Bước ngoặt bảo hộ xanh

Nhưng thách thức lớn hơn lại xuất phát từ bên ngoài biên giới. Khi nguy cơ hàng hóa giá rẻ, phát thải cao từ các nước không áp dụng giá carbon tương đương tràn vào EU, nỗ lực giảm phát thải của khối có thể bị vô hiệu hóa. Đó là lý do EU thiết lập Cơ chế Điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), dự kiến áp dụng đầy đủ từ đầu năm 2026.

Nếu nước xuất khẩu không thu carbon ở mức tương ứng, nhà nhập khẩu phải mua chứng chỉ để bù chênh lệch. Mục tiêu của Brussels rất rõ ràng: hàng hóa bán vào thị trường EU phải đi kèm “chi phí carbon công bằng”, bất kể được sản xuất ở đâu.

Tuy vậy, tại Hội nghị lần thứ 30 các Bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) ở Brazil, tranh cãi quanh CBAM trở nên gay gắt. Trong đó, Ấn Độ, Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và Nam Phi đặt nghi vấn CBAM là biện pháp khí hậu hay tấm lá chắn thương mại khoác áo xanh?

Đối với nhiều nền kinh tế đang phát triển, cơ chế này giống một rào cản mới khó vượt, đặc biệt khi chưa xây dựng được hệ thống đo lường phát thải chuẩn hóa để đáp ứng yêu cầu. Chi phí tuân thủ - từ kiểm kê phát thải đến báo cáo kỹ thuật, có thể vượt xa khoản phải nộp, buộc doanh nghiệp tái thiết lại chuỗi sản xuất. Điều này khiến không ít nước xem CBAM như “bước ngoặt bảo hộ xanh”, bảo vệ lợi thế công nghệ lẫn thị phần của doanh nghiệp EU.

Còn với EU, CBAM được kỳ vọng trở thành công cụ kéo mặt bằng tiêu chuẩn môi trường toàn cầu lên cao hơn, tránh tình trạng dịch chuyển ô nhiễm sang các nước có quy định lỏng lẻo.

VIỆT LÊ