EVN đề xuất cơ chế giá điện mới: Tạo nguồn lực đảm bảo an ninh năng lượng dài hạn

Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã trình các cơ quan quản lý hai đề xuất quan trọng liên quan đến điều chỉnh giá bán lẻ điện: Tái phân bổ khoản lỗ lũy kế 45 nghìn tỷ đồng giai đoạn 2022-2023 vào giá điện, và áp dụng cơ chế giá điện hai thành phần. Cả hai động thái này được dự báo sẽ làm tăng chi phí sử dụng điện, đặc biệt đối với nhóm khách hàng công nghiệp, nhưng đồng thời tạo dư địa tài chính để EVN triển khai các dự án trọng điểm, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia.

Theo Luật Điện lực, Bộ Công Thương giữ vai trò xây dựng và phê duyệt chính sách giá bán lẻ điện trên toàn quốc. Trong giai đoạn 2015-2023, Bộ Công Thương đã duy trì mức tăng giá điện bình quân khoảng 2,6%/năm - mức điều chỉnh thấp nhằm hạn chế gánh nặng cho người tiêu dùng và doanh nghiệp. Tuy nhiên, giá điện giai đoạn này chưa phản ánh đúng thực tế chi phí phát điện, khiến EVN chịu áp lực tài chính lớn.

Đặc biệt, trong giai đoạn 2022-2023, khi đại dịch Covid-19 vừa lắng xuống, giá nhiên liệu than và khí tăng vọt. Nhiệt điện than chiếm tỷ trọng tới 44% trong cơ cấu hệ thống, trong khi thủy điện - nguồn rẻ hơn - lại suy giảm mạnh do tác động của El Ninõ. Hệ thống thủy điện chỉ huy động được 81,6 tỷ kWh, giảm 16% so với năm trước, kéo tỷ trọng toàn hệ thống xuống còn 30%.

Trong khi đó, giá mua điện đầu vào của EVN lên tới 93% giá bán lẻ bình quân, khiến tập đoàn gần như không có biên lợi nhuận. Hệ quả là chỉ trong hai năm 2022-2023, EVN ghi nhận khoản lỗ lũy kế sau thuế 45 nghìn tỷ đồng.

Trước thực trạng trên, từ tháng 3/2024, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 05/2024/QĐ-TTg, cho phép EVN được điều chỉnh giá điện bình quân tối đa ba lần mỗi năm. Nếu mức tăng dưới 5%/lần, EVN có thể tự quyết mà không cần xin ý kiến phê duyệt của Bộ Công Thương. Đây được xem là bước đi quan trọng trong tiến trình thị trường hóa giá điện, tăng tính linh hoạt, đồng thời giảm độ trễ trong phản ứng chính sách trước biến động chi phí.

Trong tháng 8/2025, EVN chính thức đề xuất phân bổ khoản lỗ lũy kế 45 nghìn tỷ đồng vào giá bán lẻ điện. Tuy nhiên, tập đoàn vẫn chưa công bố phương án phân bổ cụ thể cũng như lộ trình thực hiện.

Song song, Bộ Công Thương cũng triển khai kế hoạch cải cách cơ chế giá điện theo mô hình hai thành phần, gồm: Thành phần điện năng tiêu thụ, tính theo sản lượng điện sử dụng thực tế, nhân với giá bán lẻ điện.

Thành phần công suất đăng ký, tính theo mức công suất cực đại mà khách hàng đăng ký với đơn vị bán lẻ điện, nhằm phản ánh chi phí duy trì hạ tầng hệ thống điện. Nếu vượt công suất, khách hàng phải trả thêm phụ phí.

Theo kế hoạch, cơ chế này sẽ được thí điểm từ tháng 7/2026 đến tháng 7/2027, trước khi nhân rộng toàn quốc từ tháng 8/2027.

Việc áp dụng hai đề xuất trên theo Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) sẽ khiến chi phí điện của toàn bộ khách hàng tăng lên. Tuy nhiên, nhóm khách hàng công nghiệp - sản xuất, vốn tiêu thụ điện công suất lớn và ổn định, sẽ chịu ảnh hưởng nhiều hơn, vì vừa chỉ trả tiền điện năng như hiện nay, vừa trả thêm chi phí công suất đăng ký.

Tuy nhiên, tác động lớn hơn cả theo Chứng khoán Rồng Việt (VDSC) là việc cải thiện dòng tiền sẽ giúp EVN từng bước ổn định tài chính, tăng khả năng sinh lời và quan trọng hơn là đảm bảo nguồn vốn cho các dự án trọng điểm quốc gia. Trong đó có thể kể đến: Mở rộng hệ thống truyền tải 500 kV Bắc - Nam; Đầu tư hạ tầng tích hợp năng lượng tái tạo quy mô lớn tại Ninh Thuận, Bình Thuận; Nâng cao năng lực vận hành để ứng phó với biến động khí hậu cực đoan.

Việc EVN có nguồn lực tái đầu tư sẽ góp phần quan trọng vào mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng dài hạn, trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh chuyển dịch xanh và cam kết giảm phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Các chuyên gia cho rằng, thách thức lớn nhất hiện nay không chỉ là “tăng hay không tăng giá điện”, mà là làm sao cân bằng lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp điện lực, khách hàng công nghiệp và người dân.

Minh bạch hóa chi phí, lộ trình điều chỉnh rõ ràng, kết hợp chính sách hỗ trợ cho nhóm dễ tổn thương sẽ là chìa khóa để xã hội đồng thuận với cơ chế giá điện mới. Trong tiến trình thị trường hóa, giá điện phải phản ánh đúng chi phí, nhưng đồng thời phải được điều hành khéo léo để không tạo cú sốc cho nền kinh tế.

Phương Thảo