Chàng trai say mê văn hóa của người Tà Riềng

Zơ Râm Cần (bên trái) là thành viên Câu lạc bộ Đinh Tút của thôn Đắc Tà Vâng, xã Đắc Tôi. Ảnh: Sơn Gia Phúc

Tôi có cơ duyên được gặp lại Zơ Râm Cần trong đội hình Câu lạc bộ thôn Đắc Tà Vâng thuộc đội văn nghệ của xã tham gia ghi hình phục dựng nét văn hóa của người Tà Riềng. Cùng ngồi trong ngôi nhà sàn truyền thống của mình, vừa tâm sự, Zơ Râm Cần rót trong ống tre ra một thứ nước trắng đục vào ly mời chúng tôi và bảo, đó là rượu tà vạt - một thức uống quen thuộc của người vùng cao. Rồi Cần cầm cây đàn Jưl - một loại nhạc cụ truyền thống của tộc người Tà Riềng tựa như cây đàn Măng đôlin của người Kinh, nhưng chỉ có 2 dây, vừa khẩy, vừa hát cho tôi nghe một bài hát phỏng theo làn điệu dân ca bắt cá của người Tà Riềng.

Trong hương vị chếnh choáng của men tà vạt nồng say, với một cảm giác cùng âm thanh phát ra từ cây đàn Jư cứ thấy có cái gì đó véo von, dìu dặt, như xoáy vào lòng người. Rồi Cần bảo tôi, tuổi thơ của em lớn lên gắn liền với các hình thức sinh hoạt văn hóa của đồng bào dân tộc Tà Riềng. Từ nhỏ, đã được sống trong không gian mang đậm bản sắc dân tộc với những lễ hội truyền thống của làng cùng những câu hát, lời ru của ông bà, cha mẹ. Cuộc sống quê em luôn gắn liền với tiếng cồng chiêng, những làn điệu dân ca mượt mà. Người Tà Riềng hát dân ca khi lên nương rẫy, hát khi đi xuống suối đặt nơm bát cá, đi rừng hái nấm, bẻ măng, săn bắn chim chuột, thú rừng, đến thổi sáo Đinh Tút quen thuộc trong những lễ hội hằng năm, lễ mừng cơm mới, lễ đâm trâu đến đánh cồng chiêng. Tình yêu với văn hóa dần được bồi đắp theo tháng năm.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, vốn là người có năng khiếu và chịu khó học hỏi nên Cần tiếp thu rất nhanh. Năm lên 17 tuổi, Zơ Râm Cần đã chơi thành thạo nhiều loại nhạc cụ truyền thống của người Tà Riềng như: khèn (kayol), Jưl (đàn 2 dây), cồng chiêng. Cần lớn lên học thêm từ các nghệ nhân lớn tuổi trong làng đánh trống, phân biệt từng điệu chiêng, từng bài dân ca, đánh đàn Jưl và tập thổi những bài sáo Đinh Tút như: Túk chêm hoong (mừng được mùa), Kpiêu zực zăil (bắt cá), za zá (tỉa hạt giống),...riết rồi thành quen... Đặc biệt, tài thổi sáo Đinh Tút của Zơ Râm Cần thì đến nay bạn bè cùng lứa tuổi trong xã không chàng trai nào sánh bằng Cần.

Hằng năm, mỗi dịp cộng đồng người Tà Riềng vào hội Choóc đăil (thường gọi là ngày hội Đinh Tút), mọi người lại có dịp được nghe Cần với tiếng sáo Đinh Tút lúc trầm bổng, khi thì réo rắt, lúc thủ thỉ tâm tình, lúc lại như hối hả, thúc giục, tạo nên nhiều cung bậc tình cảm được Cần thể hiện khéo léo, tinh tế, đã làm thổn thức bao trái tim người già, phụ nữ, trẻ nhỏ, những con gái Tà Riềng trong làng Đắc Tà Vâng này. Với ý thức trách nhiệm và niềm đam mê văn hóa dân tộc, chàng trai dân tộc Tà Riềng Zơ Râm Cần càng được đi nhiều, biết nhiều, càng cố gắng hơn trong công việc chung của thôn, của xã. Tình yêu văn hóa dân tộc đã giúp cho chàng trai dân tộc Tà Riềng có thêm nghị lực để góp phần cùng thế hệ trẻ bảo tồn, gìn giữ nét văn hóa đặc sắc của đồng bào mình.

