Hành trình 15 năm đi tìm công lý của bà Trần Tố Nga

Quang cảnh phiên tòa.

Theo phóng viên TTXVN tại Pháp, sáng 22/8, Tòa án phúc thẩm Paris đã ra phán quyết theo đó bác bỏ vụ đơn kiện dân sự của Trần Tố Nga, công dân Pháp gốc Việt, kiện các tập đoàn hóa chất Mỹ đã cung cấp cho quân đội nước này chất độc da cam/dioxin để sử dụng trong chiến tranh Việt Nam.

Trao đổi nhanh với phóng viên TTXVN tại Pháp, bà Trần Tố Nga cho biết "không ngạc nhiên" trước phán quyết này và sẽ "không buông tay" mà tiếp tục theo đuổi vụ kiện. Về phía Văn phòng luật sư Bourdon, đại diện của bà Trần Tố Nga, ông William Bourdon và Bertrand Repolt cũng bày tỏ quyết tâm tiếp tục đồng hành cùng bà Trần Tố Nga.

Các luật sư khẳng định: "Cuộc chiến do khách hàng của chúng tôi thực hiện không kết thúc với quyết định này. Do đó, chúng tôi sẽ kháng cáo lên Tòa án giám đốc thẩm. Trong vụ việc này, các thẩm phán đã có thái độ bảo thủ trái với tính hiện đại của luật pháp và trái với luật pháp quốc tế cũng như luật pháp châu Âu. Tòa án giám đốc thẩm sẽ quyết định".

Đông đảo bà con kiều bào và bạn bè Pháp tham dự phiên tòa phúc thẩm Paris ngày 7/5/2024.

Nhìn lại hành trình 15 năm của người phụ nữ hơn 80 tuổi này, có thể thấy nghị lực phi thường của bà cũng như sự ủng hộ của những ai yêu chuộng hòa bình.

Sinh năm 1942 tại tỉnh Sóc Trăng, bà Trần Tố Nga từng là phóng viên Thông tấn xã Giải phóng và bị nhiễm chất độc dioxin trong thời kỳ chiến tranh. Theo kết quả giám định y tế, nồng độ dioxin trong máu của bà cao hơn tiêu chuẩn quy định dẫn đến những ảnh hưởng nghiêm trọng về mặt sức khỏe. Bà mắc 5 trong số 17 bệnh lý đã được Mỹ công nhận và liệt kê trong danh sách các bệnh do chất độc da cam gây ra. Không chỉ bản thân bà mà các con của bà đều bị dị tật tim và xương. Người con đầu đã qua đời khi mới 17 tháng tuổi do dị tật tim bẩm sinh.

Vào tháng 5/2009, bà Trần Tố Nga đã đứng ra làm chứng tại Tòa án lương tâm quốc tế vì nạn nhân da cam/dioxin Việt Nam ở Paris. Sau đó, với sự ủng hộ và đồng hành của một số luật sư và nhà hoạt động xã hội Pháp ủng hộ nạn nhân da cam Việt Nam, bà quyết định đứng ra kiện các công ty hóa chất Mỹ. Bà Tố Nga là một trong những trường hợp hiếm hoi có thể theo đuổi các vụ kiện liên quan đến chất độc da cam vì hội tụ đủ 3 điều kiện : Là công dân Pháp gốc Việt; đang sinh sống tại Pháp, nơi cho phép luật sư mở các vụ kiện quốc tế bảo vệ công dân Pháp chống lại một nước khác làm hại mình; và là nạn nhân chất độc da cam/dioxin.

Bà Trần Tố Nga trả lời phỏng vấn báo chí sau phiên tòa phúc thẩm Paris ngày 7/5/2024.

