Xã Yên Bài: Kiên định một lựa chọn

Tuy nhiên, trước tốc độ đô thị hóa, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc vẫn là bài toán nhiều thách thức, cần những giải pháp đồng bộ, lâu dài.

Xã Yên Bài chú trọng phát triển văn hóa đồng bào dân tộc Mường gắn với phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Đổi thay từ những nếp nhà sàn

Trên con đường dẫn vào xã Yên Bài, những nếp nhà mới, hiện đại, kiên cố khang trang xen lẫn những ngôi nhà sàn gợi cho người ta cảm nhận rõ rệt về sự đổi thay từng ngày của vùng đất có đông đồng bào dân tộc Mường sinh sống. Nhờ biết tận dụng lợi thế thiên nhiên, cần cù sáng tạo trong lao động sản xuất, đa dạng hóa sinh kế: Làm du lịch cộng đồng, nuôi bò sữa..., nên từ gian khó, nhiều gia đình người Mường ở Yên Bài đã xây dựng được cuộc sống ngày càng sung túc, ấm no, hiện đại ngay trên quê hương mình.

Nếu như trước kia, cuộc sống của đồng bào Mường ở Yên Bài chủ yếu gắn với ruộng nương, với những đồi chè xanh bạt ngàn và chăn nuôi nhỏ lẻ, thì nay, một diện mạo mới đã hình thành nhờ sự mạnh dạn chuyển đổi cơ cấu kinh tế. Bà Man Thị Thanh, người dân tộc Mường ở thôn Bài, nhớ lại: “Ngày trước, đời sống khó khăn lắm, quanh năm chỉ trông vào mấy sào chè, nuôi gà, nuôi lợn, thu nhập chẳng đáng bao nhiêu, con cái đi học xa cũng chật vật. Từ khi địa phương phát triển du lịch sinh thái, nhiều gia đình trong thôn tham gia làm dịch vụ, có việc làm ổn định, mỗi tháng thu nhập trên dưới 10 triệu đồng, đời sống khá hẳn lên”.

Minh chứng rõ nét nhất cho sự thay đổi ấy là mô hình du lịch cộng đồng Thung lũng Bản Xôi ở thôn Chóng. Trên diện tích hơn 15ha đất đồi Ván Xôi, bảy hộ gia đình người Mường, trong đó có chị Hoàng Thị Ánh, chị Lê Thị Hợi, chị Hoàng Thị Lịch, chị Hoàng Thị Hoa... đã liên kết cùng nhau xây dựng homestay, dịch vụ trải nghiệm, kết hợp khai thác cảnh quan tự nhiên và văn hóa bản địa. “Ban đầu, nhiều người còn băn khoăn, lo lắng vì chưa quen với cách làm mới. Nhưng khi khách du lịch về ngày một đông, hiệu quả thấy rõ, bà con càng thêm tin tưởng” - chị Hoàng Thị Ánh chia sẻ.

Nhờ mô hình này, các gia đình tham gia đều đã vươn lên khá giả. Những ngôi nhà kiên cố mọc lên, sân vườn được chỉnh trang gọn gàng, hiện đại. Hầu hết các hộ đã sắm được ô tô, xe máy, đầu tư thêm 1 - 2 xe điện để phục vụ khách du lịch. Quan trọng hơn, tất cả thành viên trong gia đình đều có việc làm ổn định, từ người lớn đến thanh niên, phụ nữ, thu nhập bình quân đạt từ 25 - 30 triệu đồng/hộ/tháng. “Trước đây làm nông quanh năm cũng chỉ đủ ăn, nay có du lịch cộng đồng, con cái chúng tôi không phải đi làm ăn xa, mà ở ngay tại bản làng cũng có công ăn việc làm” - chị Lê Thị Hợi bày tỏ.

Không chỉ dừng lại ở du lịch, bà con người Mường tại thôn Đồi Mồi cũng mạnh dạn phát triển chăn nuôi bò sữa. Đây là hướng đi phù hợp với điều kiện tự nhiên, lại có thị trường tiêu thụ ổn định, nhờ vậy nhiều gia đình đã khấm khá lên. Hiện thôn có hơn 230 hộ, trong đó khoảng 60% là đồng bào dân tộc Mường. Theo chị Tạ Thị Năm, Chi hội trưởng Chi hội Phụ nữ thôn Đồi Mồi, vài năm gần đây, chăn nuôi bò sữa đã giúp bà con có thu nhập đều đặn, đủ chi tiêu cho sinh hoạt, nuôi con ăn học, thậm chí nhiều hộ còn đầu tư thêm chuồng trại khang trang, mở rộng quy mô sản xuất.

Bên cạnh đó, chính quyền xã cũng quan tâm tới công tác an sinh, hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số phát triển kinh tế. Mới đây, nhiều hộ dân như gia đình bà Nguyễn Thị Nhân (thôn Mít Mái), ông Đoàn Văn Lực (thôn Quýt), ông Nguyễn Tiến Tiếp (thôn Muồng Phú Vàng), bà Nguyễn Thị Chiến (thôn Rùa)... được hỗ trợ về vốn, kỹ thuật để nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống.

