Bí ẩn vùng đất châu Phi

Những hình đất nung rỗng bên trong ở làng Nok là lâu đời nhất ở châu Phi (sau người Ai Cập cổ đại). Từ những năm 1970, nhiều tượng đất nung làng Nok bị trộm cướp và buôn bán.

Vùng đất hoang dã

Thời Trung cổ, ở châu Âu có không ít định kiến về vùng đất châu Phi, nhưng lịch sử hiện đại đã đưa ra ánh sáng không chỉ những sự thật ít được biết đến mà cả những khám phá thú vị mới. Ví dụ, vào năm 1928, tại ngôi làng nhỏ Nok ở bang Kaduna, Nigeria, trung tâm châu Phi, những người thợ mỏ thiếc tình cờ đã phát hiện ra một số lượng khổng lồ những bức tượng độc đáo bằng đất nung, được các trang web giới thiệu nhiều lần. Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng những cổ vật này có niên đại từ thế kỷ X đến thế kỷ V trước Công nguyên. Giới khoa học nói rằng Nok là một trong những nền văn minh phát triển cao đầu tiên trên Trái đất.

Người Nok đã từng là một xã hội cực kỳ tiên tiến với một nền văn hóa phát triển cao và là một trong những hệ thống tư pháp phức tạp nhất. Họ cũng được xác định là những nhà sản xuất đầu tiên các tác phẩm điêu khắc bằng đất nung có kích thước thật ở phía nam sa mạc Sahara, các công cụ bằng đá, các bức vẽ trong hang động và các công cụ bằng sắt, bao gồm các mũi giáo được rèn công phu, đồ trang sức tinh xảo và dao nhỏ.

Phân tích hóa học của đất sét từ tất cả đồ gốm làng Nok cho thấy nó đến từ cùng một nguồn.

Tượng đất nung

Những bức tượng đất nung là khía cạnh bí ẩn và hấp dẫn nhất của văn hóa Nok. Các nhà khảo cổ mô tả chúng là "phi thường, đáng kinh ngạc, trường tồn, vượt thời gian và gần như ngoài trái đất". Các nhân vật được phân biệt bởi những cái đầu thon dài, với đôi mắt trũng sâu hình quả hạnh và đôi môi hé mở.

Những đặc điểm bất thường này đặc biệt khó hiểu vì các bức tượng được xây dựng với tỷ lệ đầu, thân và chân chính xác, khiến một số người sử dụng thuật ngữ "loài ngoài hành tinh" khi mô tả chúng. Một số bức tượng nhỏ bằng gốm mô tả những người mắc các bệnh về thể chất như: bệnh chân voi hoặc liệt mặt. Mục đích chính xác của những hình ảnh "bệnh tật" này vẫn chưa được biết cho đến ngày nay. Có thể là chúng nhằm mục đích bảo vệ chống lại bệnh tật, nhưng đây vẫn chỉ là suy đoán.

Kiểm tra bằng kính hiển vi đối với đất sét được sử dụng để làm đất nung cho thấy nó đồng đều đáng kể trên toàn khu vực Nok. Điều này cho thấy rằng nó được khai thác từ cùng một nguồn chưa được khám phá. Người ta biết rất ít về mục đích của những tác phẩm điêu khắc bất thường này. Một số học giả cho rằng những bức tượng được sử dụng như bùa hộ mệnh để ngăn ngừa mất mùa, bệnh tật và hiếm muộn. Đồng thời, những người khác tin rằng chúng đại diện cho những người có địa vị cao đã được tôn thờ.

Tất nhiên, việc tạo ra những bức tượng đất nung có kích thước thật không phải là bằng chứng duy nhất về sự phát triển của xã hội của họ.

Người Nok cung cấp ví dụ sớm nhất về công nghệ luyện sắt ở châu Phi cận Sahar.

Gia công kim loại tiên tiến

Nền văn minh Nok nổi tiếng với kỹ năng gia công kim loại ấn tượng, vô cùng tiên tiến vào thời của họ. Những người thợ thủ công đã tạo ra những sản phẩm rất phức tạp từ hợp kim sắt và đồng: từ vũ khí và công cụ đến nghệ thuật và đồ trang sức.

