Đột phá mới trong quản trị biển toàn cầu

Rác thải nhựa đe dọa đời sống các loài động, thực vật dưới đại dương. Ảnh minh họa: Unsplash

Khi Hội nghị cấp cao về đại dương của Liên hợp quốc lần thứ 3 (UNOC 3) khai mạc tại thành phố Nice (Pháp) hôm 9/6, thế giới đã có một khoảnh khắc hiếm hoi, nơi đại dương không còn chỉ là phông nền cho các cuộc đàm phán khí hậu, mà trở thành trung tâm của đối thoại toàn cầu.
Nhận định về hội nghị ngày, báo “Le Soir” (Bỉ) cho rằng đây không phải là một hội nghị ràng buộc về pháp lý như các Hội nghị về biến đổi khí hậu (COP), mà là một diễn đàn chính trị - chiến lược, nơi ý chí quốc tế được thử thách và tầm nhìn cho tương lai của hành tinh được hình thành.
Từ "vùng xám" của các hiệp định quốc tế đến trung tâm hành động toàn cầu
Hội nghị lần này được đánh giá là sự kiện cấp cao nhất về đại dương kể từ khi Hiệp ước về Biển được thông qua vào tháng 6/2023. Với sự hiện diện của khoảng 70 nguyên thủ quốc gia và người đứng đầu chính phủ, cùng với 2.000 nhà khoa học và 10.000 đại biểu từ nhiều lĩnh vực, UNOC 3 rõ ràng không chỉ là một cuộc họp đơn thuần. Quy mô tham dự cho thấy mức độ nhận thức toàn cầu đã tăng lên đáng kể đối với các vấn đề đại dương, từ đa dạng sinh học, ô nhiễm, xói mòn bờ biển, đánh bắt quá mức cho đến tác động của biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, cần nhìn nhận rõ ràng về bản chất của hội nghị. Đây không phải là một hội nghị cấp cao về biến đổi khí hậu (COP), nơi các quốc gia đàm phán và đưa ra các văn bản pháp lý ràng buộc. Thay vào đó, UNOC 3 đóng vai trò là một diễn đàn cấp cao để tranh luận và nâng cao nhận thức. Mục tiêu chính được công bố là "thúc đẩy hành động và huy động tất cả các bên liên quan để bảo tồn và sử dụng đại dương một cách bền vững". Điều này có nghĩa là thành công của hội nghị sẽ không được đo bằng các quyết định cụ thể tại chỗ, mà phụ thuộc vào tuyên bố chính trị cuối cùng và mức độ tham vọng mà nó thể hiện.Như bà Nadia Cornejo, người phát ngôn của Greenpeace, đã chỉ ra, "cần phải có một sự kiện của Liên hợp quốc dành riêng cho đại dương". Bà lập luận rằng chủ đề đại dương thường bị lu mờ trong các cuộc thảo luận lớn hơn như COP về khí hậu hay đa dạng sinh học, hoặc các đàm phán về hiệp ước nhựa và khai thác tài nguyên đáy biển. UNOC 3 mang đến cơ hội để xem xét đại dương một cách toàn diện, không bị phân mảnh. Sau Hiệp định Paris về khí hậu lịch sử một thập kỷ trước, Pháp đang kỳ vọng biến "Hiệp định Nice" thành một "khoảnh khắc nền tảng cho việc quản trị đại dương", một dấu mốc quan trọng định hình tương lai của biển cả.Hiệp ước bảo vệ biển cả: Phép thử cho cam kết chính trịTrọng tâm của hội nghị lần này là thúc đẩy việc phê chuẩn Hiệp ước quốc tế về bảo tồn đa dạng sinh học ở các vùng biển quốc tế, một văn kiện đã được thông qua từ tháng 6/2023 sau gần hai thập niên đàm phán, nhưng hiện vẫn chưa