AI đe dọa nghệ thuật sáng tạo bìa sách

Gần đây, nhiều tranh cãi đã nổ ra xoay quanh bìa cuốn sách Bob the Wizard của tác giả M.V Prindle. Ảnh bìa khắc họa một người đàn ông đầu bù tóc rối, đeo kính râm, khói bốc ra từ miệng giữa bầu trời xám xịt và báo hiệu nhiều sự sợ hãi phía sau. Cuốn sách kể câu chuyện của một người từng làm nghề dọn rác nhưng giờ đang truy lùng kẻ giết gia đình mình xuyên suốt một thế giới huyền bí.

Hình bìa này đã thành công vang dội. Vào tháng 5, tác phẩm này giành chiến thắng trong cuộc thi ảnh bìa Self-Pulished Fantasy Blog-Off - hoạt động thường niên do tác giả Mark Lawrence tổ chức nhằm tôn vinh các tác giả độc lập trong thể loại giả tưởng.

Nhưng niềm vui chiến thắng không kéo dài lâu. Cùng ngày tên chiến thắng được công bố, độc giả và người hâm mộ trên Twitter đã đặt câu hỏi liệu tác phẩm nghệ thuật có phần nào sử dụng công cụ AI hay không. Vụ việc này làm nổi bật cuộc khủng hoảng niềm tin ngày càng tăng đối với xuất bản khoa học viễn tưởng và giả tưởng: Trong một thế giới sáng tạo đang dần phổ biến công nghệ AI, liệu độc giả có biết tác phẩm nào mình đang xem là do con người tạo ra.

'Khủng hoảng' trước số lượng lớn tác phẩm AI

Cuộc thi ảnh bìa Self-Pulished Fantasy Blog-Off hoàn toàn cấm sử dụng các công cụ AI và nghệ sĩ chiến thắng, Sean Mauss, ban đầu khẳng định rằng ông ta đã tự mình tạo ra tác phẩm nghệ thuật. Ông thậm chí còn chia sẻ một kho tài liệu và tệp Photoshop để chứng minh thành phẩm là của riêng mình. Tuy nhiên, độc giả thấy bằng chứng không thuyết phục.

Ảnh bìa sách đã sử dụng một số hình ảnh trên công cụ AI Midjourney. Ảnh: Twitter.

Người dùng Twitter đã lùng sục kho lưu trữ của hệ thống AI Midjourney và tìm thấy nhiều hình ảnh tương đồng với các yếu tố trong trang bìa của Bob the Wizard. Có vẻ như ảnh bìa chiến thắng chỉ đơn giản là ảnh ghép từ các sản phẩm của Midjourney.

Chỉ trong vòng một ngày, Mauss đã rút lại tác phẩm gửi đi thi, đóng một số tài khoản mạng xã hội và dường như đóng cả một trang web cá nhân. Prindle, tác giả của cuốn sách, cho biết trên Twitter rằng ông đã bị lừa và phải đi thuê một nghệ sĩ mới để làm trang bìa.

Lawrence viết trên blog của mình: “Tôi nhận ra bằng chứng thuyết phục rằng trang bìa ít nhất một phần do AI tạo ra và do đó vi phạm các quy tắc của cuộc thi. Vì vậy, ngoài việc bị thu hồi, giờ đây tác phẩm đó cũng bị loại theo các quy tắc hiện hành”.

Câu chuyện về cuộc thi trang bìa này diễn ra vào thời điểm cộng đồng giả tưởng và khoa học viễn tưởng đang vật lộn với các công cụ sáng tạo mới của AI.

Đầu năm nay, các tạp chí nổi tiếng như Clarkesworld và Asimov’s Science Fiction cho biết họ phải hứng chịu một số lượng lớn truyện ngắn chất lượng thấp do AI tạo ra. Thậm chí họ đã buộc phải tạm thời dừng chức năng nhận bài. Mặc dù các biên tập viên cho biết họ có thể phát hiện ra các tác phẩm AI này gần như ngay lập tức, việc sàng lọc trong luồng thư rác là một công việc rất tốn thời gian.

Việc sàng lọc các tác phẩm AI rất tốn công sức và thời gian. Ảnh: The Verge.

Và giờ đây, cộng đồng các nhà văn, nghệ sĩ và độc giả đang phải đối mặt với một thực tế mới: Các tác phẩm có sự tham gia của AI, ở các mức cơ bản, vẫn có thể được coi là sản phẩm của con người.

Cũng ngay sau khi tranh cãi về cuộc thi trang bìa trên nổ ra, các tác giả khác bắt đầu nghi ngờ rằng họ đã vô tình trả tiền cho tác phẩm do Mauss tạo ra bằng AI.

