Các băng đảng ma túy Mexico trong 'kỷ nguyên số'

Khi tội phạm Ecuador học theo “đàn anh” Mexico

Bên trong ngôi nhà được xem như “đại bản doanh” của một nhóm mafia ở thành phố cảng Guayaquil (Ecuador), cảnh sát đã tìm thấy một ban thờ Santa Muerte, tức vị thánh hiện thân cho cái chết, cùng biểu tượng bộ xương của các băng đảng ma túy Mexico.

Bức tượng Santa Muerte cao 1,5 mét được đặt cạnh một bức tượng nhỏ hơn mô phỏng Jesús Malverde, một tên cướp để ria mép thế kỷ 20 được giới buôn lậu ma túy Mexico tôn sùng. Roberto Santamaria, một chỉ huy cảnh sát đã giúp phát hiện ra căn nhà hồi tháng 1 năm nay, cho biết những sát thủ người Ecuador đã thắp nến và cầu nguyện trước các bức tượng để được che chở trước khi lên đường giết nạn nhân. “Chúng đã hoàn toàn áp dụng các tập tục của những băng đảng ma túy Mexico”, ông Santamaria cho biết.

Ban thờ Santa Muerte, tức vị thánh hiện thân cho cái chết, cùng biểu tượng bộ xương của các băng đảng ma túy Mexico được tìm thấy tại Ecuador.

Các băng đảng Jalisco New Generation và Sinaloa của Mexico đã mở rộng hoạt động sang hơn 40 quốc gia khi chúng tìm cách đáp ứng nhu cầu cocaine ngày càng tăng cao ở Mỹ, Châu Âu và Australia. Cuộc chiến giành địa bàn của chúng đã lan tới tận Ecuador, nơi trở thành mục tiêu hàng đầu nhờ vị trí chiến lược nằm giữa hai “cường quốc” sản xuất cocaine là Colombia và Peru.

Năng lực vận chuyển hàng hải của Ecuador qua các cảng biển lớn và việc nước này là một cường quốc xuất khẩu chuối đã tạo lớp vỏ ngụy trang hoàn hảo để giấu ma túy trong các container hàng hóa hợp pháp. Hồi đầu tháng 8 năm nay, một trong những vụ vận chuyển ma túy theo cách đó đã bị phát hiện khi hàng đến châu Âu. Cảnh sát Hy Lạp hôm 11/8 cho biết họ bắt giữ được 270 kg cocaine, giấu trong container chuối nhập khẩu từ Ecuador sau khi nhận tin tình báo từ các đồng nghiệp quốc tế.

Những vụ bắt giữ như vậy thực ra chỉ là muối bỏ bể so với lượng ma túy được các ông trùm Mexico, thông qua các băng đảng địa phương, vận chuyển qua Ecuador tới châu Âu và Bắc Mỹ. Theo trang tin InSightCrime, mỗi năm có khoảng 400 đến 500 tấn cocaine được vận chuyển qua ngả Ecuador, và dù một nửa trong số đó bị cảnh sát nước này bắt giữ, thì số lượng ma túy trót lọt vẫn là quá lớn.

Thị trường “bảo tiêu” béo bở khiến các băng đảng Ecuador tham gia đường dây trung chuyển sẵn sàng áp dụng các chiến thuật tàn bạo của những “đàn anh” Mexico để tranh giành mối làm ăn. Chỉ trong vài năm, Ecuador đã từ một trong những quốc gia an toàn nhất khu vực trở thành một trong những quốc gia nguy hiểm nhất thế giới. 5 trong số 12 thành phố có tỷ lệ tử vong cao nhất thế giới nằm ở Ecuador, theo xếp hạng của Viện Igarapé - một tổ chức phi chính phủ tại Brazil chuyên nghiên cứu về bạo lực.

Ảnh hưởng của các băng đảng ma túy hùng mạnh của Mexico, những kẻ ngày đêm tiếp sức cho các “đàn em” ở Ecuador bằng vũ khí, tiền bạc lẫn cả ma túy, khiến việc ngăn chặn bạo lực băng đảng trở nên khó khăn hơn nhiều đối với Tổng thống Ecuador, Daniel Noboa, người đã tái đắc cử vào tháng 4 với cam kết giúp đất nước kiềm chế tình trạng bạo lực.

Số liệu của chính phủ Ecuador cho thấy số vụ giết người đã tăng một nửa trong 6 tháng đầu năm nay, và tháng 5 vừa qua là tháng đẫm máu nhất được ghi nhận. Tỷ lệ giết người ở Ecuador đang tiến gần đến mức cao nhất, khoảng 50 vụ trên 100.000 người vào năm 2025, gần gấp đôi so với Mexico. Để tiện so sánh, vào năm 2018, tỷ lệ giết người ở Ecuador chỉ là dưới 6 vụ trên 100.000 người.