Tháng 5/2013, Tòa đại hình Évry, thành phố nơi bà Trần Tố Nga đang sinh sống, đã chấp thuận đơn của bà khởi kiện các công ty hóa chất cung cấp chất diệt cỏ cho quân đội Mỹ sử dụng tại chiến trường Việt Nam. Tuy nhiên, sau 19 phiên thủ tục, trong phán quyết ngày 10/5/2021, Tòa án Evry đã chấp thuận bào chữa của các công ty bị kiện cho rằng họ “hành động theo theo lệnh và vì Nhà nước Hoa Kỳ” và như vậy được hưởng quyền “miễn trừ” vì không một Nhà nước có chủ quyền nào bắt một Nhà nước có chủ quyền khác dưới quyền tài phán của mình.

Phía luật sư của bà Trần Tố Nga đã phản đối phán quyết này và cho rằng những công ty này “đã dự thầu”, có nghĩa là không hành động do bị ép buộc. Theo họ, Tòa án Evry đã áp dụng một nguyên tắc lỗi thời “đi ngược lại với những nguyên tắc hiện đại của luật pháp quốc tế” và quốc gia Pháp.

Không chùn bước trước thất bại này. Ngay sau khi Tòa đại hình thành phố Evry phán quyết rằng họ không đủ thẩm quyền để xử vụ án liên quan đến các hành động trong thời chiến của Chính phủ Mỹ, bà Trần Tố Nga, với sự ủng hộ của các luật sư và các hội đoàn ủng hộ nạn nhân da cam Việt Nam, đã nộp đơn kháng cáo lên Tòa phúc thẩm Paris. Phiên điều trần đã được tổ chức vào ngày 7/5 tại Tòa phúc thẩm Paris. Phiên tranh tụng đã kéo dài 3 tiếng đồng hồ. Mỗi bên đều đưa ra lý lẽ của mình.

Các luật sư của bà Trần Tố Nga khẳng định đủ bằng chứng cho thấy các doanh nghiệp này tham gia dự thầu tự nguyện, có quyền tự quyết định về việc sản xuất, cũng như hàm lượng của chất độc dioxin trong chất diệt cỏ cung cấp cho quân đội Mỹ trong giai đoạn 1961-1971 ở Việt Nam. Các hành động này đã gây ra hậu quả thảm khốc cho con người và môi trường Việt Nam, kéo dài đến tận ngày nay.

Các luật sư của bà Trần Tố Nga trả lời phỏng vấn báo chí sau phiên tòa phúc thẩm Paris ngày 7/5/2024.

Bản thân bà Trần Tố Nga, thân chủ của họ là nạn nhân của chất độc này và phải chịu hậu quả rất nghiêm trọng như mất đứa con đầu lòng, các con khác đều bị ảnh hưởng về sức khỏe, bản thân bị ung thư... Các luật sư cũng nêu ra quyền được xét xử là quyền cơ bản của bà Trần Tố Nga và mong có thể có thể giành lại công lý cho nạn nhân.

Về phía mình, các luật sư đại diện cho 14 doanh nghiệp hóa chất phủ nhận trách nhiệm của thân chủ, khẳng định các doanh nghiệp này đã hành động theo yêu cầu của quân đội Mỹ, do đó họ viện dẫn "quyền miễn trừ" cho phép một Nhà nước tránh bị truy tố tại tòa án của một quốc gia khác để từ đó phủi bỏ trách nhiệm đối với những hậu quả mà sản phẩm của các doanh nghiệp gây ra tại chiến trường Việt Nam.

Trong một lần chia sẻ với phóng viên TTXVN tại Pháp, bà Trần Tố Nga cho biết: "Khi bắt đầu khởi kiện, ở Việt Nam đã có hơn 3 triệu nạn nhân chất độc da cam. Chính con số này khiến trái tim tôi đau đớn và thúc đẩy tôi dấn thân vào vụ kiện này. Sau 12 năm theo đuổi hành trình công lý, tôi nhận thấy con số này đã không dừng ở đó, mà lên đến hơn 4 triệu nạn nhân và di truyền đến thế hệ thứ 4", bà tâm sự và nhấn mạnh cuộc chiến của bà không chỉ nhằm chống lại việc sử dụng chất độc da cam, mà còn là cơ sở cho các cuộc đấu tranh khác vì môi trường.

