Dấu ấn những người đứng đầu đối với sự phát triển khoa học công nghệ Việt Nam

Năm 1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Ngay sau đó, dù đất nước đối mặt với nhiều khó khăn thách thức cần giải quyết song Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nghĩ ngay đến việc mời các chuyên gia, nhà khoa học người Việt Nam và cả nước ngoài về Việt Nam cộng tác, làm việc. Do điều kiện lịch sử của đất nước nên Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) là một trong những bộ ra đời sau một số bộ, ngành khác với tên gọi lúc ban đầu là Ủy ban Khoa học Nhà nước vào năm 1959. Kể từ đó đến nay, cùng với sự phát triển của đất nước, khoa học và công nghệ đã có rất nhiều đóng góp, với nhiều vị bộ trưởng để lại dấu ấn đặc biệt trong sự phát triển của ngành.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước Trường Chinh

Năm 1959, khi Ủy ban Khoa học Nhà nước được thành lập, người đầu tiên giữ cương vị chủ nhiệm là ông Trường Chinh. Ông là nhà lãnh đạo đặc biệt, từng chủ trì Hội nghị Trung ương 8 (tháng 5.1941), thay đổi chiến lược cách mạng, góp phần quan trọng vào thắng lợi của Cách mạng tháng Tám 1945.

Năm 1943, trên cương vị Tổng Bí thư của Đảng Cộng sản Đông Dương, ông Trường Chinh đã viết Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943, bản đề cương này được coi là tuyên ngôn, là cương lĩnh đầu tiên của Đảng về văn hóa với 3 nguyên tắc là: dân tộc hóa, khoa học hóa và đại chúng hóa. Giáo sư Văn Tạo trong bài viết “Đồng chí Trường Chinh với sự ra đời của ban nghiên cứu lịch sử, địa lý, văn học - Tiền thân của Ủy ban khoa học xã hội” đã viết ông Trường Chinh là người đã cùng với một số đồng chí lãnh đạo cao cấp của Đảng chủ trương lập ra Ban Nghiên cứu Lịch sử, Địa lý, Văn học năm 1953 (gọi tắt là Ban Sử Địa Văn): “Năm 1959, Ủy ban Khoa học Nhà nước ra đời do đồng chí Trường Chinh làm Chủ nhiệm, Ban Văn Sử Địa trở thành nòng cốt của ngành khoa học xã hội trong Ủy ban Khoa học Nhà nước”. Một trong những cống hiến xuất sắc của ông Trường Chinh là đã cùng Trung ương Đảng tìm tòi, đặt nền móng và trở thành kiến trúc sư cho công cuộc đổi mới toàn diện ở Việt Nam từ Đại hội VI, năm 1986. Đầu năm 2026, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV sẽ tổng kết thành tựu 40 năm công cuộc đổi mới vĩ đại này.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và các nhà lãnh đạo: Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp tại Chiến khu Việt Bắc

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước Võ Nguyên Giáp

Người kế nhiệm ông Trường Chinh làm Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước là một con người không chỉ người dân Việt Nam mà cả thế giới đều nghe tên tuổi, đó là Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một nhân vật toàn tài trên nhiều lĩnh vực. Đại tướng được suy tôn là người “anh cả” của Quân đội Nhân dân Việt Nam, người đã thực hiện xuất sắc chỉ đạo của lãnh tụ Hồ Chí Minh xây dựng và lãnh đạo Quân đội Nhân dân Việt Nam. Thế nhưng, trên các lĩnh vực khác, nhất là khoa học, giáo dục ông cũng đã có nhiều đóng góp rất quan trọng. Là người sớm nhận ra vai trò của kinh tế biển và sự kết hợp giữa kinh tế biển với quốc phòng, năm 1977, ông đã đề xuất chiến lược khoa học biển và kinh tế miền biển.

