Báo chí Liên hiệp Hội Việt Nam - Cầu nối chấn hưng văn hóa và phát huy bản sắc dân tộc

Hội thảo do PGS.TS. Phạm Ngọc Linh - Phó Chủ tịch LHHVN và TS. Nguyễn Viết Chức - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội chủ trì.

Báo chí - lực lượng đồng hành cùng sự nghiệp chấn hưng văn hóa

Phát biểu khai mạc, PGS.TS. Phạm Ngọc Linh nhấn mạnh: LHHVN cùng các tổ chức thành viên đã và đang không ngừng nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, ảnh hưởng sâu rộng tới mọi phương diện đời sống – từ nhận thức, tư tưởng cho tới hành vi ứng xử. Trong tiến trình này, báo chí giữ vai trò then chốt, vừa phản ánh thực tiễn, vừa định hướng dư luận và lan tỏa những giá trị tốt đẹp.

Toàn cảnh hội thảo

Góc nhìn học thuật – Báo chí KH-KT và chấn hưng văn hóa

Trong tham luận, GS.TS. Từ Thị Loan - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Văn hóa Thăng Long khẳng định: “Báo chí thuộc lĩnh vực khoa học và kỹ thuật không chỉ là kênh thông tin và truyền tải tri thức, mà còn là cầu nối giữa khoa học, công nghệ, kỹ thuật với đời sống văn hóa của nhân dân.” Báo chí KH-KT khơi dậy và lan tỏa nhận thức mới về vai trò của khoa học trong gìn giữ di sản, đổi mới sáng tạo, hiện đại hóa công nghiệp văn hóa và thúc đẩy chuyển đổi số trong văn hóa, nghệ thuật. Hệ thống báo chí LHHVN là tiếng nói của đội ngũ trí thức khoa học - lực lượng nòng cốt trong xây dựng nền văn hóa mới, đồng thời bảo vệ giá trị truyền thống, chống lại biểu hiện phi văn hóa trong xã hội hiện đại.

TS. Lê Công Lương - Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng ban Ban KH&HTQT LHHVN trình bày tham luận tại Hội thảo

Truyền thông, văn hóa và những thách thức

PGS.TS. Phạm Bích San đưa ra góc nhìn xã hội học về văn hóa và vai trò của truyền thông: Văn hóa là hệ giá trị, thiết chế và cách ứng xử của một cộng đồng, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ các tầng lớp tinh hoa về tài sản và tri thức. Truyền thông tác động trực tiếp đến kiến thức, thái độ, hành vi (KAP) của con người, từ đó ảnh hưởng tới sự hình thành và biến đổi văn hóa. Trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt về thông tin, một số cơ quan báo chí bị cuốn vào xu hướng “câu view” bằng việc khai thác đề tài nhạy cảm, đi vào các vùng cấm kỵ văn hóa, thậm chí phản văn hóa. Ông cảnh báo: xu hướng này, nếu thiếu sự định hướng và thẩm định từ tầng lớp tinh hoa, dễ dẫn đến “phong hóa suy đồi”. Đặc biệt, khi mạng xã hội và công nghệ AI tạo điều kiện để thông tin lan truyền nhanh chóng, việc phân định giữa cái cần giữ gìn và cái nên du nhập trở nên khó khăn hơn.

PGS.TS. Phạm Bích San đề xuất giải pháp: Xây dựng tầng lớp tinh hoa mới - có năng lực trí tuệ và tài sản để định hình nền văn hóa mới. Điều chỉnh hoạt động truyền thông dựa trên pháp luật và cải cách thể chế, khuyến khích cơ chế “quản lý truyền thông bằng truyền thông”. Quản lý mạng xã hội thông minh - nâng cao nền tảng văn hóa qua giáo dục hiện đại và định hướng bằng các KOL/KOC chuẩn mực.

Các tham luận bổ sung

Các tham luận được trình bày tại Hội thảo

Nhà báo Ngô Đức Hành cảnh báo: “Nguy cơ thương mại hóa di sản và văn hóa truyền thống đang hiện hữu. Báo chí không chỉ phản ánh mà phải chủ động dẫn dắt dư luận, tăng cường các tuyến bài về giá trị văn hóa lành mạnh, kiên quyết loại bỏ các nội dung lệch chuẩn, dung tục.”

Nhà báo Đặng Vũ Cảnh Linh đề xuất: “Các tạp chí thuộc LHHVN cần tận dụng thế mạnh học thuật để tạo ra sản phẩm truyền thông văn hóa có chiều sâu, kết hợp đa nền tảng để tiếp cận giới trẻ. Đào tạo đội ngũ phóng viên - biên tập viên về cả kiến thức văn hóa lẫn kỹ năng truyền thông hiện đại là nhiệm vụ cấp thiết.”

