Vu Lan báo hiếu - gieo hạt từ tâm

Tác giả: Thượng tọa Thích Thiện Hạnh

Phó Viện Trưởng Phân Viện NCPHVN tại Hà Nội

Tóm tắt nội dung

Vu Lan là mùa để con người nhớ đến công ơn sinh thành dưỡng dục của cha mẹ. Nhưng báo hiếu không chỉ dừng lại ở mâm cơm cúng dường, ở một nghi lễ long trọng, mà điều quan trọng hơn chính là gieo những hạt hiếu từ trong tâm. Một lời nói yêu thương, một cử chỉ quan tâm, một tấm lòng biết nghĩ đến cha mẹ trong từng việc nhỏ… chính là hạt giống hiếu đạo gieo vào đời sống.

Công ơn cha mẹ như trời biển, không thể đem thân này mà trả hết. Cho nên, gieo hạt hiếu thảo trong từng ngày mới là cách báo hiếu thiết thực nhất. Hạt ấy có thể là sự chăm sóc khi cha mẹ tuổi già, là sự lắng nghe khi cha mẹ muốn sẻ chia, là nỗ lực sống cho tử tế để cha mẹ an lòng, và cao hơn nữa là hướng cha mẹ đến đời sống an lạc trong chính pháp.

Hiếu đạo không chỉ là đạo làm con, mà còn là nền móng nhân cách và là gốc rễ của mọi đạo hạnh. Một xã hội biết hiếu kính cha mẹ thì xã hội ấy sẽ ít bất hòa, nhiều an vui. Vì thế, gieo một hạt hiếu hôm nay sẽ nở thành hoa hạnh phúc cho gia đình, và kết thành mùa trái ngọt cho cộng đồng.

Vì vậy không phải chỉ dành cho một ngày, một mùa, mà cho cả cuộc đời. Chúng ta hãy bắt đầu gieo từ những hạt nhỏ trong tâm bằng hạt giống của yêu thương, hiếu kính và biết ơn, để mỗi ngày sống đều trở thành một mùa Vu Lan thực sự.

Từ khóa: Vu Lan, Báo hiếu, Hiếu đạo, Công ơn cha mẹ, Gieo hạt từ tâm, Lời nói, Hành động, Tâm hiếu, Hiếu hạnh, Nhân cách, Nền tảng gia đình, xã hội.

1. Mở đầu

Khi những cơn mưa tháng Bảy âm lịch bắt đầu rơi, như một hồi chuông ngân vang khắp cõi lòng người, lại chợt lắng xuống nhắc nhở mỗi người chúng ta quay về với cội nguồn yêu thương. Đó là mùa Vu Lan, mùa báo hiếu.

Trong ký ức dân tộc, Vu Lan không chỉ là một lễ hội Phật giáo, mà đã trở thành một nét đẹp văn hóa, và còn gắn với nghi thức Bông Hồng Cài Áo. Ai còn cha mẹ được cài hoa hồng đỏ, ai mất cha mẹ cài hoa hồng trắng. Chỉ một đóa hoa nhỏ cũng đủ khiến lòng ta lắng lại, nhận ra mái tóc bạc của cha, đôi bàn tay nhăn của mẹ, và thấy rõ vô thường đang từng ngày trôi qua.

Nhưng trong xã hội hiện đại, giữa những vòng quay hối hả của công việc, học tập và cuộc sống, dường như nhiều người đang quên đi ý nghĩa sâu xa ấy. Chúng ta bận rộn đến mức đôi khi chỉ còn kịp gửi về quê một khoản tiền, mua một món quà, mà ít dành thời gian ngồi lại bên cha mẹ. Thực tế, cha mẹ không chỉ cần vật chất, mà cần sự quan tâm, sự lắng nghe và sự hiện diện của con cháu.

Vì vậy, Vu Lan hôm nay không chỉ là cúng dường chư Tăng hay dâng lễ cầu siêu, mà quan trọng hơn hết, đó là gieo hạt từ tâm, nuôi dưỡng lòng hiếu đạo trong từng hành động thường ngày. Một hạt giống nhỏ hôm nay, mai sau sẽ thành cây lớn. Cũng vậy, một lời nói hiền hòa, một hành động quan tâm, một ý nghĩ biết ơn cha mẹ, chính là hạt hiếu gieo vào lòng đời. Đó mới là ý nghĩa sâu xa của mùa Vu Lan nuôi dưỡng tâm hiếu, để hiếu đạo không chỉ sống trong nghi lễ, mà thấm vào máu thịt, trở thành hơi thở của cuộc sống.

Hình ảnh minh họa (sưu tầm)

2. Tiếng chuông thức tỉnh lòng hiếu đạo

Chữ hiếu trong Phật giáo vì thế mang ý nghĩa bao trùm: hiếu dưỡng thân thể, hiếu thuận tinh thần, và hiếu hạnh tâm linh.