Cũng từ năm 1977, ông đã nghĩ đến một nền kinh tế nhiều thành phần, trong đó thành phần tư nhân được ông rất chú ý. Khi làm Phó thủ tướng và kiêm nhiệm Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, được giao phụ trách công tác khoa học và kỹ thuật, với bộ óc của một nhà chiến lược tài ba, bằng trái tim nhiệt huyết của một trí thức, Đại tướng đã tiếp tục tận tâm, tận lực, kiên trung báo quốc. Là người từng viết tác phẩm Vấn đề dân cày từ năm 1937, ông hiểu nỗi khổ nhọc, vất vả của nông dân. Vì vậy, ông chủ trương huy động lực lượng khoa học kỹ thuật phục vụ sản xuất nông nghiệp, nâng cao đời sống của nhân dân. Đại tướng khẳng định: “Mục đích của thông tin khoa học không phải chỉ để biết mà là để làm, thông tin phải đưa đến hành động, đưa đến sản xuất”.

Sinh thời, Đại tướng Võ Nguyên Giáp rất quan tâm đến đến sự nghiệp giáo dục, đặc biệt là xây dựng và đào tạo đội ngũ nhà giáo. Ông cho rằng: "Để thực hiện chiến lược giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lượng hệ thống giáo dục quốc dân, phải đặc biệt quan tâm đến ngành sư phạm, đến việc xây dựng, đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục có phẩm chất đạo đức, trình độ chính trị và năng lực chuyên môn cao. Có chính sách thu hút người giỏi vào ngành sư phạm. Đồng thời chú trọng nâng cao vị thế người thầy bằng nhiều biện pháp mà trước hết là tạo động lực và mọi điều kiện vật chất, tinh thần để đội ngũ thầy cô giáo có thể phát huy cao nhất năng lực và trách nhiệm của mình trong sự nghiệp cao cả: nâng cao tiềm năng trí tuệ của toàn xã hội".

Đại tướng, Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Võ Nguyên Giáp tại Đại hội thành lập Liên hiệp các Hội Khoa học và kỹ thuật Việt Nam, ngày 28.3.1983

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước Nguyễn Duy Trinh

Một nhà ngoại giao nổi tiếng, người thứ 3 đảm nhiệm cương vị Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước là ông Nguyễn Duy Trinh. Nói tới ông Nguyễn Duy Trinh chắc hẳn nhiều người sẽ nhớ hình ảnh một nhà ngoại giao nổi bật tại Hội nghị hòa bình Paris. Ông Nguyễn Duy Trinh đã từng đảm nhiệm cương vị Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư, Phó thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao.

Trên cương vị Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước (1963 - 1965), kiêm Chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch Nhà nước ông đã cùng các thành viên chính phủ chỉ đạo, điều hành các vấn đề kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh của đất nước, đặc biệt là cùng chính phủ tìm cách tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong thực hiện kế hoạch 3 năm phát triển và cải tạo kinh tế, phát triển văn hóa (1958 - 1960). Trên cương vị này, ông đã cùng chính phủ lãnh đạo, chỉ đạo về vấn đề quy hoạch sông Hồng và tổ chức chính phủ.

Ngày 15.5.1963, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I Hội Phổ biến khoa học và kỹ thuật Việt Nam được tổ chức, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước Nguyễn Duy Trinh đã phát biểu: “Sự nghiệp công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa - mà thực chất là cách mạng kỹ thuật - hết sức gay go, phức tạp, nhưng rất vĩ đại… Đại hội chính thức thành lập Hội Phổ biến khoa học và kỹ thuật Việt Nam, có một ý nghĩa to lớn. Nhiệm vụ, chức năng, phương châm công tác của hội đã rõ ràng, các đồng chí và các bạn hãy phát huy đầy đủ nhiệt tình cách mạng, ra sức là tốt công tác phổ biến khoa học và kỹ thuật”. Hội Phổ biến khoa học và kỹ thuật Việt Nam sau đó đã tổ chức mạng lưới rộng khắp, tuyên truyền, phổ biến những vấn đề khoa học và kỹ thuật phục vụ các phong trào lớn trong nông nghiệp, công nghiệp và đời sống.