Nhà báo Đặng Đình Chấn chia sẻ: “Báo chí hoàn toàn có thể kết hợp công tác tuyên truyền văn hóa với nhiệm vụ khoa học - công nghệ, biến mỗi tòa soạn thành một môi trường văn hóa để lan tỏa ra cộng đồng.”

Nhà báo Trần Văn Miêu nhấn mạnh: “Báo chí địa phương là lực lượng gần gũi nhất với cộng đồng, có khả năng phát hiện và bảo tồn kịp thời các giá trị văn hóa đang đứng trước nguy cơ mai một.”

Những kết quả đáng ghi nhận của LHHVN

Hiện LHHVN có 68 cơ quan báo chí (1 báo, 67 tạp chí), trong đó 27 tạp chí được tính điểm học hàm, học vị – minh chứng cho chất lượng học thuật cao. Nhiều tạp chí đã trở thành diễn đàn tri thức uy tín, thường xuyên đăng tải bài viết về triết học văn hóa, lịch sử tư tưởng, đổi mới sáng tạo và giáo dục khai phóng.

Hạn chế và thách thức

Chất lượng chưa đồng đều, một số ấn phẩm còn thiên về hành chính – nghiệp vụ. Thiếu phóng viên, biên tập viên chuyên sâu về văn hóa – khoa học. Khả năng tiếp cận công chúng hạn chế, thiếu sản phẩm truyền thông phổ cập. Chưa có chiến lược truyền thông đồng bộ, hiệu ứng cộng hưởng toàn hệ thống chưa rõ rệt.

Định hướng và giải pháp chung

Xác định báo chí là lực lượng kiến tạo văn hóa, không chỉ phản ánh hoạt động hội. Đào tạo nhân lực báo chí đa ngành, gắn văn hóa với khoa học và công nghệ. Phát triển hình thức truyền thông đa nền tảng, từ chuyên trang, tọa đàm, podcast đến video truyền cảm hứng. Xây dựng Chiến lược truyền thông 2025 - 2035, lập Quỹ hỗ trợ báo chí chất lượng cao và tổ chức giải thưởng thường niên cho tác phẩm đóng góp vào chấn hưng văn hóa.

Thông điệp kết luận

Phát biểu bế mạc, TS. Nguyễn Viết Chức - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội đánh giá hội thảo lần này là một sự kiện “đúng chủ đề, đúng thời điểm, kịp thời và cần thiết”, được tổ chức trong bối cảnh toàn ngành báo chí và văn hóa đang chung tay thực hiện mục tiêu chấn hưng văn hóa. Sự kiện quy tụ đông đảo các nhà văn, nhà báo, nhà khoa học, với 10 báo cáo và tham luận giàu tính học thuật, phân tích đa chiều và đề xuất nhiều giải pháp thực tiễn. Theo ông, từ khóa “chấn hưng văn hóa” đã được mổ xẻ, luận giải từ nhiều lăng kính – khoa học, công nghệ, kinh tế học – và gắn liền với một từ khóa trọng yếu khác: “vai trò của báo chí”. Lãnh đạo Liên hiệp Hội Việt Nam đã thể hiện rõ quyết tâm đồng hành cùng báo chí để tháo gỡ khó khăn, đồng thời đại diện Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng ghi nhận, đánh giá cao đóng góp của báo chí đối với sự phát triển bền vững của đất nước.

TS. Nguyễn Viết Chức khẳng định, hội thảo không chỉ làm sáng tỏ nhiều vấn đề cốt lõi của công cuộc chấn hưng văn hóa, mà còn nhấn mạnh công tác truyền thông của LHHVN có ý nghĩa chiến lược, giá trị lâu dài và hiệu quả thiết thực.

Trên cơ sở ý kiến thống nhất, hội thảo kiến nghị lãnh đạo LHHVN tiếp tục quan tâm, hỗ trợ cả về tinh thần và vật chất cho hoạt động báo chí; duy trì thế mạnh báo in, báo viết, đồng thời đẩy mạnh báo mạng và truyền thông đa nền tảng. Bộ máy tổ chức cần tinh gọn nhưng hiệu suất ngày càng cao, đáp ứng yêu cầu mới của thời kỳ hội nhập và chuyển đổi số. Hội thảo khép lại với sự thống nhất cao, mở ra hướng đi mới để báo chí – đặc biệt là báo chí khoa học và kỹ thuật – tiếp tục đồng hành cùng sự nghiệp chấn hưng văn hóa, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của đất nước trong thời kỳ hội nhập.

Minh Linh