Covid-19 đe dọa sự chuyển dịch của Trung Quốc sang nền kinh tế thị trường?

Thành phố Thượng Hải, Trung Quốc. Ảnh: Saunak Shah

Peng Sen, cựu phó chủ nhiệm Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia, nói với một diễn đàn do Đại học Renmin tổ chức ở Bắc Kinh rằng Trung Quốc mới chỉ đi được một nửa để tạo ra một hệ thống kinh tế dựa trên thị trường, và nói thêm rằng Covid-19 và căng thẳng với Mỹ đang thúc đẩy chính phủ quay trở lại nền kinh tế chỉ huy.

Ông Peng cho biết việc Trung Quốc sử dụng các chỉ thị của nhà nước để huy động nguồn lực đã làm tăng nhận thức rằng “bàn tay của nhà nước hiệu quả hơn, mạnh mẽ hơn và đáng tin cậy hơn [so với thị trường]”.

“Kết quả là, sự can thiệp của chính phủ vào các hoạt động kinh tế đã được tăng cường, có những lầm tưởng về lợi thế của cách tiếp cận 'cả nước' và hệ thống thị trường đã bị coi thường” - ông Peng, hiện là chủ tịch của Hiệp hội Cải cách Kinh tế Trung Quốc, nói.

Trong khi đó, sự cạnh tranh với Mỹ đã thúc đẩy một số cơ quan chính phủ quay trở lại nền kinh tế kế hoạch - vốn là điều họ đã “quen”.

Ông Peng nói tiếp: “Một số cơ quan chính phủ hiện đang khăng khăng đòi quyền sở hữu chuỗi giá trị của Trung Quốc từ đầu đến chân, đặt hy vọng của họ vào các chính sách công nghiệp hoặc trợ cấp.”

Nhận xét của ông Peng đại diện cho quan điểm ủng hộ thị trường của chính phủ, lập luận rằng Trung Quốc có thể áp dụng một hệ thống thị trường tương đối tự do hóa mà không ảnh hưởng đến quyền lực chính trị tuyệt đối của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Chiến lược phát triển quốc gia được xây dựng dựa trên quan điểm rằng các nguồn lực, bao gồm quỹ, đất đai và lao động, nên được phân phối bởi thị trường thay vì chính phủ, và vào năm 2013, ĐCSTQ đã thông qua chính sách giao cho thị trường đóng vai trò “quyết định”.

Tuy nhiên, những tiếng nói như vậy ngày càng bị gạt ra ngoài lề ở Bắc Kinh, nơi có sự tập trung mới vào sự lãnh đạo mạnh mẽ của chính phủ và một khu vực nhà nước quyền lực, vốn chứng kiến nguồn lực ngày càng tập trung vào tay chính quyền.

Ông Peng, người đã nghỉ hưu từ Cơ quan Kế hoạch Kinh tế vào năm 2012, cho biết ông lo lắng rằng các cải cách theo định hướng thị trường không còn cao trong chương trình nghị sự của Bắc Kinh.

Ông Peng nói: “Nhiệm vụ cải cách thị trường không thể bị trì hoãn lâu hơn nữa. Nếu các cải cách thị trường của chúng ta không được hoàn thành trong kế hoạch 5 năm lần thứ 14 [kéo dài đến năm 2025] hoặc thậm chí trong thập kỷ tới, chúng ta sẽ khó giải thích sự chậm trễ này.”

Đồng thời, ông Peng lưu ý rằng sẽ rất khó để phân chia các lợi ích được giao.

Ông Peng nói thêm: “Lý tưởng nhất là Trung Quốc nên thiết lập thị trường đất đai trên toàn quốc vào năm 2035 khi hệ thống hạn ngạch sử dụng đất tập trung hoàn toàn bị bãi bỏ… chính quyền các cấp sẽ rút khỏi thị trường đất đai và giá đất sẽ được xác định bằng đấu thầu công khai.”

“Nhưng khi ý tưởng được đưa ra, các đồng chí ở Bộ đất đai luôn tức giận. Họ sẽ hỏi ‘Bộ này có ích lợi gì nếu hạn mức sử dụng đất này hết?’”.

Nhã Trúc