Chuẩn mới về đại học

Sinh viên Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (ĐH Quốc gia TPHCM) trong giờ học thực hành. Ảnh: THANH HÙNG

Dự thảo này được xem là bước cụ thể hóa trước yêu cầu tái cấu trúc mạnh mẽ đại học (ĐH) để đáp ứng các mục tiêu phát triển đến năm 2030 và năm 2045. Dự thảo thể hiện tinh thần xuyên suốt: nâng chuẩn chất lượng và sắp xếp lại hệ thống ĐH theo hướng tinh gọn, hiệu quả hơn.

Một trong những điểm gây chú ý là các quy định tại Điều 5, khi lần đầu tiên đặt ra những “ngưỡng” rất cao để một cơ sở giáo dục ĐH được công nhận là ĐH. Theo đó, về quy mô và tổ chức, ĐH phải có ít nhất 5 trường trực thuộc, đào tạo chính quy từ 25.000 người trở lên. Đây là ngưỡng cao so với mặt bằng chung hiện nay, cho thấy định hướng thúc đẩy sáp nhập các trường nhỏ thành các ĐH đa ngành thực thụ.

Cùng với việc siết chuẩn về quy mô, dự thảo cũng nâng yêu cầu đối với chất lượng đội ngũ giảng viên. Quy định đội ngũ giảng viên cơ hữu có trình độ tiến sĩ phải đạt tối thiểu 60% là một tiêu chuẩn vượt xa các quy định trước đây (thường chỉ ở mức 25%-30%), phản ánh yêu cầu về hàm lượng tri thức cao trong đào tạo ĐH. Tuy nhiên, trong bối cảnh nguồn nhân lực có trình độ tiến sĩ còn hạn chế, việc hiện thực hóa tiêu chuẩn này đòi hỏi các trường phải có chiến lược dài hạn, tránh chạy theo con số mà xem nhẹ chất lượng thực chất.

Các yêu cầu về nghiên cứu khoa học và quốc tế hóa tiếp tục làm rõ hơn sự chuyển dịch vai trò của ĐH. Cụ thể, dự thảo quy định tỷ lệ giảng viên quốc tế tham gia giảng dạy phải đạt tối thiểu 5%, và nguồn thu từ hoạt động khoa học công nghệ (KHCN) phải đạt ít nhất 20% tổng doanh thu. Điều này buộc các ĐH phải chuyển từ các cơ sở đơn thuần là giảng dạy sang các đơn vị nghiên cứu - đổi mới sáng tạo. Các điều kiện này phải được duy trì liên tục trong tối thiểu 3 năm trước khi nộp hồ sơ công nhận, nhằm đảm bảo tính bền vững của các cơ sở giáo dục. Việc quy định cụ thể mức điểm quy đổi sản phẩm KHCN (2,5 điểm/giảng viên/năm) cho thấy việc đánh giá bằng số lượng bài báo sẽ chuyển dịch sang đánh giá bằng giá trị đóng góp thực tế.

Bên cạnh đó, các nội dung liên quan đến ĐH số, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), doanh nghiệp trong ĐH được nêu trong dự thảo nghị định cũng cho thấy nỗ lực gắn kết giáo dục ĐH với chiến lược đột phá KHCN và chuyển đổi số. Tuy nhiên, dự thảo cũng cần làm rõ hơn một số nội dung, để khi triển khai không còn những điểm mơ hồ gây bất cập. Về cơ chế Liêm chính học thuật, dự thảo cần quy định khung trách nhiệm giải trình của nhà trường khi xảy ra gian lận AI và hướng dẫn thành lập Hội đồng liêm chính học thuật.

Để thu hút giảng viên giỏi nước ngoài, dự thảo cần có sự dẫn chiếu hoặc quy định cơ chế phối hợp liên bộ về thị thực và giấy phép lao động đặc thù cho các chuyên gia trình độ cao. Về nội dung doanh nghiệp trong ĐH, cần hướng dẫn chi tiết việc ĐH góp vốn bằng tài sản trí tuệ vào doanh nghiệp KHCN để thực hiện đúng tinh thần Luật Công nghiệp công nghệ số. Về tiêu chuẩn “ĐH số”, hạ tầng công nghệ tối thiểu (Data center, Cloud) và chuẩn an toàn thông tin phải được quy định cụ thể để cấp phép hoạt động đào tạo trên không gian số.

Nhìn tổng thể, dự thảo nghị định đã nêu bật các chuẩn chất lượng như công cụ để tái cấu trúc hệ thống. Các quy định mới, dù khắt khe, đã phản ánh lựa chọn chính sách chấp nhận sàng lọc để nâng tầm giáo dục ĐH. Nếu được thực thi với tinh thần khoa học, minh bạch và có lộ trình hợp lý, hệ thống giáo dục ĐH Việt Nam hoàn toàn có cơ sở để tiến gần hơn tới các mục tiêu phát triển trong giai đoạn tới.

TS NGUYỄN ĐỨC NGHĨA, nguyên Phó Giám đốc ĐHQG TPHCM