Cũng trong thời gian này, Hội đồng xét duyệt sáng kiến Trung ương đã được thành lập. Ông Nguyễn Duy Trinh cũng là người đã đề xuất với Đảng và Nhà nước đổi tên Ủy ban Khoa học Nhà nước thành Ủy ban Khoa học Kỹ thuật Nhà nước và Viện Khoa học xã hội Việt Nam. Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước đã nghiên cứu, đề xuất những phương châm, nhiệm vụ khoa học phù hợp với tình hình đất nước, góp phần vào việc tổ chức, quản lý công tác kế hoạch hóa khoa học, kỹ thuật; tổ chức, lãnh đạo công tác phổ biến khoa học - kỹ thuật và phong trào sáng kiến cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất; tập hợp lực lượng khoa học - kỹ thuật cũng như trí tuệ của cán bộ khoa học - kỹ thuật thông qua việc tổ chức và hoạt động của các ban khoa học, hội khoa học và các hội nghị khoa học - kỹ thuật.

Nhà ngoại giao Nguyễn Duy Trinh ký Hiệp định Paris về Việt Nam ngày 27.1.1973

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước Trần Đại Nghĩa

Giáo sư, Viện sĩ Trần Đại Nghĩa đảm nhiệm cương vị Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước liên tục trong hơn 11 năm, từ năm 1965 - 1977.

Ông vốn tên là Phạm Quang Lễ, vì đã từ bỏ cuộc sống giàu sang, phú quý ở Paris hoa lệ về nước tham gia kháng chiến chống xâm lược nên Bác Hồ đã đặt tên mới cho ông là Trần Đại Nghĩa. Ông không chỉ là một giáo sư, viện sĩ, kỹ sư quân sự, nhà bác học mà còn là vị tướng được phong tướng đợt đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Giáo sư - Viện sĩ Trần Đại Nghĩa báo cáo công việc với Bác Hồ

GS Trần Đại Nghĩa được phong Anh hùng Lao động, Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô. Ông chính là người đã đặt nền móng xây dựng ngành khoa học kỹ thuật quân sự và công nghiệp quốc phòng Việt Nam, là hiệu trưởng đầu tiên của trường Đại học Bách khoa Hà Nội. Ông được xem là "cha đẻ của nhiều loại súng đạn "made in Vietnam" như súng, đạn chống tăng Bazooka, súng không giật (SKZ) cỡ 60mm có khả năng công đồn, xuyên thủng bê tông dày trên 60cm...

Ngày 30.4.1975, đất nước thống nhất, ông đã ghi vào cuốn sổ tay của mình: “Ngày 30.4.1975, nhiệm vụ của tôi đã hoàn thành, vì hoài bão của tôi hồi nhỏ, sứ mạng của tôi rất đơn giản là tham gia về mặt khoa học, kỹ thuật vũ khí trong cuộc đấu tranh vũ trang cách mạng để giải phóng đất nước, và nay đất nước đã được giải phóng, tôi không muốn gì hơn nữa, vì một đời người không thể làm hơn”.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước Trần Quỳnh

Năm 1977, ông Trần Quỳnh được bổ nhiệm giữ chức Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước kiêm Phó chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch Nhà nước.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước Trần Quỳnh - Ảnh: Tạp chí Cộng sản

Trước khi giữ cương vị này, ông Trần Quỳnh đã trải qua nhiều nhiệm vụ khác nhau như: Bí thư Tỉnh ủy Ninh Thuận (1946 - 1949); Phó giám đốc Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (1956 - 1960); Phó chánh Văn phòng Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (1960 - 1964); Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước (1965 - 1976)... Trong thời gian giữ cương vị Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước, ông là thành viên tổ dự thảo Báo cáo chính trị tại Đại hội IV và Đại hội V của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tháng 12.1976, tại Đại hội toàn quốc lần thứ IV của Đảng, ông được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông Trần Quỳnh được bầu làm Đại biểu Quốc hội từ khóa I đến khóa VII và giữ chức vụ Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội khóa V. Tháng 7.1981 đến tháng 2.1989, ông giữ cương vị Phó chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng (nay là Phó thủ tướng Chính phủ).

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước Lê Khắc

Giai đoạn 1980 - 1982, người giữ cương vị Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước là ông Lê Khắc. Ông Lê Khắc là một kỹ sư và là Đại tá Quân đội nhân dân Việt Nam.

Ngay khi Cách mạng tháng 8 thành công, Chủ tịch Chính phủ Lâm thời Hồ Chí Minh đã ký sắc lệnh thành lập Nha Giao thông công chính và bổ nhiệm ông Lê Khắc làm Giám đốc, phụ trách Sở Hỏa xa Hà Nội.

