Chấm dứt ô nhiễm nhựa: Các quốc gia cần vượt qua lợi ích cục bộ

Từ năm 2022, Liên Hợp Quốc đã khởi động tiến trình xây dựng một hiệp ước toàn cầu ràng buộc pháp lý nhằm giải quyết ô nhiễm nhựa trên toàn bộ vòng đời của nó - từ khai thác nguyên liệu, sản xuất, sử dụng đến thải bỏ. Tuy nhiên, sau năm phiên họp, các quốc gia vẫn chưa đạt được sự đồng thuận về nội dung hiệp ước.

Dưới lớp khói mù mịt là tiếng kêu cứu của Trái Đất — mỗi mảnh nhựa cháy là một vết thương môi trường. (Nguồn: Reuters)

Phiên họp INC-5.2 tại Geneva (5–14/8) được kỳ vọng sẽ là bước ngoặt, khi các nhà đàm phán từ 175 quốc gia cố gắng tháo gỡ hơn 370 điểm bất đồng trong dự thảo.

Phạm vi hiệp ước: Điểm mấu chốt gây tranh cãi

Các vấn đề gây chia rẽ gồm giới hạn sản xuất nhựa, kiểm soát hóa chất độc hại, thiết kế sản phẩm và cơ chế tài chính thực thi. Một số quốc gia muốn loại trừ yếu tố sức khỏe khỏi phạm vi hiệp ước.

Cate Bonacini, Giám đốc Truyền thông của Trung tâm Luật Môi trường Quốc tế (CIEL): “Vấn đề cốt lõi là sự bất đồng lớn về việc ô nhiễm nhựa là gì và cần có những biện pháp nào để chấm dứt.”

Giáo sư Bethanie Carney Almroth, chuyên gia độc chất sinh thái tại Đại học Gothenburg, thành viên Liên minh các nhà khoa học vì một Hiệp ước về Nhựa Hiệu quả, nêu ý kiến: “Toàn bộ vòng đời bắt đầu từ khai thác nhiên liệu hóa thạch, sản xuất nhựa thô, sử dụng, buôn bán, quản lý chất thải và khắc phục ô nhiễm.”

Dù hơn 100 quốc gia ủng hộ giới hạn sản xuất, các nước như Ả Rập Xê Út, Nga và Mỹ lại phản đối - phần lớn là các quốc gia sản xuất dầu mỏ lớn.

Thực trạng ô nhiễm nhựa: Nghiêm trọng hơn tưởng tượng

Ngoài các quốc gia, các nhà khoa học, tổ chức môi trường và các nhóm vận động hành lang cũng tham gia đàm phán. Tuy nhiên, sự hiện diện áp đảo của ngành hóa dầu và nhựa đang gây lo ngại. Giáo sư Bethanie Carney Almroth quan ngại: “Họ không muốn xem xét hóa chất hay quy trình sản xuất, dù khoa học cho thấy đây là yếu tố quan trọng với môi trường và sức khỏe.”

Một nghiên cứu trên Nature xác định hơn 4.200 hóa chất đáng lo ngại trong nhựa. WHO cảnh báo nhựa có thể gây ung thư, vô sinh, tổn thương thần kinh và hô hấp.

Sản lượng nhựa toàn cầu đã vượt 450 triệu tấn/năm, nhưng chỉ 6% được tái chế. Các nghiên cứu mới cho thấy Nano nhựa ở Bắc Đại Tây Dương có thể lên tới 27 triệu tấn.

Vi nhựa trong nhà có thể cao gấp 100 lần so với ước tính trước đây. Hiện tại, các quyết định được đưa ra bằng đồng thuận, cho phép một quốc gia phủ quyết toàn bộ tiến trình. Các quốc gia hóa dầu như Nga, Trung Quốc, Iran... bị cho là dùng chiến thuật trì hoãn. Dự thảo quy tắc cho phép bỏ phiếu đa số, nhưng chưa rõ có được áp dụng.

"Một dòng thác nhựa" cũng có thể cuốn theo cả tương lai hành tinh. (Nguồn: Nature)

Hy vọng và lựa chọn thay thế

Tại Hội nghị Đại dương tháng 6, 95 quốc gia tái khẳng định cam kết với một hiệp ước toàn diện, loại bỏ sản phẩm và hóa chất gây hại, cải thiện thiết kế và thực thi hiệu quả.

Nếu đàm phán thất bại, các quốc gia có thể quay lại UNEA, tạo công ước bên ngoài Liên Hợp Quốc hoặc thông qua nghị định thư mới. Các chuyên gia hàng đầu vẫn đang hi vọng vào một thỏa thuận mới mang lại hiệu quả, đồng thuận cao hơn. Christina Dixon, Trưởng nhóm Chiến dịch Đại dương, Cơ quan Điều tra Môi trường (EIA): “Nhiều quốc gia đang xem xét các giải pháp thay thế.”

Các phiên đàm phán giữa các quốc gia. (Nguồn: UN)

Hiệp ước nhựa là một bước ngoặt quan trọng trong nỗ lực toàn cầu nhằm kiểm soát ô nhiễm và bảo vệ sức khỏe con người. Dù còn nhiều thách thức, các quốc gia cần vượt qua lợi ích cục bộ để hướng tới một giải pháp chung, toàn diện và dựa trên khoa học.

Nếu thất bại, hậu quả sẽ không chỉ là thêm nhiều nhựa trong đại dương, mà còn là sự suy yếu niềm tin vào khả năng hợp tác toàn cầu trước các khủng hoảng môi trường.

Anh Quang