Cuộc đua thuế quan có làm leo thang chiến tranh thương mại?

Những động thái đáp trả qua lại

Trong hơn một tháng sau khi nhậm chức, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố sẽ áp thuế đối với Mexico, Canada, Trung Quốc và có thể áp thuế đối xứng với hầu hết các đối tác thương mại của Mỹ.

Mới đây nhất, trong bài phát biểu đầu tiên trước Quốc hội trong nhiệm kỳ thứ hai, ông Trump một lần nữa nhắc lại rằng việc áp thuế đối xứng nhằm đáp trả các chính sách thương mại không công bằng, từ đó sẽ thu về hàng nghìn tỷ đô la và tạo ra việc làm ở mức chưa từng thấy cho nước Mỹ. Động thái này được cho là sẽ tiếp tục gây căng thẳng cho Mỹ và các đối tác, thổi bùng lên cuộc chiến thương mại.

Ông Trump nhắc lại sẽ áp đặt mức thuế cao đối với các doanh nghiệp không sản xuất sản phẩm tại Mỹ, nhấn mạnh rằng một số trường hợp sẽ phải chịu mức thuế cao đáng kể. Ông cho rằng trong nhiều năm qua, các quốc gia trên thế giới đã áp dụng mức thuế cao đối với hàng hóa Mỹ vì vậy nước này cần có biện pháp đối phó tương xứng.

Các quốc gia khác đã sử dụng thuế quan chống lại chúng ta trong nhiều thập kỷ, và bây giờ là lúc chúng ta sử dụng chúng để đáp trả. Trung bình, Liên minh châu Âu, Trung Quốc, Brazil, Ấn Độ và nhiều quốc gia khác đánh thuế chúng ta cao hơn rất nhiều so với mức chúng ta áp dụng lên họ. Điều này thật bất công. Ấn Độ đánh thuế chúng ta trên 100%, mức thuế trung bình của Trung Quốc đối với sản phẩm của chúng ta cao gấp đôi so với những gì chúng ta áp dụng lên họ, còn Hàn Quốc áp dụng mức thuế trung bình cao gấp bốn lần. Điều này xảy ra cả với bạn lẫn thù. Hệ thống này không công bằng với Mỹ và chưa bao giờ công bằng. Vào ngày 2/4, thuế đối xứng sẽ có hiệu lực. Bất cứ mức thuế nào họ áp lên chúng ta, chúng ta sẽ áp ngược lại họ.

Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Ông Trump cũng nhấn mạnh rằng nếu các đối tác thương mại "sử dụng các hàng rào phi thuế quan để ngăn chặn hàng hóa của Mỹ vào thị trường của họ, thì Mỹ cũng sẽ áp dụng các rào cản phi thuế quan để hạn chế hàng hóa của họ".

Những phát biểu về thuế quan của Tổng thống Donald Trump tại Quốc hội được đưa ra một ngày sau khi mức thuế mới 25% đối với hàng nhập khẩu từ Canada và Mexico có hiệu lực, cùng với việc tăng gấp đôi thuế đối với hàng hóa Trung Quốc lên 20%. Ngay lập tức, ba đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ đã tuyên bố các biện pháp trả đũa.

Theo thông báo của Bộ Tài chính Trung Quốc, từ ngày 10/3, Bắc Kinh sẽ áp thuế bổ sung 15% đối với thịt gà, lúa mì, ngô và bông nhập khẩu từ Mỹ. Ngoài ra, các mặt hàng khác như đậu nành, cao lương, thịt lợn, thịt bò, hải sản, trái cây, rau củ và các sản phẩm sữa cũng sẽ chịu mức thuế bổ sung 10%. Trung Quốc còn mở rộng danh sách các công ty Mỹ bị áp dụng kiểm soát xuất khẩu và các hạn chế khác lên thêm khoảng hai chục doanh nghiệp.

