Âm nhạc trong nghi thức lễ hạ thủy ghe Ngo của đồng bào Khmer

Ghe ngo phải được làm lễ cúng hạ thủy trước khi mang đến đường đua. Dù mỗi nơi có cách tổ chức khác nhau, nhưng nơi nào cũng luôn có dàn nhạc phục vụ trong nghi thức hạ thủy ghe ngo.

Trong các nghi thức truyền thống của đồng bào Khmer, hầu hết đều có sự hiện diện của âm nhạc. Có thể nói, trong văn hóa Khmer, âm nhạc không chỉ đơn thuần là nghệ thuật giải trí mà còn là yếu tố trung gian kết nối con người với các nghi thức của dân tộc. Và trong lễ hạ thủy ghe ngo cũng vậy, chúng ta dễ dàng bắt gặp âm nhạc khi thực hiện nghi lễ này.

Theo nghệ nhân Nhân dân Châu Ôn, ở thành phố Cần Thơ: Âm nhạc nhằm giúp truyền tải những nội dung mà con người mong muốn đến với bậc siêu nhiên, đồng thời là niềm cổ vũ tinh thần cho mọi người.“Trong nghi thức hạ thủy, ngoài việc có cúng tế còn có nhạc. Nhạc người ta hát để mời gọi thần linh đến phù hộ cho chiếc ghe ngo, tiếp thêm sức mạnh, tinh thần, hướng tới giành chiến thắng trong cuộc đua. Trong đó có bài nhạc và lời hát cụ thể riêng biệt”, Nghệ nhân Nhân dân Châu Ôn nói.

Âm nhạc khi thực hiện nghi lễ hạ thủy ghe Ngo của đồng bào Khmer

Khác với nhạc ngũ âm hay nhạc cưới, nhạc trong lễ hạ thủy ghe ngo có phần đơn giản hơn về các loại nhạc cụ, hòa âm, phối khí. Tuy nhiên, dàn nhạc này vẫn thể hiện được tiết tấu, nhịp điệu và tạo nên sự uy nghiêm, trang trọng cho nghi thức cúng tế. Bên cạnh đó, những nhạc cụ trong dàn nhạc hạ thủy cũng có nét độc đáo và mang tính chất riêng biệt.

Nhiều năm làm nhạc công chơi nhạc trong lễ hạ thủy ghe ngo, ông Tăng Lượng ở phường Vĩnh Châu, TP. Cần Thơ chia sẻ: “Các nhạc cụ trong nghi thức hạ thủy gồm có đàn khưm, đàn cò, trống và pây o. Trong đó, quan trọng nhất là pây o và đàn khưm bắt buộc phải có trong dàn nhạc cúng tế”.

Sau những lời khấn nguyện của các vị achar, Ban Quản trị chùa, thầy cúng bắt đầu buổi lễ bằng màn thỉnh nhạc và dạo nhạc cúng ghe ngo, với những bài hát cổ truyền theo đúng trình tự của nghi lễ.

Các bài hát mang làn điệu dân ca, có nội dung nguyện cầu, ứng khẩu để tế lễ, tạo sự uy nghiêm và trang trọng. Trong lúc hát, các nghệ nhân còn có thể tự thêm lời với nhịp điệu hào hùng, ca ngợi đội ghe và truyền cảm hứng, tăng sức mạnh, hòa cùng tiếng bè của các vận động viên: “Hầy dơ hây dơ dơ”.

Nhạc cụ trong dàn nhạc hạ thủy có nét độc đáo và mang tính chất riêng biệt

Từ xa xưa cho đến nay, mỗi khi hạ thủy ghe ngo, chùa nào cũng đều mời dàn nhạc đến hành lễ. Âm nhạc không chỉ làm cho buổi lễ thêm sôi nổi, mà còn cổ vũ tinh thần cho các vận động viên và là cầu nối tâm linh giữa người theo ghe và các vị thần linh bảo hộ chiếc ghe của mình.

Ông Tăng Lượng chia sẻ thêm:“Các bài hát khi hạ thủy thường hát như bài Kha Lôn, Neng Khmau... và người hát cũng phải biết lựa chọn bài cho phù hợp, không phải bài nào cũng hát được. Mình cũng học từ các tiền bối và hát theo cho đúng với ý nghĩa cầu mong thần linh phù hộ cho chiếc ghe của mình”.

Dàn nhạc hạ thủy ghe ngo nói riêng và âm nhạc truyền thống của người Khmer nói chung là những giá trị di sản văn hóa quý báu của dân tộc. Âm nhạc không chỉ mang lại sự vui tươi trong cuộc sống mà còn là yếu tố quan trọng trong các nghi thức truyền thống của đồng bào Khmer. Việc giữ gìn và phát huy giá trị âm nhạc cổ truyền dân tộc Khmer có ý nghĩa vô cùng quan trọng, nhất là trong bối cảnh hiện nay, khi ở nhiều nơi, các bài hát độc đáo trong lễ hạ thủy ghe ngo đang dần bị thất truyền.

Thạch Hồng-Sê Rây/VOV-ĐBSCL