có hiệu lực do chưa đủ 60 quốc gia phê chuẩn.Với hạn chót là năm 2030 để bảo vệ ít nhất 30% diện tích đại dương, thời gian không còn nhiều. Mỗi quốc gia chậm trễ trong phê chuẩn là một "mắt xích" yếu trong nỗ lực toàn cầu. Vấn đề không chỉ nằm ở chữ ký, mà nằm ở cam kết thực thi: bảo vệ vùng nào, bằng cách nào, với chi phí ra sao, và ai sẽ chịu trách nhiệm?Vì thế, UNOC 3 không phải là nơi ra quyết định, nhưng là nơi để phô bày mức độ nghiêm túc, hay sự thiếu thiện chí, của từng quốc gia. Pháp, với vai trò chủ nhà, đã hành động mạnh mẽ. Bỉ, với động thái phê chuẩn hiệp ước ngay trong ngày khai mạc, cũng đã gửi đi thông điệp rõ ràng về định hướng chính sách biển. Nhưng 29 chữ ký còn thiếu là dấu hỏi lớn về khả năng hiện thực hóa tham vọng toàn cầu.Khai thác khoáng sản đáy biển sâu: Cạm bẫy từ lòng đại dươngNếu đại dương là kho báu, thì đáy biển sâu chính là nơi giằng co giữa tham vọng kinh tế và đạo đức môi trường. Cuộc tranh luận về việc có nên khai thác khoáng sản tại đây, không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là bài toán đạo lý toàn cầu. Trong khi khoảng 30 quốc gia kêu gọi hoãn khai thác cho đến khi có đủ bằng chứng khoa học, thì một số nước lại tìm cách lách luật, phá vỡ nguyên tắc chung thông qua các công ty tư nhân.Sự im lặng có thể là đồng lõa. Do đó, dù chủ đề này thuộc thẩm quyền của Cơ quan Quyền lực quốc tế về đáy biển (ISA), thì việc nó trở thành một chủ đề "nóng ngầm" tại Nice là điều tất yếu. Hội nghị lần này chính là "phép thử" cho chủ nghĩa đa phương: liệu các quốc gia có cùng nhau bảo vệ cơ chế quốc tế hay để mặc cho những lợi ích cục bộ chi phối cuộc chơi?Ô nhiễm nhựa: Vết thương âm ỉ của đại dươngMỗi năm, 8 triệu tấn nhựa đổ ra đại dương, con số đủ để gợi nên một cuộc khủng hoảng. Dù không nằm trong chương trình nghị sự chính của UNOC 3, vấn đề ô nhiễm nhựa vẫn là một mảnh ghép không thể thiếu trong bức tranh sức khỏe đại dương. Hội nghị Geneva sắp tới vào tháng 8/2025 sẽ quyết định số phận của một hiệp định ràng buộc về nhựa. Nhưng nếu Nice không lên tiếng mạnh mẽ, Geneva có thể sẽ thiếu sức bật.Tuyên bố chính trị cuối cùng của UNOC 3 vì thế không thể bỏ qua vấn đề này. Một lời kêu gọi mang tính chất liên ngành, kết nối giữa khai thác tài nguyên, biến đổi khí hậu, đa dạng sinh học và ô nhiễm nhựa, là cần thiết để xây dựng một tầm nhìn toàn diện.Hội nghị cấp cao về đại dương tại Nice chỉ là khởi đầu của một chặng đường dài. Tuy nhiên, bước đi đầu tiên này sẽ trở nên vô nghĩa nếu không được tiếp nối bằng những hành động cụ thể, những hiệp định có hiệu lực pháp lý. Và quan trọng hơn cả là sự thay đổi trong cách thế giới nhìn nhận về biển cả. Đại dương không chỉ đơn thuần là một nguồn tài nguyên để khai thác, mà là một hệ sinh thái sống cần được bảo vệ, bởi lẽ, bảo vệ đại dương chính là bảo vệ tương lai của chính nhân loại.

Hương Giang/BNEWS/vnanet.vn