Khi toàn quốc kháng chiến, ông được điều động sang quân đội, được Chủ tịch Hồ Chí Minh phong quân hàm Đại tá năm 1946, công tác ở Cục Quân giới. Ngày 19.3.1947, ông được bổ nhiệm làm Cục trưởng Cục Giao thông Công binh, Bộ Quốc phòng. Tháng 4.1955, khi Tổng cục Đường sắt dược thành lập, ông Lê Khắc được bổ nhiệm làm Chủ nhiệm đầu tiên của Tổng cục Đường sắt Việt Nam.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước Lê Khắc - Ảnh: Tư liệu

Tháng 10.1965, Ủy ban Khoa học Nhà nước tách thành Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước và Viện Khoa học Xã hội Việt Nam. Ông được bổ nhiệm làm Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước, kiêm trưởng Ban Cơ học. Năm 1969, ông được bổ nhiệm kiêm chức Phó chủ nhiệm Ủy ban Kế hoạch Nhà nước. Tại Đại hội Đảng IV, ông được bầu làm Ủy viên dự khuyết Trung ương và là Ủy viên chính thức Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa V. Tháng 2.1980, ông được bổ nhiệm làm Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước và được bầu làm Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên hiệp các Hội khoa học kỹ thuật Việt Nam...

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước Đặng Hữu

Trong lịch sử ngành quản lý KH-CN Việt Nam, Giáo sư, Viện sĩ Đựng Hữu không chỉ là người để lại dấu ấn đặc biệt trên lĩnh vực KH-CN, nhất là phát triển của công nghệ thông tin và khoa học công nghệ tại Việt Nam mà ông còn là người giữ cương vị đứng đầu ngành KH-CN lâu năm nhất. Ông có gần 8 năm giữ cương vị Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước, gần 3 năm giữ cương vị Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước và hơn 4 năm giữ cương vị Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường.

Vốn xuất thân từ một kỹ sư giao thông, tốt nghiệp ở Liên Xô và là Hiệu trưởng Trường đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia TP.HCM. Từ tháng 11.1976 đến năm 1982, ông là Thứ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp. Tháng 3.1990 - 10.1992 ông là Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Kỹ thuật Nhà nước; từ tháng 4.1982 - 3.1990 là Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học Nhà nước và từ tháng 10.1992 - 11.1996 là Bộ trưởng Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường.

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Kỹ thuật Nhà nước Đặng Hữu - Ảnh: Tùng Lâm/Vietnam+

Đầu những năm 90 của thế kỷ XX, trên cương vị của mình, GS Đặng Hữu đã đề xuất và được Chính phủ chấp thuận xây dựng 4 nghị quyết về phát triển: Công nghệ Thông tin, Công nghệ Sinh học, Công nghệ Vật liệu mới và Công nghệ Tự động hóa - được coi là cơ sở cho sự phát triển 4 ngành rất quan trọng của Việt Nam sau này.

Giai đoạn từ năm 1997 - 2002, GS Đặng Hữu là Trưởng ban chỉ đạo chương trình quốc gia về công nghệ thông tin. Ông cũng đã được Tổ chức công nghiệp Tin học châu Á và Thái Bình Dương trao tặng giải thưởng ASOCIO 2003 dành cho người có đóng góp to lớn với sự phát triển công nghệ thông tin. Ông là người đã tham mưu và đề nghị để Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 58-CT/TW, ngày 17.10.2000 “Về đẩy mạnh ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa” với nhận định: “Công nghệ thông tin là một trong các động lực quan trọng nhất của sự phát triển, cùng với một số ngành công nghệ cao khác đang làm biến đổi sâu sắc đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội của thế giới hiện đại. Ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin ở nước ta nhằm góp phần giải phóng sức mạnh vật chất, trí tuệ và tinh thần của toàn dân tộc, thúc đẩy công cuộc đổi mới, phát triển nhanh và hiện đại hóa các ngành kinh tế, tăng cường năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, hỗ trợ có hiệu quả cho quá trình chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân, đảm bảo an ninh, quốc phòng và tạo khả năng đi tắt đón đầu để thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa”.

Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường Phạm Gia Khiêm

Ông Phạm Gia Khiêm là người giữu cương vị Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường trong thời gian khá ngắn chưa tới 1 năm.

Phó thủ tướng Phạm Gia Khiêm

Tháng 7.1996, ông được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương và ngày 6.11 cùng năm, ông được Quốc hội phê chuẩn giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường. Tuy nhiên, chưa đến 1 năm sau, ông được bầu làm Đại biểu Quốc hội khóa X, được Quốc hội miễn nhiệm chức vụ này và phê chuẩn giữ chức vụ Phó thủ tướng.

Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường Chu Tuấn Nhạ

Trước năm 1990, ông Chu Tuấn Nhạ từng là Phó chủ nhiệm Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước. Sau khi Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường được thành lập tháng 10.1992, ông được phân công giữ chức Thứ trưởng, phụ trách phát triển công nghệ, công tác thanh tra, Văn phòng hội đồng xét duyệt trữ lượng khoáng sản Nhà nước, Công tác thông tin tư liệu KH-CN, các doanh nghiệp nhà nước của Bộ. Cuối tháng 9.1997, ông được cử giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường thay cho ông Phạm Gia Khiêm. Ông Chu Tuấn Nhạ giữ cương vị này cho đến khi về hưu vào tháng 8.2002.

Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường Chu Tuấn Nhạ

Từ khi đất nước đổi mới, năm 1986, KH-CN đã được Đảng, Nhà nước quan tâm và xem đây là một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu cho sự phát triển của đất nước. Năm 2000, dưới thời Bộ trưởng Bộ Khoa học, Công nghệ và Môi trường Chu Tuấn Nhạ, Luật KH-CN đã ra đời. Sự ra đời của luật này tạo cơ sở pháp lý cho sự ra đời của các luật sau đó như Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Chuyển giao công nghệ, Luật Công nghệ cao...

Bộ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Văn Phong

Bộ trưởng Hoàng Văn Phong là Phó giáo sư, tiến sĩ chuyên ngành vật lý lý thuyết; ông từng giữ chức Hiệu trưởng Trường đại học Bách khoa Hà Nội (5.1997 - 11.2002). Tháng 8 năm 2002, Quốc hội phê chuẩn ông giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ KH&CN. Từ ngày 17.9.2010, ông kiêm nhiệm Chủ tịch Ủy ban Vũ trụ Việt Nam theo quyết định số 1720/QĐ -TTg của thủ tướng chính phủ Việt Nam.

Nguyên Bộ trưởng Hoàng Văn Phong

Ông Hoàng Văn Phong là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX và khóa X; Bộ trưởng Bộ KH&CN trong hai nhiệm kỳ: 2002 - 2007 và 2007 - 2011.

Phó thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân nhận xét Bộ trưởng Hoàng Văn Phong là người đã làm được rất nhiều việc cho KH-CN như: Xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật, thành lập một số đơn vị, một số tổ chức mới thuộc Bộ KH&CN để KH-CN Việt Nam tiếp cận dần với nền KH-CN của các nước công nghiệp phát triển... sau khi nghỉ hưu ông đã được Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng cử làm Phái viên Tư vấn cho Thủ tướng Chính phủ về lĩnh vực KH-CN.

Sáng 26.6.2009, Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ KH&CN tổ chức Hội nghị hướng dẫn triển khai thông báo kết luận của Bộ Chính trị về kiểm điểm tình hình thực hiện Nghị quyết Trung ương 2 (khóa VIII) về KH-CN, nhiệm vụ, giải pháp phát triển đến năm 2020, Bộ trưởng Hoàng Văn Phong đã phát biểu những nội dung đến nay vẫn còn mang tính thời sự nóng hổi. Bộ trưởng Hoàng Văn Phong khẳng định: “Chỉ có qua tay doanh nghiệp, sức mạnh của ngành KH-CN mới được bộc lộ và phát huy. Nhưng chỉ doanh nghiệp thì chưa đủ mà người lãnh đạo quốc gia cũng phải quan tâm đến điều này”. Ông cũng cho rằng: “Đội ngũ nghiên cứu trong các trường đại học có vai trò quyết định diện mạo khoa học nước nhà. Còn đội ngũ khoa học ở các doanh nghiệp là lực lượng quan trọng mà nhiều năm chúng ta chưa quan tâm. Chính phủ cần coi những người dân đam mê khoa học là một trong những lực lượng làm KH-CN”.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân

Ông Nguyễn Quân là giảng viên và Phó hiệu trưởng Thường trực Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.