Các phương pháp gia công kim loại của họ bao gồm đúc, rèn và hàn, cho phép họ tạo ra các vật thể có kích thước và độ phức tạp khác nhau. Nhiều đồ kim loại được trang trí phong phú với các hoa văn và kiểu dáng phức tạp, chẳng hạn như hình dạng hình học và động vật cách điệu, cho thấy khả năng nghệ thuật cao của họ. Tất cả những sáng tạo đó không chỉ là những đồ vật phức tạp, mà còn là những thứ có tính thẩm mỹ sang trọng.

Kỹ năng gia công kim loại của người dân Nok cũng là một yếu tố quan trọng trong nền kinh tế và vị trí xã hội của họ. Họ buôn bán các sản phẩm kim loại của mình với các dân tộc lân cận, điều này giúp họ nổi tiếng là những thợ thủ công lành nghề. Khả năng chế tạo công cụ và vũ khí bằng sắt đã mang lại lợi thế cho người Nok so với những người hàng xóm, cho phép họ khai phá thêm đất để canh tác và bảo vệ cộng đồng của mình.

Việc sản xuất các đồ vật bằng kim loại cũng đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của hệ thống phân cấp xã hội, vì những người có khả năng tiếp cận với các sản phẩm kim loại được coi là có quyền lực và quan trọng hơn trong xã hội.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng người Nok có một hệ thống chính quyền phát triển cao để thực thi luật pháp và trật tự.

Bản đồ ngôi làng Nok ở Nigeria.

Hệ thống tòa án của nền văn minh Nok

Các học giả nói rằng người Nok đã có hệ thống tư pháp của riêng họ từ rất lâu trước khi những tập tục như vậy xuất hiện ở châu Âu. Đối với tổ tiên người Nigeria, mọi thứ từ các vụ án dân sự nhỏ như tranh chấp gia đình và cáo buộc sai trái đến các vụ án hình sự như trộm cắp, giết người và ngoại tình đều được xét xử tại tòa án. Người dân cho rằng tội ác nào cũng kéo theo một lời nguyền có thể hủy hoại cả gia đình, thậm chí là cả xã hội, nên phải vạch trần tội ác và trừng trị công minh, tránh để xảy ra hậu quả nghiêm trọng.

Ta thử hình dung: nghi phạm bị đưa ra trước một phiên tòa công khai để tuyên thệ theo truyền thống, đứng giữa hai tảng đá nguyên khối hướng về phía mặt trời, vị thần tối cao nhất tên là Nome, sau đó phải thề sẽ nói ra sự thật. Các trường hợp không thể quyết định tại tòa án công khai được chuyển đến tòa án cấp cao, nằm trong một ngôi đền kín.

Tại đó, thầy tế lễ thượng phẩm và những người đứng đầu các thị tộc khác nhau làm chủ tọa. Bất cứ ai bị kết tội sẽ bị phạt bằng dê và gà để hiến tế cho các vị thần và rượu địa phương cho thầy tế lễ trưởng. Sau đó địa phương công bố một ngày kỷ niệm để người dân cảm ơn vì lòng thương xót của các vị thần trong việc giải quyết thành công vấn đề và ngăn chặn thiệt hại về người.

Sự biến mất bí ẩn

Vì những lý do không rõ, nền văn minh thịnh vượng đã biến mất một cách nhanh chóng và bất ngờ. Điều này đã được các nhà khảo cổ lý giải qua sự sụt giảm mạnh về số lượng đồ gốm và đất nung trong các lớp đất. Có vẻ như người Nok đột nhiên chết đi hoặc biến mất.

Sau năm 200 trước Công nguyên, không có bằng chứng khảo cổ học nào về sự tồn tại của họ được tìm thấy. Các nhà khoa học vẫn chưa thể làm sáng tỏ bí ẩn về sự biến mất của một nền văn minh vĩ đại như vậy. Giới sử học đã đưa ra nhiều giả định khác nhau bao gồm biến đổi khí hậu truyền thống và khai thác quá mức tài nguyên thiên nhiên. Một số người tin rằng đã có một số loại dịch bệnh, nạn đói hoặc cuộc xâm lược của người nước ngoài,… Hầu hết mọi thứ được biết về nền văn minh Nok với những câu hỏi mà khoa học hiện đại vẫn chưa thể trả lời.

ĐĂNG BẨY