Bản giao hưởng hương vị Hà Nhì

Với người Hà Nhì, thức ăn không chỉ là nhu cầu nuôi sống cơ thể mà còn là cách để giao hòa cùng thiên nhiên. Trong gian bếp nhỏ của căn nhà vuông tường làm bằng đất, ngọn lửa hồng luôn rực sáng, giữ hơi ấm cho cả gia đình, đồng thời cũng là nơi chế biến ra những món ăn ngon, mang hương vị đậm đà của núi rừng.

Người Hà Nhì thường chế biến món ăn từ những nguyên liệu sẵn có: củ mài trên nương núi, rau dớn mọc bên khe suối, lá rừng trong vườn, hay con gà đen thả rông quanh nhà. Chính sự gần gũi này tạo nên bản sắc riêng cho ẩm thực Hà Nhì - vừa dân dã, vừa tinh tế. Những món ăn mang hương vị đặc trưng đã trở thành “danh thiếp” của người Hà Nhì. Thịt lợn gác bếp với mùi thơm nồng của khói, vị mằn mặn hòa quyện chút cay của ớt ủ chua, chút cay cay của gừng… Gà đen nấu canh lá rừng - món ăn vừa bổ dưỡng vừa là phương thuốc dân gian quý. Rau dớn xào tỏi, đơn giản nhưng để lại dư vị thanh mát khó quên. Đặc biệt, có một loại đồ uống với cái tên rất ấn tượng “bia Hà Nhì” - thức uống lên men từ gạo và lá me rừng - không chỉ giàu dinh dưỡng mà còn mang đậm sắc màu văn hóa.

Trong ngày tết hay lễ hội, ẩm thực Hà Nhì càng bộc lộ rõ triết lý sống. Mâm cỗ của họ được bày biện cân đối, hài hòa màu sắc, không chỉ để thỏa mãn vị giác mà còn thể hiện sự tôn kính với tổ tiên, lòng hiếu khách với bạn bè phương xa. Vị ngọt thanh của rau rừng, chua dịu của quả dại, cay nồng từ ớt ủ, béo ngậy của thịt lợn bản… hòa quyện tạo nên bản giao hưởng hương vị độc đáo. Mỗi món ăn, mỗi hương liệu đều được người Hà Nhì lựa chọn kỹ lưỡng để gửi gắm thông điệp về sự sung túc, đoàn kết và lòng biết ơn. Ẩm thực với người Hà Nhì, vì thế, không chỉ là bữa ăn, mà là một nét văn hóa độc đáo, là sợi dây nối kết các thế hệ trong cộng đồng.

Trong lần ghé thăm thôn Choản Thèn, xã Y Tý, nơi có đồng bào dân tộc Hà Nhì sinh sống, chúng tôi may mắn được vào bếp cùng chị Lý Thị Mai - cô dâu Hà Nhì - chuẩn bị bữa cơm đón khách. Bước chân vào căn bếp nhỏ, mùi thơm của lá rừng quyện trong hơi khói bếp khiến lòng người lâng lâng. Bữa ăn hôm ấy là sự kết tinh trọn vẹn tinh thần núi rừng: từ rau lá hái vội ngoài vườn, nồi canh gà đen nấu với vị lá rừng thơm ngọt, đến đĩa thịt lợn gác bếp cắt miếng vuông vắn. Đặc biệt, vị ớt chua ủ men - thứ gia vị không thể thiếu trong gian bếp người Hà Nhì - khiến món ăn thêm dậy mùi, vừa cay nồng vừa chua nhẹ, như đánh thức mọi giác quan.

Chị Mai vừa tất bật chuẩn bị, vừa mỉm cười chia sẻ: Với người Hà Nhì, nấu ăn là niềm vui, là trách nhiệm và cũng là hạnh phúc. Con dâu bao giờ cũng đứng bếp, chuẩn bị từ củi lửa đến từng nguyên liệu. Bởi mâm cơm không chỉ để ăn mà còn thể hiện sự hiếu khách, lòng thành kính.

Trong ánh lửa bập bùng, mâm cơm đón khách được bày biện cân đối, hài hòa giữa các món ăn, vừa mộc mạc vừa trang trọng. Không gian ấy khiến người thưởng thức cảm nhận rõ rằng, ẩm thực Hà Nhì chính là một phần linh hồn của bản làng.

Người Hà Nhì thường chế biến món canh gà hầm trong quả bí đỏ mỗi khi thết đãi khách quý. Món ăn này đòi hỏi sự kỳ công và tỉ mỉ. Họ chọn gà đen giống bản địa, thịt chắc, thơm, quả bí đỏ không quá già, ruột vàng óng, ngọt tự nhiên. Người nấu phải mất nửa ngày để chuẩn bị: sơ chế gà, khoét ruột bí, ướp gia vị rồi cho gà cùng các loại lá rừng vào trong, hầm liu riu bên bếp lửa. Khi bí chín mềm, vị ngọt của gà hòa cùng hương thanh của lá rừng, vị béo ngậy của bí tạo nên món ăn vừa đẹp mắt vừa ngon miệng. Canh gà trong quả bí đỏ không chỉ là đặc sản ẩm thực mà còn là minh chứng cho sự khéo léo, tinh tế và lòng mến khách của người Hà Nhì.

Với người Hà Nhì, bếp lửa là trung tâm của ngôi nhà. Nơi ấy, con dâu cặm cụi nấu ăn, những đứa trẻ ríu rít quây quần, người già thong thả nhấp chén bia Hà Nhì. Ngọn lửa không chỉ thắp sáng gian nhà mà còn giữ lửa tình thân, lửa văn hóa.

Nấu ăn - vì thế không đơn thuần là công việc nội trợ. Đó là trách nhiệm, niềm tự hào, là cách để mỗi người Hà Nhì bày tỏ tình yêu với gia đình, với cộng đồng. Qua từng bữa ăn, những giá trị văn hóa được gìn giữ, truyền từ đời này sang đời khác. Từ bữa cơm đến bản sắc văn hóa Ẩm thực Hà Nhì là sự kết hợp tinh tế giữa thiên nhiên và bàn tay con người. Đó là hương vị của núi rừng, là tình yêu lao động, là sự gắn bó keo sơn giữa con người với đất trời.

Trong bữa cơm thường ngày hay trong mâm cỗ lễ tết, đều thấy sự hiện diện của triết lý sống giản dị mà sâu sắc: sống hòa hợp, tôn trọng thiên nhiên, gắn bó cộng đồng. Giữa nhịp sống hiện đại, món ăn của người Hà Nhì vẫn giữ nguyên hồn cốt, tạo nên sức hấp dẫn, để mỗi du khách phương xa khi đã một lần thưởng thức sẽ nhớ mãi.

Thưởng thức ẩm thực của người Hà Nhì, không chỉ được thẩm qua vị giác, mà còn là trải nghiệm văn hóa, là hành trình khám phá tâm hồn giản dị mà tinh tế, mộc mạc mà sâu lắng - nét đẹp văn hóa của đồng bào nơi đại ngàn Y Tý.

Trình bày: Bích Huệ

Lệ Quyên