Có nên đổi tên tòa án nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện?

Một nội dung đáng chú ý trong dự án Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi) đề cập đến việc đổi mới Tòa án nhân dân cấp tỉnh thành Tòa án nhân dân phúc thẩm, Tòa án nhân dân cấp huyện thành Tòa án nhân dân sơ thẩm.

Nhiều ý kiến đại biểu không tán thành quy định này; ngược lại, nhiều ý kiến tán thành dự thảo luật về đổi mới tòa án nhân dân theo thẩm quyền xét xử.

Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ chủ trì, Phó chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành nội dung phiên họp.

Thường trực Ủy ban Tư pháp nhận thấy, việc đổi mới Tòa án nhân dân cấp tỉnh thành Tòa án nhân dân phúc thẩm, Tòa án nhân dân cấp huyện thành Tòa án nhân dân sơ thẩm nhưng nhiệm vụ, quyền hạn của các Tòa án này không thay đổi. Các tòa án vẫn gắn với đơn vị hành chính cấp huyện, cấp tỉnh. Tòa án nhân dân phúc thẩm vẫn xét xử sơ thẩm một số vụ án.

Vì vậy, tiếp thu các ý kiến, Thường trực Ủy ban Tư pháp đề nghị giữ nguyên quy định của luật hiện hành về Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án nhân dân cấp huyện. Tuy nhiên, dự thảo luật xây dựng 2 phương án để trình Hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách cho ý kiến.

Tránh tình trạng “bình mới rượu cũ”

Góp ý về nội dung này, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Dương) tán thành với phương án 1 của dự thảo, giữ nguyên tổ chức tòa án ở địa phương hiện nay gồm Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án nhân dân cấp huyện.

“Có thể thấy, hiện nay, mặc dù tên gọi của tòa án cấp tỉnh, cấp huyện gắn với đơn vị hành chính địa phương nhưng hoạt động của tòa án vẫn độc lập với bộ máy chính quyền địa phương, về cơ cấu tổ chức vẫn thuộc sự quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn của Tòa án nhân dân tối cao; công tác điều động, bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ được thực hiện theo ngành dọc mà không chịu sự chi phối của chính quyền địa phương. Hệ thống tòa án hiện nay hoạt động ổn định, hiệu quả và có sự thống nhất giữa các văn bản có liên quan trong hệ thống pháp luật”, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phân tích.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, việc đổi mới chỉ đơn thuần là đổi tên gọi của tòa án nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện hiện nay thành tòa phúc thẩm, tòa sơ thẩm; còn về tổ chức bộ máy vẫn được bố trí theo địa giới hành chính như hiện nay, về cơ cấu trong tòa án vẫn không có sự thay đổi so với bộ máy đang được vận hành.

Do đó, để tránh tình trạng “bình mới rượu cũ”, hạn chế phát sinh các chi phí do thay đổi tên gọi, thống nhất với một số cơ quan khác có liên quan, đại biểu cho rằng sự thay đổi này là không cần thiết, việc đổi mới không tạo những chuyển biến khác biệt trong công tác xét xử.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga phát biểu ý kiến thảo luận.

Không đơn thuần là đổi tên

Ở chiều ngược lại, đại biểu Đỗ Đức Hiển (Đoàn TP Hồ Chí Minh) cho rằng đề xuất đổi mới của Tòa án nhân dân tối cao là “đáng được cân nhắc, vì không đơn thuần chỉ là đổi tên Tòa án nhân dân cấp tỉnh, huyện”.

Đại biểu cho rằng, việc đổi mới theo hướng này sẽ là tiền đề để trên cơ sở đó trong thời gian tới, Tòa án nhân dân tối cao tiếp tục nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung các luật tố tụng theo hướng tăng thẩm quyền xét xử sơ thẩm các loại vụ việc cho các Tòa án nhân dân sơ thẩm; từng bước hạn chế thẩm quyền xét xử của tòa phúc thẩm với các việc sơ thẩm, trong những trường hợp rất đặc biệt.

Bên cạnh đó, quy định này cũng tạo điều kiện để phát huy tính chuyên môn hóa trong giải quyết các vụ việc mang tính chất đặc thù như hành chính, phá sản, sở hữu trí tuệ như dự thảo luật đã quy định.

Giải trình về nội dung này, tại phiên họp, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Nguyễn Hòa Bình khẳng định, đổi mới tổ chức tòa án theo thẩm quyền xét xử là quy định của Đảng xuyên suốt từ trước đến nay, đã được nêu tại Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị đến Nghị quyết số 27-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII. Về truyền thống pháp lý, từ khi thành lập tòa án, Bác Hồ cũng đã lập các tòa án phúc thẩm, sơ thẩm. Điều này cũng đã được ghi trong Hiến pháp 1946.

Cũng theo Chánh án Nguyễn Hòa Bình, tham khảo kinh nghiệm quốc tế cho thấy cũng không tổ chức tòa án cấp tỉnh, huyện. Đây là thẩm quyền, quyền lực quốc gia nên tổ chức theo thẩm quyền xét xử. Bên cạnh đó, dự thảo luật đã đề xuất đổi cả tên và thẩm quyền. Việc đổi thẩm quyền sẽ được thể hiện nhiều hơn nữa khi sửa đổi các luật về tố tụng và các phân cấp tòa án.

“Chúng ta đã tiến một bước là phân công cho tòa án cấp huyện xử đến 15 năm, nhưng với trình độ hiện nay thì tòa án cấp huyện thậm chí có thể xử đến chung thân, tử hình”, Chánh án Nguyễn Hòa Bình cho biết và đề nghị tiếp tục trình Quốc hội 2 phương án về nội dung này.

ANH PHƯƠNG