FDI Quảng Ninh: Từ 'tổ sạch' đón đại bàng đến cuộc cách mạng về chất

Những ngày cuối năm 2025, tỉnh Quảng Ninh chuẩn bị bước vào kỳ tổng kết nhiệm kỳ năm năm với một nền tảng phát triển đã được gây dựng qua nhiều giai đoạn cải cách liên tục. Hành trình chuyển đổi từ mô hình kinh tế nâu sang mô hình kinh tế xanh bắt đầu từ hơn một thập kỷ trước và đến nay tiếp tục được nâng lên ở một trình độ cao hơn.

Khu công nghiệp Sông Khoai. Ảnh: Đỗ Phương/ Quang Ninh Media Group

Bức tranh năm năm vừa qua cho thấy tỉnh đặt trọng tâm vào chất lượng tăng trưởng. Hướng đi này dựa trên công nghệ, đổi mới và các tiêu chuẩn bền vững, tạo nền tảng cho giai đoạn phát triển tiếp theo. Chính trong bối cảnh ấy, chính sách thu hút FDI của Quảng Ninh bước sang một nấc thang mới, phản ánh quyết tâm chọn dòng vốn có khả năng tạo giá trị lâu dài.

Câu chuyện của khu công nghiệp Deep C tại Quảng Yên phản ánh khá rõ quyết tâm chuyển hướng sang FDI có trách nhiệm mà tỉnh theo đuổi. Dù chỉ là một phần trong hệ thống khu công nghiệp của Quảng Ninh nhưng mô hình sinh thái đang được xây dựng tại đây cho thấy sự quyết tâm của tỉnh trong việc lựa chọn nhà đầu tư dựa trên bộ tiêu chí cao về môi trường, công nghệ và quản trị.

Nhiều hạ tầng như khu văn phòng vận hành theo tiêu chuẩn xanh quốc tế hay các giải pháp năng lượng sạch giúp Deep C trở thành ví dụ tiêu biểu về cách một địa phương dùng tiêu chuẩn để dẫn dắt dòng vốn.

Được định hướng phát triển theo mô hình khu công nghiệp sinh thái, hiện đại theo tiêu chuẩn của Việt Nam và EU, các khu công nghiệp của nhà đầu tư đến từ Bỉ đã thu hút được khoảng 3 tỷ USD vốn đầu tư. Tỉnh Quảng Ninh cũng đang hỗ trợ nhà đầu tư trong việc giải phóng mặt bằng, hoàn thiện hạ tầng khu công nghiệp và thu hút các dự án đầu tư thứ cấp.

Ông Bruno Jaspaert, Tổng giám đốc Tổ hợp Khu công nghiệp DEEP C chia sẻ, Quảng Ninh có sức hút đặc biệt đối với các nhà đầu tư quốc tế nhờ môi trường đầu tư thông thoáng và sự hỗ trợ hiệu quả từ chính quyền địa phương. Trong quá trình triển khai các dự án tại Quảng Ninh, DEEP C luôn nhận được sự quan tâm, đồng hành của lãnh đạo tỉnh và các sở, ngành liên quan.

Khi tiêu chuẩn được nâng lên, nhiều lĩnh vực thâm dụng lao động hoặc không tạo giá trị gia tăng lâu dài tự khắc mất dần lợi thế. Ngược lại, các doanh nghiệp điện điện tử, vật liệu mới và công nghiệp phụ trợ công nghệ cao bắt đầu chiếm ưu thế.

Chính sự dịch chuyển này đã tạo ra bức tranh mới cho giai đoạn 2020 đến 2025. Tỷ trọng doanh nghiệp đến từ các lĩnh vực công nghệ cao, điện điện tử, sản xuất mô đun thông minh và logistics tăng nhanh.

Ở Sông Khoai, hạ tầng được quy hoạch để hướng đến các ngành yêu cầu kỹ thuật cao và sử dụng năng lượng hiệu quả. Đông Mai trước đây vốn được xem là khu công nghiệp truyền thống thì nay đã chuyển dịch sang các ngành công nghiệp sạch, vật liệu mới và các dự án có tác động môi trường thấp. Hải Hà tiếp tục phát triển trở thành trung tâm công nghiệp chế biến gắn với lợi thế cảng biển. Còn Việt Hưng ngày càng thu hút nhiều tập đoàn điện điện tử mở rộng sản xuất, tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ cho các chuỗi cung ứng công nghệ.

Sự thay đổi phương pháp thu hút FDI của Quảng Ninh được giới chuyên gia đánh giá là bước đi phù hợp xu hướng tái cấu trúc đầu tư toàn cầu. Khi doanh nghiệp toàn cầu buộc phải tuân thủ các chuẩn ESG và tối ưu chuỗi cung ứng, những địa phương có định hướng rõ ràng như Quảng Ninh sẽ có lợi thế lớn. Việc tỉnh duy trì xếp hạng cao về chất lượng điều hành kinh tế trong nhiều năm tạo thêm độ tin cậy cho nhà đầu tư khi xem xét các dự án quy mô lớn.

Chính sự kết hợp giữa hạ tầng tốt, môi trường đầu tư thông thoáng và tiêu chí kỹ thuật cao đã giúp Quảng Ninh tạo ra một hệ rào chắn tự nhiên với các dự án có giá trị gia tăng thấp.