"Tôi luôn có nghị lực để theo đuổi vụ kiện vì đây là một cuộc đấu tranh chính nghĩa và cao quý. Tôi chiến đấu không chỉ cho bản thân mà cho tất cả các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam và cả ở nước khác. Khi bạn đấu tranh cho chính nghĩa, thì bạn sẽ có nghị lực để theo đuổi cuộc chiến đấu. Chính điều này đã mang lại sức mạnh cho tôi và cũng không cho phép tôi buông bỏ giữa chừng. Vì thế mà tôi sẽ đi đến cùng", bà khẳng định.

Bà Trần Tố Nga phát biểu tại một buổi buổi tập hợp tại thủ đô Paris để ủng hộ vụ kiện của bà Trần Tố Nga và các nạn nhân da cam Việt Nam.

Trong hành trình 15 năm đi tìm công lý, bà Trần Tố Nga đã nhận được sự ủng hộ không chỉ đồng bào trong nước mà cả bà con kiều bào tại Pháp và nhiều nước trên thế giới, cũng như sự chia sẻ của đông đảo bạn bè Pháp và quốc tế.

Trước tiên phải kể đến nỗ lực của hai luật sư William Bourdon và Bertrand Repolt, những người luôn sát cánh bên bà Trần Tố Nga. Tiếp theo là sự ủng hộ của nhiều hội đoàn tại Việt Nam, Pháp và nhiều nước trên thế giới trong đó có Hội nạn nhân chất độc da cam Việt Nam, Hiệp hội Luật sư Dân chủ Quốc tế, Hội người Việt Nam tại Pháp, Hội hữu nghị Pháp - Việt, Ủy ban ủng hộ vụ kiện của bà Trần Tố Nga, Hội Collectif Vietnam Dioxine...

Rất nhiều các cuộc biểu tình, hội họp, đã được tổ chức để bày tỏ sự đoàn kết với bà Trần Tố Nga và các nạn nhân chất độc da cam Việt Nam. Lá thư kêu gọi ủng hộ cuộc chiến pháp lý của bà Trần Tố Nga nhận được hàng ngàn chữ ký ủng hộ trong đó nhiều nhân vật quan trọng, các chính trị gia, nhà ngoại giao, nhà nghiên cứu, học giả, bác sĩ, văn nghệ sĩ...

Trong chiến tranh xâm lược Việt Nam, từ 1961 đến 1971, quân đội Mỹ đã rải hơn 80 triệu lít chất diệt cỏ, phần lớn là chất da cam/dioxin (chất độc nhất mà con người biết được từ trước đến nay) xuống 1/4 diện tích đất tự nhiên ở miền Trung và miền Nam Việt Nam.

Cuộc chiến tranh hóa học lớn nhất trong lịch sử này đã gây ra một thảm họa nhân đạo, sức khỏe và môi trường với những hệ quả vô cùng nặng nề và lâu dài: hơn 3 triệu người Việt Nam vẫn đang phải gánh chịu hậu quả vì ung thư và các bệnh do chất độc dioxine gây ra; khoảng 150.000 trẻ em, qua bốn thế hệ kể từ năm 1975 đến nay đã sinh ra với dị tật hoặc khuyết tật nghiêm trọng (không có chân tay, mù, điếc, khối u bên ngoài,...); 1 triệu ha diện tích rừng nhiệt đới bị tàn phá cùng sự biến mất của nhiều loài động vật hoang dã, 400.000 ha đất nông nghiệp bị ô nhiễm; và cho đến nửa thế kỷ sau, di chứng của chất độc da cam vẫn còn tồn tại và gây nên những nỗi đau tang tóc.

Bài và ảnh: Nguyễn Thu Hà (P/v TTXVN tại Pháp)