Vĩnh biệt nhà khoa học uyên bác: Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Quang Hồng

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Quang Hồng. Ảnh do gia đình cung cấp

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Quang Hồng dành cả cuộc đời nghiên cứu Ngôn ngữ học và Hán - Nôm học. Ông đã công bố nhiều công trình nghiên cứu khoa học quan trọng: "Văn khắc Hán Nôm Việt Nam, tuyển chọn và lược thuật" (năm 1992); Âm tiết và loại hình ngôn ngữ (năm 1994, 2001); "Di văn chùa Dâu" (năm 1996); "Truyền kỳ mạn lục giải âm, Biên khảo và phiên chú" (năm 2001, 2019); "Tự điển chữ Nôm" (năm 2006, Giải A sách hay do Hội Xuất bản Việt Nam trao tặng); "Khái luận văn tự học chữ Nôm" (năm 2008).

Đặc biệt, bộ "Tự điển chữ Nôm dẫn giải" (2 tập, năm 2015) đồ sộ nhất từ trước tới nay với dung lượng lên tới 2.323 trang, sưu tập và dẫn giải hơn 9.450 hình chữ Nôm khác nhau, trong đó có tới gần 3.000 chữ Nôm tự tạo chưa hề có mặt trong các tự điển và các font chữ Nôm hiện đang sử dụng. Công trình nghiên cứu này được Nhà nước trao Giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học và công nghệ năm 2022. Đây là công trình tiêu biểu để đời của ông.

Các chuyên gia đánh giá trong bộ tự điển chữ Nôm của ông không chỉ có chữ Nôm mà còn có cả một kho chứng tích về ngôn ngữ, lịch sử và văn hóa Việt Nam. Ở đó, qua các ví dụ trích dẫn để làm rõ nghĩa cho chữ Nôm, người ta thấy có những tác phẩm danh tiếng của các đại thi hào tiền bối như Nguyễn Trãi, Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Nguyễn Đình Chiểu… và cả những tác phẩm văn xuôi như "Truyền kỳ mạn lục giải âm", Các Thánh truyện (Công giáo), Cổ Châu lục (Phật giáo)… với nhiều giá trị tư tưởng lớn của cha ông xưa để lại, cho đến các tập tục văn hóa truyền thống ẩn hiện trong những câu thơ ca, hò vè của dân gian xưa.

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Quang Hồng, sinh năm 1940, tại Trà Kiệu, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam (cũ).

Ông từng giữ các chức vụ: Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Hán - Nôm; Chủ tịch Hội Ngôn ngữ học Việt Nam kiêm Tổng Biên tập Tạp chí Ngôn ngữ và Đời sống; Ủy viên Hội đồng Chức danh Giáo sư Nhà nước kiêm Chủ tịch Hội đồng Chức danh Giáo sư ngành Ngôn ngữ học; Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa quốc gia.

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Quang Hồng vừa từ trần lúc 16h59 ngày 7-10-2025 tại Hà Nội. Ông không chỉ là một học giả uyên bác, tận tụy với tri thức, mà còn là người hiếm hoi ở Việt Nam góp phần định hình nền Hán - Nôm học nước nhà trong nhiều thập kỷ. Sự ra đi của ông là một mất mát to lớn đối với giới nghiên cứu ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam.

Từ đáy lòng mình, tôi kính ngưỡng thành tựu khoa học đồ sộ của ông trong lĩnh vực Âm vận học Hán - Nôm. Xin thành kính cúi đầu tiễn biệt một bậc hiền tài uyên bác, một nhà khoa học tâm huyết đã dành trọn đời mình cho chữ nghĩa, cho học thuật và cho thế hệ mai sau.

ThS Vũ Hải Sơn