Việc Mỹ đơn phương áp đặt thuế quan vi phạm các quy tắc của WTO và phá vỡ an ninh và sự ổn định của chuỗi công nghiệp và cung ứng toàn cầu. Chúng tôi hy vọng rằng Mỹ sẽ làm việc với Trung Quốc theo cùng một hướng và tìm ra giải pháp thông qua các cuộc tham vấn bình đẳng.

Ông Lâu Cần Kiệm - Người phát ngôn kỳ họp Quốc hội thường niên của Trung Quốc.

Tại Canada, Thủ tướng Justin Trudeau cho biết Ottawa sẽ ngay lập tức đáp trả bằng cách áp thuế 25% đối với 30 tỷ đô la hàng hóa của Mỹ. Thủ tướng Canada cho biết, mức thuế trên sẽ được áp dụng với 107 tỷ đô la hàng nhập khẩu Mỹ vào ngày 25/3.

Còn Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum tuyên bố sẽ tìm kiếm các thị trường mới và đa dạng hóa nền kinh tế, đồng thời áp dụng các biện pháp thuế quan và phi thuế quan đối với hàng hóa Mỹ.

Bà Sheinbaum cũng chỉ trích biện pháp thuế mới của Mỹ vi phạm toàn bộ thỏa thuận thương mại Mỹ - Mexico - Canada (USMCA), vốn là nền tảng cho sự phát triển của khu vực Bắc Mỹ. Tuy nhiên, bà cũng khẳng định sẽ nỗ lực đối thoại với Mỹ để duy trì quan hệ thương mại giữa hai nước.

Trong động thái nhằm xoa dịu căng thẳng, Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 6/3 cho biết ông sẽ hoãn áp thuế 25% đối với các hàng hóa của Mexico và Canada theo thỏa thuận thương mại tự do Mỹ - Mexico - Canada tới ngày 2/4.

Việc tạm hoãn lệnh áp thuế trên diễn ra chỉ một ngày sau khi Nhà Trắng công bố lệnh miễn thuế tạm thời cho các nhà sản xuất ô tô.

Theo các chuyên gia kinh tế, các động thái tăng thuế quan giữa các quốc gia có thể làm tăng giá tiêu dùng, cùng với các tác động lên tăng trưởng kinh tế và việc làm. Sau khi mức thuế quan toàn diện lên tới 25% của ông Trump đối với hai nước láng giềng của Mỹ có hiệu lực vào 4/3, thị trường chứng khoán Mỹ đã lao dốc, trong khi các nhà kinh tế học cảnh báo rằng thuế suất chung có thể gây ảnh hưởng đến tăng trưởng của Mỹ và làm tăng lạm phát.

Tác động tới doanh nghiệp nhỏ và người lao động

Căng thẳng thuế quan càng kéo dài thì thiệt hại càng lớn, buộc các công ty phải lựa chọn giữa việc chịu chi phí cao hơn hay chuyển chúng cho người tiêu dùng đang mệt mỏi vì lạm phát. Ngay cả những doanh nghiệp có thể chuyển chi phí thuế quan sang khách hàng ngay lập tức cũng cho biết họ lo ngại chi phí tăng thêm sẽ ảnh hưởng đến việc duy trì khả năng cạnh tranh và lợi nhuận củả họ. Các doanh nghiệp nhỏ tại Mexico và Canada đang cảm nhận được tác động của chính sách thuế quan của Mỹ và cảm thấy lo lắng cho hoạt động kinh doanh của mình.

Trước các hàng rào thuế quan, một cơ sở làm bia thủ công ở Port Coquitlam, tỉnh British Columbia, Canada đã tăng cường sử dụng các nguyên liệu sẵn có ở địa phương để làm ra sản phẩm của mình.

Ông Phil Smith đồng sở hữu và trưởng nhóm nấu bia tại Tinhouse cho biết 80 phần trăm bia của họ sử dụng nguyên liệu có nguồn gốc tại địa phương. Tuy nhiên, có một vấn đề lớn là dù Canada là nước xuất khẩu nhôm thô lớn trên toàn cầu, nhưng lại thiếu các nhà máy cán có khả năng sản xuất các tấm nhôm dùng làm lon nhôm.