2.1. Công ơn cha mẹ là nguồn mạch để gieo hạt hiếu

Trong Kinh Trường A-hàm đức Phật dạy: “Nếu một vai cõng cha, một vai cõng mẹ đi khắp bốn phương, trọn đời phụng dưỡng, cũng chưa báo đáp được công ơn sâu dày của cha mẹ.”[1] Công ơn ấy lớn đến mức không gì có thể sánh được. Chính từ lòng biết ơn ấy, ta mới thấy cần gieo hạt hiếu thảo, biết nghĩ đến cha mẹ, sống sao để cha mẹ an lòng. Phật giáo xem hiếu thảo là nền tảng căn bản của đạo làm người. Trong Luật Tứ Phần, đức Phật dạy: “Người nào bất hiếu với cha mẹ, thì dù có tu hành nhiều kiếp cũng khó thành tựu đạo quả.” Nói cách khác, tu mà quên hiếu là tu chưa trọn. Người con hiếu hạnh không chỉ phụng dưỡng cha mẹ khi còn sống, mà còn biết hướng cha mẹ đến thiện pháp, gieo nhân lành để thoát khổ trong đời này và đời sau.

Hiếu không chỉ là nuôi dưỡng vật chất, mà quan trọng hơn là nuôi dưỡng tinh thần biết lắng nghe, chia sẻ, an ủi cha mẹ. Khuyến khích cha mẹ tu tập, hành thiện. Làm gương sáng, sống đời lương thiện để cha mẹ được hãnh diện. Đó chính là “gieo hạt từ tâm”, tức lấy tình thương chân thật làm gốc, rồi từ đó nảy mầm hiếu đạo trong từng hành động nhỏ bé. Nhưng thật đáng buồn thay, giữa thời đại văn minh vật chất, chữ “hiếu” lại có phần phai nhạt.

Nguyên nhân có nhiều là do nhịp sống gấp gáp, ảnh hưởng lối sống cá nhân chủ nghĩa, nhiều người trẻ chạy theo công việc, sự nghiệp mà ít có thời gian quan tâm cha mẹ. Có người lại cho rằng phụng dưỡng cha mẹ chỉ là trách nhiệm tài chính, có người xem cha mẹ già yếu là gánh nặng, công nghệ hiện đại khiến con cái và cha mẹ ở cùng một mái nhà mà xa, trò chuyện nhiều với điện thoại hơn là với người sinh thành, chứ không phải sự hiện diện yêu thương. Thậm chí, báo chí vẫn đưa tin những trường hợp con cái thờ ơ, bạc đãi cha mẹ già yếu, coi đó là gánh nặng.Nhưng sâu xa hơn, đó là vì chúng ta đã quên mất tâm hiếu vốn sẵn có trong mỗi người, mà đức Phật gọi là “tâm từ hiếu thuận”.

Trong Kinh A Hàm, đức Phật từng dạy: “Ơn cha mẹ sâu như biển cả, nếu một vai cõng cha, một vai cõng mẹ đi khắp thế gian, cũng chưa báo đáp được.” Lời Phật dạy còn vang vọng đến nay, tại sao chúng ta lại xem nhẹ ơn cha mẹ? Đó là câu hỏi mỗi người cần tự chiêm nghiệm.

2.2. Gieo hạt từ tâm là cốt lõi của Vu Lan

Nguồn gốc Vu Lan xuất phát từ Kinh Vu Lan Bồn (Ullambana Sūtra), kể chuyện ngài Mục Kiền Liên cứu mẹ thoát cảnh ngạ quỷ. Trong Kinh Vu Lan Bồn, đức Phật dạy: “Vào ngày rằm tháng Bảy, hãy đặt thức ăn trong chậu Vu Lan, cúng dường chư Tăng khắp mười phương để hồi hướng cho cha mẹ hiện tại và bảy đời, cha mẹ được thoát khổ và hưởng phúc lạc.”[2] Điều này cho thấy, chữ hiếu trong Phật giáo không chỉ dừng lại ở việc nuôi dưỡng thân thể cha mẹ, mà còn mở rộng thành cứu độ tinh thần, giúp cha mẹ thoát khổ và hướng đến an lạc lâu dài. Nhưng cúng dường chỉ là một phương tiện. Gốc rễ vẫn là tâm hiếu. Nếu không gieo hạt từ tâm, lễ Vu Lan dễ biến thành hình thức. “Gieo hạt từ tâm” nghĩa là:

- Tập nói lời thương với cha mẹ khi còn sống, đừng chờ muộn màng.

