Doanh nghiệp Trung Quốc tìm đường né đòn thuế quan ông Trump

Tàu chở hàng tại cảng Oakland, California ngày 3/2. Ảnh: Reuters.

Từ ngày 4/3, mức thuế bổ sung 10% do Tổng thống Mỹ Donald Trump áp lên hàng hóa Trung Quốc đã chính thức có hiệu lực, nâng tổng mức thuế mới trong vòng chưa đầy một tháng lên 20%.

Các mức thuế này còn chồng lên nhiều loại thuế quan đã được áp dụng dưới thời chính quyền ông Biden trước đó, bao gồm thuế 100% đối với xe điện, 50% đối với pin mặt trời, 25% đối với thép, nhôm, pin xe điện và các khoáng sản quan trọng.

CNBC cho biết theo ước tính của ông Ting Lu, chuyên gia kinh tế trưởng về Trung Quốc tại Nomura, mức thuế trung bình mà Mỹ áp lên hàng hóa Trung Quốc dự kiến chạm mốc 33%, tăng mạnh so với khoảng 13% trước khi ông Trump bắt đầu nhiệm kỳ mới vào tháng 1.

Đáp trả động thái của Mỹ, Trung Quốc đã tuyên bố áp thuế bổ sung lên đến 15% đối với một số mặt hàng của Mỹ và hạn chế xuất khẩu 15 công ty Mỹ, dự kiến có hiệu lực từ ngày 10/3.

Cuộc chiến sinh tồn

Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu sang Mỹ đã lên tiếng trên các nền tảng mạng xã hội về tác động tiêu cực của thuế quan ngày càng gia tăng. Một số đăng tải ảnh chụp email từ khách hàng Mỹ yêu cầu giảm giá, kèm theo lời cảnh báo rằng nếu không điều chỉnh, đơn hàng hiện tại có thể bị hủy bỏ.

“Đây sẽ là một cuộc chiến sinh tồn đối với các công ty Trung Quốc, vì lợi nhuận của họ chắc chắn sẽ bị ảnh hưởng”, Edwin Tan, Tổng giám đốc công ty logistics toàn cầu Asian Tigers China, chia sẻ với CNBC.

Trước thềm cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm ngoái, Mian Bing, chủ sở hữu một công ty sản xuất văn phòng phẩm tại Quảng Đông, nhận được yêu cầu từ một khách hàng lớn tại Hong Kong (Trung Quốc) đề xuất chuyển sản xuất sang Đông Nam Á, do lo ngại các mức thuế cao hơn sẽ được áp dụng dưới nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump.

Ngay sau đó, công ty của cô đã mua đất công nghiệp tại Campuchia và bắt đầu xây dựng nhà máy, dự kiến đi vào hoạt động vào cuối năm nay.

Mức thuế trung bình Mỹ áp lên hàng hóa Trung Quốc dự kiến chạm mốc 33%. Ảnh công nhân sản xuất gấu Care Bears tại một nhà máy ở Ankang, Trung Quốc. Nguồn: CNBC.

Trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông Trump, nhiều doanh nghiệp Trung Quốc đã áp dụng chiến lược “Trung Quốc +1” - mở rộng sản xuất sang một nước thứ 3 như Thái Lan hoặc Mexico để giảm thiểu rủi ro thuế quan.

Tuy nhiên, không giống như cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung trước đây, lần này các doanh nghiệp Trung Quốc có thể trì hoãn kế hoạch di dời do sự “khó lường của chính sách thuế từ chính quyền Trump”, theo Lynn Song, chuyên gia kinh tế trưởng về Trung Quốc tại ING.

Ông nhấn mạnh: “Điều tồi tệ nhất đối với doanh nghiệp là đầu tư mạnh vào một quốc gia khác, rồi sau đó phát hiện nước đó cũng bị áp thuế cao”.

Chính sách thuế quan của ông Trump trong nhiệm kỳ mới không chỉ nhắm vào Trung Quốc. Vị tổng thống đã áp thuế 25% đối với Canada và Mexico, đồng thời cảnh báo về các mức thuế bổ sung đối với bất kỳ quốc gia nào có thặng dư thương mại đáng kể với Mỹ.

“Theo chính sách của ông Trump, không ai biết ông ấy sẽ áp thuế lên quốc gia nào tiếp theo”, Edwin Tan nói, đồng thời nhấn mạnh: “Hiện tại, không nước nào có thể coi là an toàn”.

Vì thế, các doanh nghiệp Trung Quốc đang tìm cách chuyển hướng chuỗi cung ứng để tiếp tục xuất khẩu sang Mỹ, nhưng việc này ngày càng trở nên khó khăn hơn.