Cơ sở của ông Smith phải nhập khẩu vỏ lon từ Mỹ. Ông lo ngại việc áp thuế qua lại sẽ ảnh hưởng đến việc sản xuất và kinh doanh của mình, buộc ông phải tìm kiếm nhà cung cấp ở nước khác. Cơ sở của ông vốn đã phải chật vật để vượt qua giai đoạn khó khăn trong đại dịch Covid-19, giờ đây với cơn bão thuế quan, ông lại lo sợ khả năng trụ vững của doanh nghiệp mình.

Tôi lo sợ do thuế quan, chúng tôi sẽ mất một lượng lớn khách hàng từ Mỹ. Tôi không biết liệu khách hàng nội địa có thể bù lại khoản lỗ này hay không. Sau cuộc khủng hoảng này, tất cả sẽ phải chịu khoản lỗ ròng, từ doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp nhỏ đến người tiêu dùng. Đó là hậu quả đáng tiếc của cuộc chiến thương mại.

Ông Phil Smith - Chủ cơ sở nấu bia Tinhouse, Canada.

Các doanh nghiệp tại Bắc Mỹ đang phải có những động thái trấn an các đối tác, khách hàng, hoặc điều chỉnh hoạt động kinh doanh để thích ứng với tình hình mới.

Tranh chấp thuế quan đang gây áp lực lên chuỗi cung ứng của Canada, dù vậy có những doanh nghiệp nước này coi xung đột thương mại là chất xúc tác tiềm năng để thúc đẩy đầu tư trong nước và giảm sự phụ thuộc vào hàng nhập khẩu.

Ngành thực phẩm và nông sản của Mexico cũng sẽ chịu tác động mạnh mẽ. Mexico hiện là đối tác thương mại quan trọng nhất của Mỹ trong lĩnh vực thực phẩm và nông sản, vượt qua cả Canada và Trung Quốc, với kim ngạch xuất khẩu thực phẩm tăng 7% trong năm qua, đạt hơn 29 tỷ USD. Mexico cung cấp 63% lượng rau củ và 47% trái cây cho thị trường Mỹ. Các sản phẩm như bơ, vốn được tiêu thụ mạnh tại Mỹ, có thể trở nên đắt đỏ hơn nếu bị áp thuế.

Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ, Mexico đã xuất khẩu 45,4 tỷ USD sản phẩm nông nghiệp sang Mỹ vào năm 2023, chiếm khoảng 23% lượng nhập khẩu, qua đó trở thành nhà cung cấp nông sản lớn nhất của Mỹ.

Ở chiều ngược lại, nhiều chuyên gia kinh tế đã chỉ ra rằng quyết định áp thuế mới nhất của Tổng thống Trump sẽ để lại những hậu quả lớn đối với hoạt động sản xuất và tiêu dùng của chính nước Mỹ.

Theo báo Guardian, thuế quan của ông Trump trước hết sẽ khiến các doanh nghiệp nội địa của Mỹ gặp khó khăn do giá nguyên liệu nhập khẩu tăng cao, qua đó buộc họ phải tăng giá các mặt hàng để bù đắp chi phí đầu vào. Giá hàng hóa tăng cao tất yếu sẽ khiến lạm phát gia tăng. Bên cạnh đó, thuế quan tăng cũng góp phần tạo khan hiếm hàng hóa cho người tiêu dùng.

Không chỉ với các doanh nghiệp sản xuất nội địa, các doanh nghiệp hưởng lợi từ hoạt động xuất khẩu từ Mỹ cũng sẽ chịu ảnh hưởng. Họ có thể sẽ gặp các rào cản thuế quan tại nhiều thị trường nước ngoài.