Sự chuyển mình của đồng bào Mường ở Yên Bài không chỉ dừng ở những con số về thu nhập. Quan trọng hơn, nó mở ra một lối đi mới: Từ nông nghiệp đơn thuần sang nông nghiệp kết hợp dịch vụ, từ chăn nuôi nhỏ lẻ đến sản xuất hàng hóa, từ một vùng quê yên ả trở thành điểm đến hấp dẫn của du khách. Người dân không còn chỉ quanh quẩn với ruộng nương mà đã tự tin làm chủ mô hình kinh tế mới, biết liên kết, hợp tác để cùng phát triển.

Song, trên hành trình ấy, Yên Bài cũng đứng trước một bài toán khó: Làm sao để quá trình phát triển kinh tế - xã hội gắn liền với việc bảo tồn giá trị truyền thống, để mỗi nhịp cồng, tiếng chiêng, mỗi lễ hội của người Mường không bị mai một trong guồng quay đô thị hóa mạnh mẽ.

Giữ hồn văn hóa

Theo Trưởng Phòng văn hóa xã hội xã Yên Bài Nguyễn Văn Cường: Nhờ có vị trí địa lý thuận lợi, tiếp giáp các xã như Hòa Lạc, Suối Hai, Tùng Thiện, đồng thời nối liền với tỉnh Phú Thọ, giúp Yên Bài trở thành “cầu nối” giữa vùng đồng bằng sôi động, khu đô thị vệ tinh hiện đại và miền núi trầm mặc. Những năm gần đây, hệ thống giao thông trên địa bàn xã được đầu tư nâng cấp, các tuyến liên xã, liên thôn khang trang, mở ra nhiều cơ hội kết nối thị trường, phát triển thương mại, dịch vụ. Song, chính sự vận động không ngừng ấy cũng đặt ra bài toán khó: Làm thế nào để quá trình đô thị hóa mạnh mẽ không cuốn đi những giá trị văn hóa truyền thống vốn là hồn cốt của cộng đồng nơi đây.

Thực tế, trong nhịp sống mới, đồng bào Mường Yên Bài vẫn giữ được nhiều nét đẹp văn hóa. Tiếng chiêng Mường vẫn ngân vang, nhiều phong tục truyền thống vẫn hiện diện trong đời sống tinh thần, sinh hoạt lễ hội của bà con. Hầu hết các thôn đều duy trì và phát triển các đội cồng chiêng, trở thành điểm hẹn văn hóa, nơi gìn giữ và lan tỏa bản sắc Mường. Vào hội, người dân lại khoác lên mình bộ trang phục truyền thống với hoa văn thổ cẩm tinh tế, rực rỡ như chính sắc màu của núi rừng.

Tuy nhiên, không khó để nhận thấy những thách thức. Nhiều bạn trẻ, do học tập và làm việc ở thành phố, ít có cơ hội tham gia lễ hội truyền thống, dần xa rời phong tục tập quán. Một số nghề thủ công như dệt thổ cẩm, đan lát không còn được duy trì thường xuyên. Việc khai thác du lịch đôi khi còn mang tính tự phát, tiềm ẩn nguy cơ thương mại hóa, khiến giá trị văn hóa bản địa dễ bị “pha loãng”. Các nếp nhà sàn dần được thay thế bằng các ngôi nhà hiện đại. Ông Cường trăn trở: Khoảng 40% dân số xã là đồng bào dân tộc, họ giữ gìn nhiều phong tục tập quán quý. Nhưng nếu không có chiến lược bảo tồn bền vững, những giá trị đó sẽ đứng trước nguy cơ mai một.

Trong bức tranh ấy, thách thức đi liền với cơ hội, Chủ tịch UBND xã Yên Bài Nguyễn Văn Tùng cho rằng, vùng dân tộc thiểu số xã có lợi thế phát triển du lịch cộng đồng. Để hiện thực hóa, xã Yên Bài đang từng bước triển khai nhiều giải pháp. Một mặt, tiếp tục đầu tư hạ tầng giao thông, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển thương mại, dịch vụ. Mặt khác, chú trọng gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Các lớp truyền dạy cồng chiêng, múa sạp, hát dân ca được mở cho thế hệ trẻ; lễ hội truyền thống được khôi phục, tổ chức bài bản, trở thành sản phẩm du lịch đặc trưng. Đồng thời, khuyến khích đồng bào tham gia mô hình du lịch cộng đồng, gắn dịch vụ nghỉ dưỡng với trải nghiệm văn hóa bản địa, để văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn sống động trong đời sống thường ngày.

Giữ hồn văn hóa trong nhịp sống hiện đại không chỉ là trách nhiệm của chính quyền và người dân Yên Bài, mà còn là sự đồng hành của cả cộng đồng xã hội. Bởi lẽ, mỗi phong tục, mỗi làn điệu, mỗi bộ trang phục truyền thống chính là mảnh ghép làm nên bản sắc đa dạng của Thủ đô ngàn năm văn hiến. Và Yên Bài đang kiên định một lựa chọn: Vừa dựng xây quê hương thịnh vượng, vừa gìn giữ trọn vẹn bản sắc.

Bài và ảnh: Bạch Thanh