- Tập quan tâm đến những nhu cầu nhỏ nhặt của cha mẹ, từ bữa cơm, giấc ngủ.

- Tập sống tử tế, để cha mẹ thấy con mình là niềm tự hào.

Một hạt hiếu gieo hôm nay, bằng hành động nhỏ bé nhưng chân thành, sẽ nở hoa thành an lạc cho cha mẹ và cho chính bản thân ta.

2.3. Hiếu hạnh là nền tảng nhân cách

Trong cuộc sống hôm nay, chúng ta có thể thực hành hiếu đạo qua những việc cụ thể, giản dị mà thiết thực. Biết ơn trong từng ngày sống. Mỗi sáng thức dậy, hãy khởi niệm biết ơn cha mẹ đã cho ta hình hài này. Chỉ một lời chào, một cuộc gọi, hay một tin nhắn hỏi thăm cũng đủ sưởi ấm lòng cha mẹ. Người xưa nói: “Hiếu khi còn sống mới là hiếu chân thật.” Một vòng tay ôm mẹ, một chén nước đưa cha, quý hơn trăm nén nhang sau khi cha mẹ mất. Trong Luật Tứ phần có ghi: “Người bất hiếu với cha mẹ, thì dù có tu hành nhiều kiếp cũng khó thành tựu đạo quả.”[3] Điều này cho thấy, hiếu không chỉ là bổn phận đời thường, mà còn là nền móng để tu tập.

Chăm sóc cha mẹ khi còn hiện tiền. Người xưa nói: “Hiếu kính cha mẹ khi còn sống mới là hiếu thật”. Trong Đại Trí Độ Luận Ngài Long Thọ cũng dạy: “Người con hiếu không chỉ cung phụng cha mẹ cơm áo, mà còn hướng cha mẹ đến chính pháp, khiến đời này và đời sau đều được an lạc.”[4] Hiếu không dừng lại ở cơm áo, mà còn là đưa cha mẹ đến con đường an vui bền vững. Gieo hạt từ tâm, nghĩa là gieo cả hạt giống đạo đức và giác ngộ. Đừng đợi đến khi cha mẹ mất mới làm lễ linh đình. Một bát cơm nóng, một lời quan tâm hằng ngày quý hơn trăm nén nhang nơi mộ phần.

Thực hành thiện pháp hồi hướng cho cha mẹ. Người con có thể làm phước: bố thí, cúng dường, phóng sinh, tụng kinh… rồi hồi hướng công đức cho cha mẹ. Đây là cách báo hiếu thù thắng mà đức Phật từng dạy ngài Mục Kiền Liên. Nuôi dưỡng tâm hiếu rộng lớn. Cha mẹ sinh thành là gốc, nhưng lòng hiếu cần mở rộng thành tình thương với ông bà, thầy cô, và tất cả chúng sinh. Khi tâm từ được gieo, xã hội sẽ bớt ích kỷ, bớt bạo lực, nhiều hòa thuận hơn.

Sống đời chính trực. Cha mẹ nào cũng mong con cái sống hiền lành, thành thật, không phạm pháp, không làm điều ác. Do đó, chính nhân cách và đời sống trong sạch của ta chính là món quà hiếu thảo cao quý nhất.

Hình ảnh minh họa (sưu tầm).

3. Gieo hạt từ tâm xây dựng xã hội nhân văn

3.1 Từ hạt tâm đến hoa xã hội

Hiếu không chỉ là chuyện riêng của gia đình, mà còn là gốc rễ để xã hội an bình. Đạo Hiếu trong Văn Hóa Việt Nam Thích Tuệ Sĩ viết: “Hiếu không chỉ là đạo của người con đối với cha mẹ, mà còn là cội nguồn của mọi đức hạnh, là nơi nảy mầm nhân cách và xây dựng xã hội an bình.”[5] Một hạt hiếu gieo xuống trong gia đình, sẽ nở thành bông hoa nhân cách nơi con cái, và từ đó lan tỏa ra xã hội. Một xã hội biết hiếu kính sẽ ít xung đột, nhiều yêu thương, nhiều an lạc.

3.2 Làm thế nào để trở về với hiếu tri ân - báo ân?

Vu Lan không chỉ dành cho Phật tử, mà là lễ hội văn hóa của dân tộc. Khi mỗi người con biết gieo hạt từ tâm, thì gia đình bớt bất hòa, xã hội bớt bất an.

- Người làm lãnh đạo có hiếu tâm sẽ thương dân như con.

- Người làm cha mẹ có tâm yêu thương con cháu bằng tình thương vô điều kiện.

- Người trẻ có hiếu tâm biết trân quý cha mẹ, đồng thời sống tử tế với cộng đồng.