Xu hướng các công ty công nghệ đầu tư vào Mỹ

Nhằm tránh mức thuế quan của Mỹ ở nước ngoài, nhiều công ty công nghệ đã tăng cường đầu tư vào Mỹ. Trong đó có TSMC, hãng sản xuất chip theo hợp đồng lớn nhất thế giới và là nhà cung cấp chính cho nhiều hãng công nghệ lớn của Mỹ. Hãng này có kế hoạch đầu tư thêm 100 tỷ USD vào Mỹ, gồm cả việc xây dựng 5 cơ sở sản xuất chip bổ sung những năm tới. Khoản đầu tư này là cam kết tài chính lớn nhất của một công ty tư nhân kể từ khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, đồng thời cũng là khoản đầu tư bổ sung cho các cam kết trước đó của TSMC tại Mỹ.

Khoản đầu tư mới sẽ được tập trung vào việc xây dựng 5 nhà máy chế tạo tiên tiến. Phần lớn số tiền này sẽ được dành cho bang Arizona, nơi TSMC đã cam kết đầu tư 65 tỷ USD để xây dựng ba nhà máy, trong đó có một nhà máy đã bắt đầu sản xuất từ cuối năm 2024.

Với cam kết mới, tổng vốn đầu tư của TSMC vào Mỹ sẽ đạt khoảng 165 tỷ USD, trong đó có ba nhà máy chế tạo, hai cơ sở đóng gói tiên tiến và một trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) lớn, tạo ra 40.000 việc làm xây dựng trong bốn năm tới.

Kế hoạch tăng cường đầu tư vào Mỹ của TSMC diễn ra trong bối cảnh Tổng thống Trump tăng cường sức ép lên các nhà sản xuất chip toàn cầu, khi công khai xem xét việc áp dụng mức thuế 25% đối với các loại chip bán dẫn sản xuất ngoài Mỹ.

Tháng 2 vừa qua, Apple cũng công bố kế hoạch đầu tư lớn vào Mỹ lên tới 500 tỷ USD trong vòng bốn năm tới, bao gồm việc xây dựng một nhà máy sản xuất máy chủ trí tuệ nhân tạo (AI) tại Texas và tạo ra khoảng 20.000 việc làm mới trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển (R&D).

Động thái được xem là cú hích cho nền kinh tế Mỹ và trấn an chính quyền Tổng thống Trump. Trong bối cảnh nhiều sản phẩm của Apple, được lắp ráp tại Trung Quốc, động thái này được giới phân tích đánh giá sẽ giảm bớt những quan ngại và thể hiện cam kết của Apple đối với thị trường Mỹ.

Chỉ một ngày sau lễ nhậm chức của ông Trump vào 20/1, Giám đốc điều hành OpenAI Sam Altman, Giám đốc điều hành Softbank Masayoshi Son và Chủ tịch Oracle Larry Ellison cũng đã tập trung tại Nhà Trắng để công bố Stargate, một công ty mới nhằm mục đích xây dựng cơ sở hạ tầng trí tuệ nhân tạo AI tại Mỹ.

Động thái này có thể không chỉ nhằm mục đích thúc đẩy việc làm và nền kinh tế, mà còn nhằm mục đích đảm bảo vị thế dẫn đầu của Mỹ trong ngành trí tuệ nhân tạo, một lĩnh vực mà các gã khổng lồ công nghệ và các nhà lãnh đạo doanh nghiệp tin rằng có thể định hình tương lai của Internet.

Các nhà phân tích cho rằng vào thời điểm hợp tác quốc tế là rất quan trọng, việc áp dụng thuế quan bổ sung có thể làm gián đoạn thương mại toàn cầu, gây tổn hại đến các đối tác kinh tế quan trọng và tạo ra sự bất ổn không cần thiết. Các nền kinh tế chỉ có thể duy trì sự ổn định và phát triển bền vững khi hướng tới một giải pháp hợp tác, dựa trên luật lệ có lợi cho tất cả các bên.

Khuất Trang