Cú xoay chiến lược của Quảng Ninh với hạ tầng xanh

Trước 2020, tỉnh tập trung giải bài toán cô lập bằng cao tốc và hạ tầng liên vùng. Sau đó, trong giai đoạn 5 năm tiếp theo Quảng Ninh tập trung xây dựng hạ tầng khu công nghiệp thế hệ mới và thiết lập tiêu chuẩn cho dòng vốn bước vào địa bàn.

Khu công nghiệp Đông Mai. Ảnh: Hoàng Anh

Thực tế cho thấy chính sự khắt khe lại trở thành lợi thế. Khi thuế tối thiểu toàn cầu bắt đầu có hiệu lực, ưu đãi thuế không còn là vũ khí quan trọng nhất. Các tập đoàn tìm nơi có khả năng bảo đảm chứng chỉ xanh để hàng hóa vượt chuẩn nhập khẩu tại châu Âu và Mỹ. Quảng Ninh, nhờ những khu công nghiệp như Bắc Tiền Phong và Nam Tiền Phong trở thành lựa chọn phù hợp đối với những nhà đầu tư đang tái cấu trúc chuỗi cung ứng.

Nhìn lại 5 năm qua có thể thấy, dòng vốn FDI tại tỉnh Quảng Ninh có sự thay đổi mạnh mẽ về cấu trúc. Sự xuất diện của công nghiệp nặng lạc hậu, dệt nhuộm hay những dự án thâm dụng lao động và nước đang mạnh trong khi những cái tên mới thuộc nhóm điện điện tử và công nghiệp chế biến chế tạo công nghệ cao bước lên vị trí trung tâm.

Tại khu công nghiệp Sông Khoai, Jinko Solar xây dựng chuỗi sản xuất tấm silic và tế bào quang điện khép kín, biến khu vực thành điểm sản xuất năng lượng sạch quy mô lớn của miền Bắc. Tại Đông Mai và Việt Hưng, các nhà máy của Foxconn, Compal và những dự án từ Skoda mở rộng tạo nên hệ sinh thái công nghiệp phụ trợ điện tử và ô tô ngày một hoàn thiện.

Dòng vốn tăng nhưng giá trị thực sự nằm ở suất đầu tư trên mỗi đơn vị đất tăng mạnh và ở việc tỉnh kiên định với định hướng thu hút dự án có hàm lượng công nghệ cao, tiêu chuẩn môi trường rõ ràng. Quảng Ninh hiểu rõ giới hạn của quỹ đất và áp lực bảo vệ di sản thiên nhiên. Chính điều đó buộc tỉnh lựa chọn con đường sàng lọc.

Sau khi đã hình thành hệ sinh thái hạ tầng tương đối hoàn chỉnh và thu hút được các nhà đầu tư chủ lực, Quảng Ninh bước vào giai đoạn khó hơn. Nếu giai đoạn trước tập trung thu hút, giai đoạn mới đòi hỏi năng lực giữ chân và nâng cấp chất lượng tăng trưởng.

Thách thức đầu tiên nằm ở nhân lực. Tỉnh có tốc độ chuyển dịch cơ cấu lao động mạnh nhưng lực lượng lao động kỹ thuật vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu sản xuất công nghệ cao. Quảng Ninh có truyền thống lao động khai khoáng, trong khi sản xuất điện tử hay năng lượng sạch đòi hỏi kỹ năng vận hành dây chuyền tự động và hiểu biết về kỹ thuật chính xác.

Các khu công nghiệp tại Quảng Yên hay Uông Bí liên tục ghi nhận nhu cầu tuyển dụng kỹ thuật viên và kỹ sư vượt nguồn cung địa phương. Nếu không có chiến lược đào tạo đủ mạnh, Quảng Ninh có thể rơi vào tình thế nghịch lý. Nhà máy đặt tại địa bàn nhưng giá trị gia tăng lại thuộc về lực lượng lao động được điều động từ tỉnh khác.

Thách thức thứ hai nằm ở cạnh tranh vùng. Khi ưu đãi thuế giảm vai trò, lợi thế cạnh tranh nằm ở chi phí logistics và chất lượng sống. Quảng Ninh có lợi thế riêng khi tuyến Vân Đồn - Móng Cái tạo kết nối trực tiếp với thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên, để biến lợi thế thành năng lực cạnh tranh thực sự, tỉnh cần cải thiện quy trình thông quan, giảm thời gian lưu hàng và phát triển trung tâm hậu cần hiện đại.

Về chất lượng sống, Quảng Ninh sở hữu những giá trị mà các tỉnh công nghiệp lân cận chưa có. Môi trường sống gần biển, hạ tầng du lịch cao cấp và không gian xanh khiến địa phương có cơ hội định vị mình như một trung tâm sinh sống và làm việc của đội ngũ chuyên gia cấp cao. Đây là lợi thế đặc biệt quan trọng ở giai đoạn thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao.

Thách thức thứ ba liên quan đến độ sâu của chuỗi cung ứng. Nếu doanh nghiệp Việt tại Quảng Ninh không tham gia vào các công đoạn có giá trị cao, tỉnh sẽ chỉ đóng vai trò cho thuê đất và cung cấp lao động.

Giai đoạn 2026 - 2030 cần là giai đoạn phát triển công nghiệp hỗ trợ, nơi doanh nghiệp nội địa trở thành bộ phận không thể thiếu trong dây chuyền sản xuất của các tập đoàn FDI. Đây là bước đi quan trọng để Quảng Ninh chuyển từ tăng trưởng theo vốn sang tăng trưởng theo năng lực.

Lam Anh