Có bằng MBA chưa chắc có việc làm

Cụ thể, trong nhiều thập niên cho đến năm 2022, bình quân 82% người tốt nghiệp có nơi nhận ngay vào làm việc; 93% có việc chào đón trong vòng ba tháng sau khi tốt nghiệp. Nhưng nay, theo tờ Economist, tỷ lệ này rớt xuống chỉ còn lần lượt 62% và 77%.

Nhiều người lấy bằng MBA xong lại tính chuyện điều hành một doanh nghiệp nhỏ do chính bản thân gầy dựng chứ không theo đuổi sự nghiệp ở các doanh nghiệp lớn như trước - Ảnh minh họa: BetterUp

Tờ báo này tổng hợp số liệu từ 15 trường kinh doanh hàng đầu của Mỹ và nhận thấy số lượng học viên lấy bằng MBA xong và được nhận vào làm việc trong vòng ba tháng sau đó vào năm 2024 đã sụt giảm 6 điểm phần trăm, còn bình quân 84%. Còn so với bình quân năm năm trước đó, mức sụt giảm này là 8 điểm phần trăm.

Trước đây trường kinh doanh ở Mỹ cũng đã gặp nhiều phê phán, chủ yếu theo lập luận kinh doanh là thứ cần trải nghiệm thực tế chứ không thể qua trường lớp dạy dỗ. Các doanh nhân nổi tiếng từ Bill Gates, Steve Jobs đến các thế hệ sau này như Mark Zuckerberg, Elon Musk… hoàn toàn không theo trường lớp quản trị nào cả, thậm chí có người bỏ học đại học giữa chừng. Tờ Harvard Business Review từng có bài chê rằng rất có thể một giáo sư quản trị kinh doanh nhưng chưa từng bước chân vào một doanh nghiệp thật sự.

Thậm chí thực tế cho thấy người tốt nghiệp trường quản trị kinh doanh thường chú trọng đến chuyện tối đa hóa lợi nhuận chứ không ưu tiên cho những yếu tố khác. Một nghiên cứu của ba nhà kinh tế nổi tiếng Daron Acemoglu, Alex Xi He và Daniel le Maire kết luận các quản trị viên có bằng MBA ít chia sẻ lợi nhuận với công nhân, nhân viên so với quản trị viên không có bằng. Tuy nhiên, có thể vì chính yếu tố này mà trước đây người có bằng MBA thường rất thành đạt, được các doanh nghiệp niêm yết săn đuổi.

Trước đây nơi nhận sinh viên tốt nghiệp trường kinh doanh nhiều nhất là các hãng tư vấn và công ty tài chính như McKinsey, Boston Consulting Group… Những nơi này cũng là nơi cung cấp nguồn tuyển sinh cho các trường kinh doanh. Một lộ trình của nhiều người trẻ tuổi là 2+2+2, tức hai năm làm cho các ngân hàng đầu tư, hai năm làm cho các quỹ tư nhân rồi hai năm đi học MBA sẽ bảo đảm một nghề nghiệp vững chắc sau này. Nhiều người ắt sẽ ngạc nhiên khi biết hãng tư vấn McKinsey có đến 45.000 nhân viên hay Boston Consulting Group cũng có đến 32.000 người nên số lượng tuyển dụng hàng năm rất lớn.

Sau khi các hãng tư vấn bắt đầu ngưng tuyển dụng nhân viên mới sau đại dịch Covid-19, các trường kinh doanh thấy ngay hệ quả. Phân tích dữ liệu của tờ Economist cho thấy tại bốn trường hàng đầu (Chicago Booth, Columbia, MIT Sloan và NYU Stern) số lượng người tốt nghiệp vào làm cho ba hãng tư vấn lớn nhất đã giảm đến một phần tư vào năm ngoái so với ba năm trước đó. Gây lo ngại không kém cho các trường kinh doanh là các hãng công nghệ cũng bắt đầu giảm tuyển dụng người có bằng MBA. Tại bốn trường kinh doanh nói trên, số lượng sinh viên tốt nghiệp vào làm cho các hãng công nghệ lớn giảm hơn một nửa vào năm ngoái so với mức bình quân trong giai đoạn 2018-2022.

Rất có thể các doanh nghiệp bắt đầu ít tin tưởng hơn vào giới quản trị được đào tạo; họ chuộng người có bằng cấp chuyên môn trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ hơn. Tờ Economist dự báo các hãng tư vấn dù sau này có phục hồi cũng không dựa vào lực lượng có bằng MBA. Nhiều người lấy bằng MBA xong lại tính chuyện điều hành một doanh nghiệp nhỏ do chính họ gầy dựng chứ không theo đuổi sự nghiệp ở các doanh nghiệp lớn như trước. Có nhiều quỹ đầu tư chuyên cho người vừa tốt nghiệp trường kinh doanh vay tiền để mua lại doanh nghiệp nhỏ rồi tái cơ cấu, đổi mới mô hình kinh doanh.

Lý do cuối cùng tờ Economist nêu ra để lý giải vì sao có bằng MBA chưa chắc đã có việc làm nằm ở sự lạc hậu so với thời cuộc của nhiều trường kinh doanh. Chẳng hạn, xu hướng “tái công nghiệp hóa” ở nước Mỹ chưa thấm vào các trường này. Tờ báo đặt câu hỏi, liệu các trường có thay đổi chương trình giảng dạy để phản ánh môi trường kinh doanh dưới thời ông Donald Trump làm tổng thống? Có lẽ là không và vì thế cho dù tỷ lệ kiếm được việc làm có cải thiện, các sinh viên MBA vẫn sẽ xa rời thực tế nước Mỹ.

Nguyễn Vũ