Bài 1: Thực hiện thủ tục hành chính theo hướng 'phi địa giới hành chính'

Phân quyền, phân cấp lĩnh vực tư pháp

Cán bộ phường Hồng Hà, Hà Nội giải quyết thủ tục hành chính cho công dân. Ảnh: Bạch Dương

LTS: Nghị định số 120/2025/NĐ-CP ngày 11/6/2025 quy định về phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực quản lý Nhà nước của Bộ Tư pháp không chỉ khắc phục khoảng trống pháp lý do thay đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương, mà còn góp phần tăng cường phân cấp, phân quyền hiệu quả trong giải quyết thủ tục hành chính (TTHC) cho người dân. Từ số này, chuyên trang Pháp luật và Xã hội có loạt bài ghi nhận.

2 nội dung quan trọng

Nghị định số 120/2025/NĐ-CP (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025) quy định 2 nội dung: về việc phân định thẩm quyền của chính quyền địa phương theo mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực quản lý Nhà nước của Bộ Tư pháp; trình tự, thủ tục thực hiện các thủ tục hành chính khi phân định thẩm quyền từ thẩm quyền của cấp huyện cho cấp xã hoặc cấp tỉnh.

Việc phân định thẩm quyền được thực hiện trên nguyên tắc: bảo đảm phù hợp với quy định của Hiến pháp, phù hợp với các nguyên tắc, quy định về phân định thẩm quyền của Luật Tổ chức Chính phủ năm 2025, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2025; bảo đảm phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn giữa các cấp chính quyền địa phương; bảo đảm phù hợp với nhiệm vụ, quyền hạn và năng lực của cơ quan, người có thẩm quyền thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn được phân định; bảo đảm phân định rõ thẩm quyền giữa HĐND, UBND, Chủ tịch UBND; phân định rõ thẩm quyền chung của UBND và thẩm quyền riêng của Chủ tịch UBND.

Các quy định nêu rõ, nội dung và phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn mà chính quyền địa phương được quyết định, tổ chức thực hiện và chịu trách nhiệm về kết quả; không trùng lặp, chồng chéo về nhiệm vụ, quyền hạn giữa chính quyền địa phương các cấp và giữa các cơ quan, tổ chức thuộc chính quyền địa phương; bảo đảm cơ sở pháp lý cho hoạt động bình thường, liên tục, thông suốt của các cơ quan; không để gián đoạn công việc, không để chồng chéo, trùng lặp, bỏ sót chức năng, nhiệm vụ, lĩnh vực, địa bàn.

Bảo đảm không ảnh hưởng đến việc thực hiện các điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên; bảo đảm tính thống nhất trong tổ chức thi hành Hiến pháp và pháp luật; bảo đảm tính công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình và thực hiện có hiệu quả việc kiểm soát quyền lực gắn với trách nhiệm kiểm tra, thanh tra, giám sát của cơ quan Nhà nước cấp trên; kinh phí thực hiện nhiệm vụ chuyển giao do ngân sách Nhà nước đảm bảo theo quy định.

Phân định lại thẩm quyền Nghị định số 120/2025/NĐ-CP không bổ sung các nội dung mới mà chỉ phân định lại thẩm quyền của cấp huyện xuống cấp xã và chuyển lên cấp tỉnh về phân định thẩm quyền trong lĩnh vực hành chính tư pháp, bổ trợ tư pháp, phổ biến giáo dục pháp luật, trợ giúp pháp lý, hòa giải ở cơ sở, thừa phát lại và bồi thường Nhà nước.

Nghị định số 120/2025/NĐ-CP tập trung vào 4 nhóm quy định chính: nhóm quy định về phân định thẩm quyền triển khai các nhiệm vụ cụ thể; nhóm phân định trách nhiệm quản lý Nhà nước; nhóm trình tự, thủ tục thực hiện; quy định chuyển tiếp trong quá trình chuyển giao nhiệm vụ giữa các cơ quan.

Nhằm thể chế hóa các chủ trương của Đảng, chỉ đạo của Chính phủ về việc xây dựng và củng cố chính quyền địa phương theo hướng “phân cấp tối đa cho chính quyền địa phương”, “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, chuyển đổi mô hình cấp xã từ “chính quyền quản lý” sang “chính quyền phục vụ”, lấy người dân là trung tâm, chủ động nắm bắt, giải quyết các vấn đề phát sinh và liên quan đến cá nhân, tổ chức ngay từ cơ sở. Cụ thể: đối với lĩnh vực hộ tịch, thẩm quyền đăng ký hộ tịch của UBND cấp huyện được chuyển giao cho UBND cấp xã (Điều 4). Theo đó, UBND cấp xã tiếp tục thực hiện các nhiệm vụ về đăng ký hộ tịch có yếu tố nước ngoài và việc khai thác, sử dụng Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử của cơ quan đăng ký hộ tịch theo quy định tại Luật Hộ tịch và Nghị định số 123/2015/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Hộ tịch.

Bên cạnh việc thực hiện đăng ký sự kiện hộ tịch theo thẩm quyền được quy định tại khoản 1 Điều 7 Luật Hộ tịch; UBND xã thực hiện đăng ký hộ tịch đối với các trường hợp: Đăng ký khai sinh cho: trẻ em sinh ra tại Việt Nam có cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam còn người kia là người nước ngoài hoặc người không quốc tịch; có cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam cư trú ở trong nước còn người kia là công dân Việt Nam định cư ở nước ngoài;...

Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh, trên cơ sở nguyên tắc lấy người dân làm trung tâm, tạo thuận lợi nhất cho cá nhân, tổ chức khi thực hiện thủ tục hành chính, Nghị định 120 đã quy định việc thực hiện TTHC theo hướng: “phi địa giới hành chính”, tức là người dân có quyền đến bất cứ UBND cấp xã nào để yêu cầu được giải quyết các TTHC mà không phụ thuộc vào nơi cư trú.

Trường hợp cá nhân lựa chọn thực hiện TTHC về hộ tịch không phải tại UBND cấp xã nơi thường trú hoặc nơi tạm trú thì UBND cấp xã nơi tiếp nhận yêu cầu có trách nhiệm hỗ trợ người dân nộp hồ sơ đăng ký hộ tịch trực tuyến đến đúng cơ quan có thẩm quyền theo quy định (khoản 1 Điều 5 Nghị định).

(Còn nữa)

Trách nhiệm quản lý Nhà nước về hộ tịch của UBND cấp xã:

UBND cấp xã thực hiện quản lý Nhà nước về hộ tịch tại địa phương; cập nhật, khai thác, sử dụng Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử trong phạm vi địa phương quản lý; tổng hợp, đánh giá tình hình thực hiện công tác đăng ký, quản lý hộ tịch và thống kê số liệu đăng ký hộ tịch báo cáo UBND cấp tỉnh.

Công chức tư pháp - hộ tịch giúp UBND cấp xã thực hiện việc đăng ký hộ tịch theo quy định tại Điều 4 của Nghị định này; tổng hợp, đánh giá tình hình thực hiện công tác đăng ký, quản lý hộ tịch và thống kê số liệu đăng ký hộ tịch trên địa bàn.

Nhật Nam