Theo Zơ Râm Cần, mỗi nhạc cụ truyền thống của người Tà Riềng làm ra đều phải tỉ mỉ đến từng chi tiết. Đặc biệt, với sáo Đinh Tút, khâu chọn nguyên liệu rất quan trọng. Không phải cây nứa nào cũng cho sáo Đinh Tút hay. Cần phải chọn cây nứa suông, thẳng, thân không bị sâu, nứt, không bị sam hay bị kiến đục lỗ. Cây nứa chọn không quá non, cũng đừng quá già... Có như vậy mới chế tác Đinh Tút cho âm thanh hay.

"Bản thân tôi yêu thích những nét đẹp văn hóa truyền thống của người Tà Riềng, mong muốn được lưu giữ. Những lần được tham gia các hoạt động văn hóa do xã, huyện tổ chức, biểu diễn nhạc cụ thổi sáo Đinh Tút là niềm vui, hạnh phúc, nên tôi luôn cố gắng để biểu diễn thật tốt. Những dịp như vậy, không chỉ giúp tôi được gặp gỡ, học hỏi kinh nghiệm, mà còn là cơ hội để giới thiệu, góp phần quảng bá đến mọi người về nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào Tà Riềng. Từ đó, góp phần cùng chính quyền địa phương và người dân bản địa làm sống lại những nét văn hóa đặc sắc và lưu giữ cho thế hệ mai sau"- Zơ Râm Cần chia sẻ thêm.

Zơ Râm Cần (bên trái), cùng đội văn nghệ của xã thực hiện Chương trình phục dựng “Tái hiện nghi thức lễ ăn mừng lúa mới của đồng bào Tà Riềng, xã Đắc Tôi”. Ảnh: Sơn Gia Phúc

Anh Tơ Ngôl Phúc, Trưởng ban văn hóa xã Đắc Tôi tâm sự: "Do điều kiện gia đình khó khăn nên sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, Zơ Râm Cần không thi dự thi đại học hay cao đẳng, mà đăng ký tham gia nghĩa vụ quân sự nhập ngũ vào BĐBP. Hai năm sau quân ngũ, Cần trở về địa phương và nhận công tác tại UBND xã Đắc Tôi. Hiện nay, anh là Phó Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự xã. Sau những giờ làm việc, anh lại tiếp tục với niềm đam mê văn hóa dân tộc vẫn luôn cháy bỏng trong tim, anh cặm cụi chơi và tìm hiểu kỹ thuật chế tác các loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc mình. Với vai trò là thành viên Câu lạc bộ Đinh Tút của thôn Đắc Tà Vâng gồm 16 thành viên, anh Cần luôn tích cực trong các hoạt động truyền dạy văn hóa dân tộc cho thế hệ trẻ.

Khi huyện, xã tổ chức các sự kiện văn hóa, Cần cùng đoàn nghệ nhân trình diễn những tiết mục nghệ thuật đặc sắc. Mới đây, Zơ Râm Cần được chọn cùng các nghệ nhân khác tham gia truyền nghề tại lớp tập huấn “Truyền dạy, bảo tồn nhạc cụ Đinh Tút và các nhạc cụ truyền thống của dân tộc Giẻ - Triêng” do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam tổ chức tại xã Đắc Tôi và Zơ Râm Cần cũng đã được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam cấp chứng nhận nghệ nhân trẻ Tà Riềng".

Theo anh Brôl Trường, Chủ tịch UBND xã Đắc Tôi, Zơ Râm Cần được biết đến là người am hiểu và lưu giữ các giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào Tà Riềng ở địa phương. Hàng năm, địa phương tổ chức các đợt truyền dạy nhạc cụ, các nghề truyền thống và thành lập các tổ đan lát, dệt thổ cẩm truyền thống... để vận động các bạn trẻ tham gia, học tập kế thừa. Một số bạn trẻ như Zơ Râm Cần được xem là thế hệ trẻ tiếp nối văn hóa truyền thống của người Tà Riềng. Thông qua các hoạt động văn hóa, văn nghệ, truyền dạy, đào tạo nghề truyền thống đã tác động mạnh mẽ đến nhận thức các bạn trẻ. Qua đó, khơi dậy, nâng cao ý thức của thanh niên trong việc kế tục và bảo tồn văn hóa truyền thống của đồng bào Tà Riềng trên địa bàn.

Sơn Gia Phúc