Tháng 8.2003, ông Nguyễn Quân được cử làm Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Ủy viên Ban cán sự Đảng Bộ Khoa học và Công nghệ. Tháng 9.2007 đến tháng 4.2016: Ông trở thành Ủy viên Ban cán sự Đảng, Thứ trưởng rồi Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ, Phó Bí thư Thường trực Đảng ủy Bộ Khoa học và Công nghệ. Tại Đại hội toàn quốc lần thứ XI của Đảng được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam. Tại kỳ họp thứ nhất Quốc hội khóa XIII, được Quốc hội phê chuẩn làm Bộ trưởng Bộ KH&CN.

TS Nguyễn Quân là Bộ trưởng Bộ KH&CN trong giai đoạn từ tháng 8.2011 - 4.2016

Là Bộ trưởng Bộ KH&CN trong giai đoạn từ tháng 8.2011 - 4.2016, TS Nguyễn Quân đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo, với một tầm nhìn rộng về việc phát triển các doanh nghiệp sáng tạo. Giai đoạn ông làm bộ trưởng, Luật Khoa học và Công nghệ năm 2013 và một số nghị định đã được thông qua. Ông có công lao trong việc tạo điều kiện thuận lợi cho việc hình thành và hoạt động hiệu quả của 3.000 doanh nghiệp khoa học và công nghệ trong tổng số 500.000 doanh nghiệp đang hoạt động ở Việt Nam tại thời điểm tháng 12.2015 - một tỷ lệ chưa từng có cho đến thời điểm đó.

Thời kỳ ông làm Bộ trưởng, Bộ KH&CN đã xây dựng Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” và tổ chức hàng loạt các hoạt động nhằm thúc các khởi nghiệp sáng tạo và phát triển thị trường công nghệ. Ngoài các sự kiện như Techfest, Techmart, ngoài ra còn hàng chục các chương trình quốc gia do Bộ KH&CN thực hiện nhằm nâng cao năng suất, chuyển giao các bằng sáng chế và các kết quả nghiên cứu tại viện nghiên cứu và các trường đại học vào các doanh nghiệp.

Năm 2016, Mạng lưới Khởi nghiệp toàn cầu (Global Entrepreneurship Network- GEN) đã công bố 7 chính khách lọt vào vòng chung kết nhận Giải thưởng Lãnh đạo chính sách quốc gia của Startup Nations (Mạng lưới quốc gia khởi nghiệp), trong đó có nguyên Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Huỳnh Thành Đạt

Ngày 12.10.2020, Ông Huỳnh Thành Đạt - Bí thư Đảng ủy, Giám đốc Đại học Quốc gia TP.HCM - đã được Bộ Chính trị quyết định về nhận công tác tại Bộ Khoa học và Công nghệ và để Quốc hội xem xét bầu làm Bộ trưởng Bộ KH&CN. Ngày 12.11.2020, tại kỳ họp thứ 10 của Quốc hội khóa XIV được Quốc hội phê chuẩn, Chủ tịch nước bổ nhiệm giữ chức Bộ trưởng Bộ KH&CN, nhiệm kỳ 2016-2021.

Ông Huỳnh Thành Đạt giữ chức Bộ trưởng Bộ KH&CN, nhiệm kỳ 2016 - 2021

Trong thời gian giữ cương vị Bộ trưởng, ông Huỳnh Thành Đạt luôn quan tâm đến việc thúc đẩy nghiên cứu khoa học cơ bản vì sự phát triển bền vững, trong đó chú trọng thúc đẩy các nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản lớn, dài hạn theo các định hướng mũi nhọn phục vụ phát triển bền vững đất nước; gắn kết chặt chẽ các hoạt động khoa học và công nghệ với giáo dục và đào tạo. Bộ trưởng Huỳnh Thành Đạt cũng luôn quan tâm đến việc hoàn thiện cơ chế, mô hình của Quỹ Phát triển KH&CN Quốc gia theo hướng phù hợp thông lệ và chuẩn mực quốc tế để hoạt động tài trợ, hỗ trợ của Quỹ góp phần đẩy mạnh hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của đất nước.