Chữ hiếu, vì vậy, không phải chỉ là tình riêng tư trong một gia đình, mà còn là nền móng xây dựng đạo đức và an lạc xã hội. Vu Lan không chỉ để nhớ ơn, mà còn để gieo hạt từ tâm. Bởi chính những hạt hiếu hạnh nhỏ bé mới nuôi lớn được một mùa Vu Lan đích thực. Phụng dưỡng khi cha mẹ còn sống. Một bữa cơm ấm áp, một vòng tay ôm mẹ, một câu chào cha khi đi làm về tất cả đều là báo hiếu. Sống đời chính trực, Cha mẹ nào cũng mong con sống tử tế, không phạm pháp, biết thương người. Nhân cách của con chính là tấm gương và món quà hiếu thảo lớn nhất cho cha mẹ.

Gieo hạt từ tâm, đó là khởi đi từ sự biết ơn, nuôi dưỡng bằng hành động hiếu thảo, và làm nở hoa bằng việc sống tử tế, chân thành. Chỉ như thế, ta mới thực sự tri ân và báo ân, không chỉ với cha mẹ mà còn với cuộc đời. Cho nên, Vu Lan không phải là một ngày lễ trong năm, mà là một trạng thái sống, một hơi thở hiếu hạnh cần được gìn giữ và lan tỏa mỗi ngày.

3.3 Hiếu đạo là nền tảng xây dựng xã hội nhân văn

Vu Lan không chỉ nhắc nhở bổn phận trong gia đình, mà còn mở rộng thành tình thương đối với cộng đồng và xã hội. Khi mỗi người gieo hạt hiếu từ tâm:

- Gia đình có sự cảm thông và hòa thuận.

- Xã hội có nền đạo đức bền vững, giảm bớt bạo lực, ích kỷ.

- Quốc gia có thể xây dựng nền nhân văn, trong đó con người sống biết ơn và phụng sự lẫn nhau.

Vì vậy, Vu Lan báo hiếu chính là sự bắt đầu từ một hạt nhỏ trong tâm, hạt hiếu thảo, hạt yêu thương, để cả đời nở hoa hạnh phúc. Nếu mỗi người đều gieo một hạt từ tâm, bằng lời nói dịu dàng, hành động chăm sóc, tấm lòng hiếu thuận, khuyến khích cha mẹ tu tập thiện pháp. Nếu cha mẹ còn hiện tiền, hãy hướng cha mẹ đến việc làm lành, niệm Phật, nghe pháp, sống đời an lạc. Đây là báo hiếu bậc nhất, không chỉ cha mẹ được an vui, mà cả xã hội sẽ đơm hoa từ bi và nhân ái.

Hồi hướng công đức cho cha mẹ khi ta làm việc thiện, cúng dường, phóng sinh, tụng kinh, đều có thể hồi hướng công đức cho cha mẹ. Đó chính là tinh thần của ngài Mục Kiền Liên trong Kinh Vu Lan. Cha mẹ có thể già đi theo năm tháng, nhưng hiếu tâm trong ta nếu được nuôi dưỡng sẽ không bao giờ cạn. Đó là con đường duy nhất để ta tri ân và báo ân thật sự, không chỉ cho cha mẹ, mà còn cho chính cuộc đời này.

4. Kết luận

Mỗi mùa Vu Lan đến, ta không chỉ dừng lại ở nén hương cúng vái, hay đóa hồng cài ngực áo không chỉ là nghi thức, mà là nhắc nhở, hãy yêu thương khi cha mẹ còn đây, hãy báo hiếu bằng việc tử tế mỗi ngày. Điều quan trọng là biết quay về gieo hạt từ tâm, sống trọn chữ hiếu trong từng hơi thở hằng ngày.

Chú thích:

[1] Kinh Trường A-hàm, Tăng dịch Trường Cao đẳng Phật học Huệ Nghiêm, chủ biên: HT Thích Trí Tịnh, NXB TP. HCM, 1991, tập I, tr. 312.

[2] Kinh Vu Lan Bồn, Đại Tạng Kinh, T16n0685, bản dịch Nguyên Thuận, Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam, tr. 45-52.

[3] Tứ phần Luật, dịch: Tỳ-kheo Thích Đức Thắng, NXB Phương Đông, TP. HCM, 2012, tr. 128.

[4] Đại Trí Độ Luận, dịch: HT Thích Thiện Siêu, NXB TP. HCM, 1994, tập II, tr. 256.

[5] Đạo Hiếu trong Văn Hóa Việt Nam, HT Thích Tuệ Sĩ, NXB Văn Hóa – Văn Nghệ TP. HCM, 2015, tr. 97.

Tác giả: Thượng tọa Thích Thiện Hạnh

Phó Viện Trưởng Phân Viện NCPHVN tại Hà Nội