Joaquín "El Chapo" Guzmán, ông trùm của băng đảng Sinaloa (Mexico), tổ chức tội phạm đã vươn tay tới tận Ecuador.

“Cuộc chiến ủy nhiệm” của các băng đảng Mexico

Cảnh sát Ecuador cho biết băng đảng Sinaloa đã cử sứ giả đến Ecuador từ năm 2003. Ecuador có hệ thống đường cao tốc tốt, ít yêu cầu thị thực và nền kinh tế “đô la hóa”, tạo điều kiện thuận lợi cho việc “rửa tiền” ma túy. Và khi Colombia đẩy mạnh các hoạt động triệt phá ma túy, các tuyến đường đã nhanh chóng được chuyển sang Ecuador, nơi hàng trăm km bờ biển của nước này cung cấp cho bọn buôn ma túy những “bến trung chuyển” thuận lợi.

Theo ông Fausto Salinas, cựu giám đốc cảnh sát Ecuador, những kẻ buôn bán ma túy mua chuộc nhiều thẩm phán, chính trị gia và quan chức an ninh nhà nước khiến việc làm ăn của chúng ngày càng phát đạt. Nhật báo Primicias của Ecuador dẫn lời cảnh sát nước này cho biết thêm, băng Sinaloa thậm chí còn hợp tác với Telmo Castro, một đại úy quân đội Ecuador và kẻ này sử dụng xe quân sự để vận chuyển cocaine từ biên giới với Colombia đến bờ biển Ecuador. Các phi công của băng đảng Mexico sau đó lấy số ma túy này tại các đường băng bí mật.

Castro kiếm được khoảng 600.000 USD một chuyến, Jorge Cifuentes, một người Colombia, một trong những nhà cung cấp cocaine hàng đầu của Sinaloa, cho biết trong phiên tòa xét xử ông trùm băng đảng Sinaloa, “bố già” Joaquín "El Chapo" Guzmán tại Mỹ năm 2018.

Édison Washington Prado, một ngư dân đến từ bang ven biển Manabi, đã giúp băng đảng Sinaloa thiết lập một “siêu xa lộ cocaine” trên Thái Bình Dương. Là một hoa tiêu lão luyện, Prado đã triển khai những chiếc thuyền cải trang thành tàu cá dọc theo các tuyến đường về hướng Bắc Thái Bình Dương để làm trạm xăng nổi.

Những chiếc tàu cao tốc nhỏ chở cocaine và tàu đánh cá tiếp nhiên liệu tại các trạm trước khi chuyển hàng lên tàu ngoài khơi bờ biển Mexico hoặc thả ma túy gắn thẻ GPS xuống biển để đồng phạm đến lấy.

Tang vật của một vụ bắt giữ cocaine được giấu trong những container chuối từ Ecuador xuất khẩu tới châu Âu.

Những ngư dân ở Manabi, vốn quen với việc kiếm được 100 USD sau khoảng hai tuần đánh bắt cá, đã được trả 30.000 USD cho chuyến đi. Tuy nhiên, “tiền bẩn” cũng đi kèm với rủi ro. Khoảng 6.000 ngư dân Ecuador đã bị bắt giữ trong thập kỷ qua vì vận chuyển ma túy về phía bắc.

Prado buôn bán cocaine với số lượng lớn đến mức được mệnh danh là Pablo Escobar của Ecuador. Để bảo vệ công việc đang phát đạt của mình, Prado đã chiêu mộ băng đảng hùng mạnh nhất tỉnh nhà, Choneros, làm “bảo tiêu”. Các tay súng đến từ Choneros sẽ bảo vệ các chuyến hàng ma túy và tiếp nhiên liệu cho các trạm xăng nổi.

Sau khi Prado bị bắt, băng Choneros tiếp quản tuyến đường này và mở rộng hoạt động vận chuyển ma túy cho những ông trùm Mexico trên khắp vùng ven biển Ecuador. Nhưng rồi băng đảng Jalisco, đối thủ truyền kiếp của Sinaloa, cũng vươn tay tới đây. Chúng tìm kiếm đối tác trong số các đối thủ của Choneros và “tiếp sức” để những kẻ này thách thức Choneros.

Đụng độ nổ ra. Và “cuộc chiến ủy nhiệm” trong thế giới ngầm đẩy Ecuador vào thảm trạng bạo lực chưa từng có. Hàng trăm người bị giết. Thi thể bị treo trên cầu và vứt xuống đầm lầy ngập mặn. Xe bom phát nổ bên ngoài các tòa nhà chính phủ. Các công tố viên, giám đốc nhà tù và thị trưởng bị ám sát. Ông Freddy Sarzosa, cựu tướng cảnh sát từng chỉ đạo các cuộc điều tra trên khắp Ecuador cho đến năm 2024, cho biết: “Những băng đảng ma túy tại đây đang sao chép loại bạo lực mà chúng ta đã thấy ở Mexico”.