Trong nhiệm kỳ của mình, ông đã cùng Chính phủ tham mưu và đề xuất để Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW, ngày 22.12.2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Hội nghị toàn quốc quán triệt Nghị quyết số 57-NQ/TW tổ chức ngày 13.1.2025 đã kết nối hơn 15.000 điểm cầu trên toàn quốc với hơn 978.500 đại biểu tham dự. Chính phủ sau đó đã ban hành Nghị quyết số 03/NQ-CP về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW. Ngày 10.1.2025, Bộ Chính trị đã ban hành Quyết định thành lập Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số do Tổng Bí thư Tô Lâm trực tiếp làm Trưởng ban Chỉ đạo. Đây là sự khẳng định quyết tâm của Đảng, Nhà nước và cá nhân Tổng Bí thư đối với sự phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số.

Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng - Ảnh: TTXVN

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng giữ cương vị Phó giám đốc Công ty Viễn thông Quân đội từ năm 2000. Năm 2010, ông được bổ nhiệm giữ chức Phó tổng Giám đốc Tập đoàn Viễn thông Quân đội. Ngày 1.3.2014, ông được bổ nhiệm giữ chức Tổng Giám đốc Tập đoàn Viễn thông Quân đội. Tháng 1.2016, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần XII của Đảng, Nguyễn Mạnh Hùng trúng cử vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa XII và được phong hàm thiếu tướng năm 2012. Tháng 6.2018, ông được Thủ tướng bổ nhiệm giữ chức vụ Chủ tịch Hội đồng quản trị kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông quân đội (Viettel).

Ngày 23.7.2018, ông được Bộ Chính trị chỉ định giữ chức vụ Bí thư Ban Cán sự Đảng Cộng sản Việt Nam Bộ TT-TT và đến ngày 25.7.2018 được giao Quyền Bộ trưởng của bộ này. Ngày 24.10.2018, ông Nguyễn Mạnh Hùng được Quốc hội phê làm Bộ trưởng Bộ TT-TT, nhiệm kỳ 2016-2021. Sau khi được bầu là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng, ngày 28.7.2021, tại kỳ họp thứ 1, Quốc hội khóa XV, ông được tái bổ nhiệm chức Bộ trưởng Bộ TT-TT.

Sau khi Bộ TT-TT sáp nhập với Bộ KH&CN, ngày 18.2.2025, ông được bổ nhiệm giữ chức vụ Bộ trưởng Bộ KH&CN.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng là một trong 10 nhân vật ICT Việt Nam tiêu biểu do giới truyền thông bình chọn.

Các kỹ sư đang vận hành dây chuyền sản xuất thiết bị điện tử viễn thông

Hiến pháp Hiến pháp 2013 đã khẳng định phát triển KH-CN là quốc sách hàng đầu. Kể từ Đại hội XII (năm 2016), đảng ta nhấn mạnh vai trò của KH-CN và đổi mới sáng tạo trong phát triển lực lượng sản xuất hiện đại và kinh tế tri thức. Đại hội XIII của Đảng (năm 2021), văn kiện đại hội nhấn mạnh phát triển bền vững dựa trên nền tảng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Rất nhiều các công trình, những thành quả của đất nước mà KH-CN có đóng góp lớn như: các nhà máy thủy điện lớn, đường dây 500kV Bắc-Nam, sân bay, bến cảng những thành tựu của ngành y tế (ghép tạng, tế bào gốc, sản xuất vắc-xin, chữa trị vô sinh.…); cây trồng, vật nuôi chất lượng cao...

Có thể khẳng định rằng chính đường lối, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước về phát triển KH-CN cùng sự nỗ lực chung của toàn xã hội đã tạo nên những thành tựu nổi bật của KH-CN Việt Nam. Trong những thành tựu KH-CN ấy chắc chắn đóng góp đầu tiên là từ những người hoạt động trong lĩnh vực này, trong đó có dấu ấn cá nhân của những người đứng đầu qua các thời kỳ.

Vũ Trung Kiên