Chiếc lược “Trung Quốc + nhiều nước”

Thay vì chiến lược “Trung Quốc +1” như trước đây, nhiều công ty hiện đã chuyển sang mô hình “Trung Quốc + nhiều nước”, theo Cynthia Ding, nhà sáng lập quỹ đầu tư Sega Ventures có trụ sở tại Singapore.

“Điều này chắc chắn làm tăng chi phí vận hành, nhưng đó là cái giá cần thiết để đảm bảo tính bền vững của chuỗi cung ứng. Cuối cùng, những chi phí này sẽ được chuyển sang cho khách hàng”, bà nói thêm.

Trong những năm gần đây, các doanh nghiệp Trung Quốc đang mở rộng sản xuất sang các nước Đông Nam Á như Singapore, Indonesia... nhằm giảm thiểu tác động từ thuế quan của Mỹ.

Công nhân đóng gói hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc tại một công ty ở Bangkok (Thái Lan) vào năm 2018. Ảnh: Reuters.

Theo Rhodium Group, lĩnh vực may mặc và điện tử tiêu dùng chứng kiến sự dịch chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc nhiều hơn so với các ngành khác như ôtô hay năng lượng mặt trời.

Dữ liệu từ Bộ Thương mại Trung Quốc cho thấy đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Trung Quốc vào ngành sản xuất tại ASEAN đã tăng gấp 3 lần, từ khoảng 3,2 tỷ USD năm 2017 lên 9,2 tỷ USD vào năm 2023.

Năm 2024, hình thức đầu tư "xây dựng từ đầu" (greenfield investment), tức là thiết lập nhà máy và hoạt động mới tại nước ngoài, chiếm hơn 80% tổng giá trị các thương vụ đầu tư trực tiếp của doanh nghiệp Trung Quốc, theo Rhodium Group.

Trong khi đó, các quốc gia khác như Indonesia, Philippines và Singapore có thể ít rủi ro hơn, nhưng cũng không hoàn toàn “miễn nhiễm” với nguy cơ bị đánh thuế, theo Tianchen Xu, chuyên gia kinh tế cấp cao tại Economic Intelligence Unit.

Điều này đã thúc đẩy xu hướng doanh nghiệp đa dạng hóa hoạt động tại nhiều quốc gia trong khu vực thay vì chỉ tập trung vào một điểm đến.

“Các công ty đang đặt cược an toàn bằng cách mở rộng ra nhiều nơi, vì hiện tại họ không thể xác định rõ mức thuế sẽ khác nhau ra sao giữa các quốc gia”, Eric Martin-Neuville, Phó chủ tịch khu vực châu Á - Thái Bình Dương và Trung Đông tại công ty logistics toàn cầu Geodis, nhận định.

Dịch chuyển sản xuất sang Mỹ

Ngoài các nước thuộc khu vực Đông Nam Á, một số doanh nghiệp Trung Quốc cũng đang cân nhắc chuyển một phần hoặc toàn bộ dây chuyền sản xuất sang Mỹ để né thuế và tiếp cận trực tiếp thị trường này.

Công nhân lắp ráp tấm chắn mặt tại cơ sở sản xuất Hasbro thuộc sở hữu của Cartamundi ở East Longmeadow, Massachusetts (Mỹ). Ảnh: Bloomberg.

Bryan Zheng, nhà sáng lập kiêm CEO của Livall - công ty sản xuất mũ bảo hiểm thông minh có trụ sở tại Quảng Đông, cho biết ông đang “chờ xem” diễn biến của các chính sách thuế trước khi thực hiện một khoản đầu tư lớn vào việc xây dựng nhà máy ở nước ngoài.

Trong khi từng bước tăng giá hàng tồn kho tại Mỹ, Zheng đang cân nhắc đẩy nhanh kế hoạch di dời sản xuất sang Mỹ sớm hơn 2 năm so với dự kiến. Chiến lược này sẽ bao gồm việc nhập linh kiện từ các nhà cung cấp Trung Quốc nhưng giữ lại khâu đóng gói và lắp ráp cuối cùng tại Mỹ.

Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, Mỹ vẫn là điểm đến đầu tư trực tiếp ra nước ngoài lớn thứ 5 của Trung Quốc, với tổng vốn đầu tư lên đến 83,7 tỷ USD tính đến cuối năm 2023.

Riêng trong lĩnh vực sản xuất, dòng vốn từ Trung Quốc chiếm tỷ trọng cao nhất, lên tới 30,6% tổng giá trị đầu tư.

Tuy nhiên, những lĩnh vực nhạy cảm như chất bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) và công nghệ sinh học có khả năng tiếp tục đối mặt với các hạn chế, theo ông Cao Yuan, đối tác tại công ty luật Yingke có trụ sở tại Bắc Kinh.

Phương Linh