Vòi bạch tuộc vươn khắp Trung Mỹ

Không chỉ Ecuador, những quốc gia Trung Mỹ lân cận như Guatemala, Honduras, El Salvador hay Costa Rica, cũng trở thành mảnh đất bạo lực vì hoạt động trung chuyển ma túy ngày càng mở rộng của những băng đảng Mexico. Sự mở rộng này không chỉ do vị trí địa lý thuận lợi của Trung Mỹ mà còn bị thúc đẩy bởi những yếu tố ngoại cảnh là sản lượng cocaine tại Colombia tăng vọt. Tại Guatemala, “cổ chai” chính cho dòng chảy cocaine từ Colombia tới Mexico bằng đường bộ, hai băng đảng Sinaloa và Zetas kiểm soát hoạt động buôn lậu ma túy ở các tỉnh phía bắc thông qua việc “bắt tay” với các nhóm mafia địa phương như Lorenzanas và Mendozas. Honduras cũng trở thành điểm đến hàng đầu cho việc trung chuyển cocaine bằng đường hàng không. Tại đây, băng đảng Sinaloa đầu tư vào các liên minh chính trị, hối lộ quan chức cấp cao (như trường hợp cựu Tổng thống Juan Orlando Hernández bị kết án vì bảo vệ buôn lậu ma túy).

Một vụ bắt giữ các thành viên băng đảng ma túy tại Ecuador.

El Salvador, Nicaragua, Costa Rica và Panama cũng cung cấp cho mafia Mexico các điểm trung chuyển đường sông. Nhưng điểm chung thì vẫn không có gì thay đổi: Các băng đảng như Sinaloa, Zetas (nay là một phần của Cartel del Pacífico), Gulf Cartel và Jalisco thường không hoạt động trực tiếp mà thiết lập mạng lưới hợp tác với các nhóm tội phạm địa phương để giảm rủi ro. Quan trọng hơn, chúng chủ yếu thanh toán bằng ma túy thay vì tiền mặt. Điều này dẫn đến thị trường ma túy địa phương phát triển và từ đó, khiến bạo lực liên quan đến tội phạm ma túy lan tràn.

Hệ quả là Guatemala, Honduras hay El Salvador đều chứng kiến tỷ lệ giết người thuộc loại cao nhất thế giới (từng lên đến 92 vụ /100.000 dân ở Honduras). Bạo lực từ tranh chấp lãnh thổ, tống tiền và tranh giành quyền “bảo tiêu” trên các tuyến đường đã gây ra sự sợ hãi trong dân chúng, khiến người dân di cư hàng loạt khỏi đất nước, phá hoại kinh tế và làm suy yếu nhà nước.

“Các băng đảng Mexico đang lan tràn khắp Trung Mỹ như ung thư”, ông Mike Vigil, cựu giám đốc hoạt động quốc tế của Cục Phòng chống Ma túy Hoa Kỳ (DEA), cho biết. Mức độ mở rộng của mafia Mexico đáng ngại tới mức khiến nhà chức trách tại các thị trường tiêu thụ lớn nhất, đặc biệt là Mỹ, phải có những hành động quyết liệt hơn nhằm chặt đứt dòng chảy ma túy ngay từ nguồn.

Bộ Ngoại giao Mỹ hiện đưa các băng đảng Mexico như Sinaloa, Jalisco, La Nueva Familia Michoacana và Cartel del Noreste hoặc băng đảng MS-13 của El Salvador vào danh sách những tổ chức khủng bố, qua đó mở đường cho việc sử dụng cả những biện pháp quân sự để tiêu diệt chúng. Tuần này, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio cũng sẽ có chuyến công du tới Mexico và Ecuador, mà một trong những nội dung trao đổi nổi bật giữa các bên là việc ngăn chặn dòng chảy ma túy tới Mỹ.

Sẽ cần nhiều thời gian và nỗ lực hợp tác giữa các quốc gia để có thể chặt đứt những vòi bạch tuộc của mafia Mexico đang vươn ra khắp Trung Mỹ. Và, trong lúc chờ đợi những quyết sách mới của các chính phủ, người dân tại Ecuador, El Salvador hay Guatemala… vẫn phải hết sức cảnh giác mỗi khi ra đường nếu không muốn vô tình trở thành nạn nhân của một vụ bạo lực băng đảng.

Nguyễn Khánh