Michael R. Fletcher và Clayton W. Snyder đều ấn tượng với trang bìa của Bob the Wizard, và họ đã ủy quyền cho Mauss vẽ bìa cho hai cuốn sách hồi tháng tư. “Một trong những điều chúng tôi thỏa thuận với Mauss ngay từ đầu là các tác phẩm hoàn toàn không được dùng AI. Chúng tôi muốn một nghệ sĩ thực thụ làm nghệ thuật”, Snyder nói. Nhưng việc Mauss biến mất cho thấy họ đã bị lừa.

Lúc đầu, Fletcher không chắc hình bìa cuốn Bob the Wizard do AI tạo ra. Ông nói: “Tôi không biết nên tin ai. Nhưng đến sáng hôm sau, tôi đã bị thuyết phục. Vào thời điểm đó, cảm xúc như là: ‘Chết tiệt, làm thế nào để chúng ta giải quyết vấn đề này?’”.

Snyder chia sẻ: “Lòng tin đã bị đạp đổ. Về cốt lõi, chúng tôi đã bị lừa dối”. Hai tác giả đã kêu gọi quyên góp trên GoFundMe để trả tiền cho tác phẩm mới và nhanh chóng huy động được hơn 2.000 USD, số tiền họ dự định chi cho một nghệ sĩ khác vẽ bìa sách.

Thế giới viết lách nỗ lực tìm giải pháp

Vào khoảng thời gian cuộc thi trang bìa kết thúc, Neil Clarke, biên tập viên của Clarkesworld, đã công bố nỗ lực đầu tiên nhằm hệ thống hóa các tiêu chuẩn và kỳ vọng đối với các phần mềm AI trong ngành xuất bản khoa học viễn tưởng và giả tưởng.

Tuyên bố của ông phác thảo một khuôn khổ để đánh giá các tác phẩm do AI tạo ra, giải quyết các câu hỏi xung quanh tính hợp pháp của dữ liệu đầu vào, hiệu quả của phần mềm phát hiện AI và việc công bố thông tin khi các công cụ này được sử dụng. (Hiện đã có các công cụ phát hiện văn bản và hình ảnh do AI tạo ra, nhưng chúng hoạt động chưa ổn định). Clarke đã mời các thành viên khác trong ngành ký vào thỏa thuận.

Sự hiện diện của AI trong nghệ thuật dần không thể bác bỏ. Ảnh: PC Mag.

Trong khi đó, một số nhà xuất bản đã công khai chào đón tác phẩm do AI tạo ra. NewMyths, một tạp chí hàng quý, chấp nhận các bài gửi sử dụng công cụ AI miễn là chúng được công khai. Họ cũng cho biết sẽ xác nhận điều đó với độc giả khi xuất bản những nội dung như vậy.

Tuy nhiên, trên đây mới chỉ là một số phản ứng tiên phong. Sheila Williams, biên tập viên của Asimov, cho biết ấn phẩm của bà vẫn tràn ngập các bài gửi chất lượng thấp do AI tạo ra. Asimov thậm chí đã phải lưu ý trong nguyên tắc gửi bài rằng ấn phẩm này không muốn những câu chuyện do AI tạo ra. Asimov nghiêm túc mua bài viết của con người và Williams nói rằng bà tiếp tục làm như vậy để duy trì lòng tin với độc giả và người viết.

Nhưng trong khi Williams tin rằng tiểu thuyết do AI tạo ra vẫn dễ phát hiện, thì những tác phẩm như ảnh bìa có thể khó hơn. Và đây cũng là lý do hiệu ứng từ cuộc thi trang bìa Self-Pulished Fantasy Blog-Off đã lan rộng khắp ngành. Một cuộc thi trang bìa khác ra tín hiệu họ có thể phải hủy bỏ giải thưởng của chính mình khi phải đương đầu với hoạt động loại bỏ tác phẩm AI.

Trong khi phản ứng với các công cụ nghệ AI hiện tại là tiêu cực thì về lâu dài, không rõ liệu những công cụ này có tiếp tục bị cấm hay không. Điều gì sẽ xảy ra nếu các hệ thống AI sáng tạo trở nên ăn sâu hơn vào quá trình nghệ thuật?

Fletcher chia sẻ: “Máy tính đã giúp mọi thứ trong nghệ thuật trở nên dễ dàng hơn trong nhiều thập kỷ”.

Và cả Snyder và Fletcher dự đoán rằng nhiều nhà văn và nghệ sĩ vẽ bìa sẽ bắt đầu có hợp đồng chính thức khi làm việc cùng nhau, điều mà trước đây không có. “Tôi đã phát hành khoảng hơn chục cuốn sách, và đối với mỗi trang bìa, tôi chưa bao giờ có hợp đồng bằng văn bản. Mọi thứ chỉ bằng lời nói, có thể là tin nhắn văn bản qua Twitter hoặc Facebook”, Fletcher cho biết thêm.

Minh Hoa