Hành trình sinh tử và mê cung ký ức của người di tản trong tiểu thuyết 'Thuyền'

Lấy bối cảnh những năm 1980, tiểu thuyết Thuyền là hồi ức về cuộc vượt biển đầy khốc liệt của một thanh niên Việt Nam cùng người bạn gái và hơn 150 người di tản khác. Họ đã phải đánh đổi tiền bạc, vàng bạc và cả mạng sống để lên được một con thuyền chật hẹp, thiếu thốn, mong mỏi tìm đến tự do nơi xứ người. Trên hành trình ấy, họ trải qua đủ mọi “kiếp nạn điển hình”: bị trấn lột tài sản, bị nhồi nhét trong hầm thuyền ngột ngạt, đối mặt với bão tố, hư hỏng máy móc, lạc phương hướng, hải tặc Thái Lan cướp bóc, cưỡng hiếp, ném người xuống biển...

Tiểu thuyết "Thuyền". Ảnh: NXB Phụ Nữ

Bạn gái của nhân vật “tôi” đã chọn cái chết khi bị bọn cướp bắt đưa sang thuyền khác, chấp nhận tự vẫn để bảo toàn nhân phẩm. 18 ngày trôi nổi trên biển cùng những mảnh đời còn sót lại, nhân vật chính được một chiếc tàu cá - cũng là tàu hải tặc - cứu giúp và đưa tới vùng đất nhận người tị nạn. Sau đó, anh lần lượt đi qua các trại ở Đông Nam Á, rồi sang Mỹ, sang Canada và định cư tại đó.

Dẫu đã trôi qua nhiều thập kỷ, ký ức sang chấn từ cuộc vượt biển vẫn còn hằn sâu. Khi trở về quê hương, nhân vật “tôi” vẫn mang theo những câu hỏi không lời đáp: Tự do thật sự là gì? Ngày đó liệu có thực sự chỉ có một lựa chọn duy nhất để sống còn?

Tiểu thuyết gồm 55 chương, song không theo kết cấu chương hồi truyền thống. Thuyền được viết dưới dạng những tiểu tự sự phân mảnh, mỗi chương như một đoản văn độc lập, vừa rời rạc như ký ức vụn vỡ, vừa có mạch ngầm xuyên suốt kết nối thành một mê cung tâm trí đầy ẩn ức và ám ảnh.

Nguyễn Đức Tùng chọn hình thức hư cấu với kết cấu phi tuyến tính để đặc tả trạng thái bất ổn thường trực của một con người di tản - quá khứ là nỗi đau, hiện tại bấp bênh, tương lai mù mịt. Vì vậy, Thuyền không đơn thuần là câu chuyện kể lại một chuyến đi, mà là cuộc hành trình nội tâm bất tận, nơi nỗi đau, mất mát và tha hương trở thành máu thịt.

"Thuyền kết hợp chặt chẽ giữa tính chi tiết, cụ thể và tính tượng trưng, khái quát. Nhiều chi tiết trong truyện sắc lạnh, ám ảnh đến mức cực thực - thực đến kinh hoàng, đến buồn nôn, khiến người đọc toát mồ hôi lạnh, như rơi vào những ảo giác dữ dội và khốc liệt nhất. Một số sự kiện có thể bị quên lãng theo thời gian, nhưng có những chi tiết thì sống mãi, nhói buốt như lưỡi dao cứa vào ký ức.

Tác phẩm khắc họa trạng thái tinh thần cùng cực, đẩy nhân vật đến giới hạn chịu đựng cuối cùng. Nhiều đoạn văn như một khối cấu trúc tinh vi, ngột ngạt, đầy chết chóc và chấn thương, cảm giác cận tử, thoát xác, mê loạn. Dù vậy, song song với nó là những đoạn văn đẹp, nhẹ nhàng như có ánh sáng phát ra từ bên trong – đầy chất thơ, xót thương và an ủi", nhà phê bình văn học, TS.Lê Hồ Quang đánh giá.

Nhà văn Trần Thùy Mai cảm nhận: "Cách đây nhiều năm, khi đọc thơ Nguyễn Đức Tùng, tôi đã linh cảm rằng một ngày nào đó anh sẽ viết tiểu thuyết. Bởi mỗi bài thơ của anh như một cánh cổng mở ra khu vườn bí ẩn, nơi người đọc bị hút theo những sự thật lẩn khuất, đi lạc và không tìm thấy lối ra. Tôi đã nghĩ, đến một lúc nào đó, những bí mật ấy sẽ tự phá vỡ độ nén của thơ, tràn ra thành một tiểu thuyết mang đầy khí phách và chiều sâu".

Tình Lê