Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam: 50 năm đồng hành cùng sự nghiệp phát triển đất nước

Giáo sư, Viện sĩ Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam phát biểu tại sự kiện. (Ảnh: BÍCH LIÊN)

Đây là sự kiện có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, đánh dấu chặng đường nửa thế kỷ hình thành, xây dựng và phát triển của Viện Hàn lâm - tổ chức nghiên cứu khoa học và công nghệ hàng đầu của quốc gia, giữ vai trò nòng cốt trong hệ thống khoa học và công nghệ Việt Nam.

50 năm xây dựng và khẳng định vai trò nòng cốt

Phát biểu khai mạc Lễ kỷ niệm, Giáo sư, Viện sĩ Châu Văn Minh, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam nhấn mạnh: Lễ kỷ niệm 50 năm là dịp để ôn lại truyền thống vẻ vang; tri ân, biết ơn các thế hệ lãnh đạo, nhà khoa học, cán bộ đã cống hiến tâm huyết cho sự nghiệp xây dựng và phát triển Viện Hàn lâm; đồng thời khơi dậy niềm đam mê khoa học, tinh thần đổi mới sáng tạo, trách nhiệm và khát vọng cống hiến trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.

Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam được thành lập ngày 20/5/1975 theo Nghị định số 118/CP của Hội đồng Chính phủ, trên cơ sở Trung tâm Nghiên cứu khoa học thuộc Ủy ban Khoa học và Kỹ thuật Nhà nước. Trong bối cảnh đất nước vừa thống nhất, điều kiện kinh tế-xã hội còn nhiều khó khăn, Viện Hàn lâm đã sớm xác lập sứ mệnh nghiên cứu khoa học cơ bản, tích lũy tri thức nền tảng, làm cơ sở cho việc xây dựng và phát triển nền khoa học của cả nước.

Lãnh đạo Viện Hàn lâm trao Huân chương Lao động hạng Nhất cho Ban Tổ chức cán bộ và Kiểm tra.

Trải qua 50 năm phát triển, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Chính phủ và các cơ quan Trung ương, các thế hệ lãnh đạo, nhà khoa học, cán bộ của Viện Hàn lâm đã không ngừng nỗ lực, bền bỉ nghiên cứu, vượt qua nhiều khó khăn, thử thách, từng bước xây dựng Viện Hàn lâm trở thành trung tâm nghiên cứu khoa học và công nghệ có uy tín trong nước và khu vực.

Trong suốt chặng đường đó, từ các tổ chuyên môn nghiên cứu cơ bản về Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh vật học, Khoa học trái đất…, các thế hệ lãnh đạo Viện Hàn lâm vừa tập trung tổ chức, xây dựng, các nhóm nghiên cứu thành các Viện nghiên cứu chuyên ngành, vừa tập hợp đội ngũ các nhà khoa học và xây dựng các trang thiết bị nghiên cứu đầu tay trong bối cảnh đất nước còn nhiều khó khăn, đồng thời, chủ động triển khai, tập trung nghiên cứu các hướng chuyên môn về Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh vật học, Điều tra cơ bản các khoa học về Trái đất, hàng không vũ trụ...

Trong 50 năm qua, Viện Hàn lâm đảm nhiệm vai trò nghiên cứu các vấn đề khoa học và công nghệ có tầm quan trọng lớn, mang tính tổng hợp, liên ngành; triển khai các nhiệm vụ điều tra, khảo sát, thu thập và tích lũy dữ liệu dài hạn; từng bước làm chủ các công nghệ chiến lược, công nghệ lõi và công nghệ nguồn, qua đó góp phần giải quyết những nhiệm vụ phát triển quan trọng và lâu dài của đất nước.

Trên cơ sở các nhóm nghiên cứu tiên tiến, các viện nghiên cứu chuyên ngành và các hướng nghiên cứu mới, nhiều lĩnh vực khoa học của Việt Nam đã có bước phát triển rõ nét, từ nghiên cứu cơ bản đến nghiên cứu chuyên sâu và ứng dụng; từ các lĩnh vực nền tảng như Toán học, Cơ học, Vật lý, Hóa học, Sinh học đến Công nghệ thông tin, Công nghệ sinh học, khoa học biển và Công nghệ vũ trụ.

Hoạt động nghiên cứu cũng được mở rộng từ đất liền ra biển, đại dương và ngoài không gian, từ điều tra cơ bản sang điều tra chuyên sâu, chuyên ngành và tổng hợp.

Cùng với sự phát triển về chiều sâu chuyên môn, năng lực công bố khoa học và hợp tác nghiên cứu không ngừng được nâng cao. Từ các bảng tin khoa học và công nghệ ban đầu, đến nay Viện Hàn lâm đã xây dựng hệ thống 12 tạp chí khoa học và công nghệ theo chuẩn quốc tế, trong đó có 8 tạp chí đạt chuẩn quốc tế SCI và Scopus. Chất lượng các công trình nghiên cứu ngày càng được khẳng định qua việc công bố trên các tạp chí uy tín, đồng thời mạng lưới hợp tác khoa học được mở rộng với nhiều quốc gia, tổ chức khoa học quốc tế, các địa phương, tập đoàn kinh tế, trường đại học và doanh nghiệp trong nước.

Song song với hoạt động nghiên cứu, Viện Hàn lâm đặc biệt chú trọng đào tạo nguồn nhân lực khoa học và công nghệ chất lượng cao phục vụ sự phát triển của đất nước.

Trong 50 năm qua, Viện đã đào tạo hàng chục nghìn thạc sĩ, tiến sĩ; hình thành các cơ sở đào tạo uy tín như Học viện Khoa học và Công nghệ, Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH), Viện Toán học. Đến nay, 100% nghiên cứu sinh của Viện Hàn lâm khi bảo vệ luận án đều có tối thiểu 2 công trình khoa học công bố trên các tạp chí quốc tế, góp phần nâng cao chất lượng và vị thế của khoa học Việt Nam.

Lãnh đạo Viện Hàn lâm tặng hoa và chúc mừng các đồng chí nguyên lãnh đạo Viện Hàn lâm, nguyên lãnh đạo Đảng bộ Viện Hàn lâm qua các thời kỳ. (Ảnh: BÍCH LIÊN)

Một trong những dấu ấn nổi bật của Viện Hàn lâm là vai trò tư vấn khoa học, công nghệ cho Đảng và Nhà nước. Trong suốt quá trình phát triển, Viện Hàn lâm đã chủ động tham gia tư vấn cho Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương và Chính phủ nhiều vấn đề lớn về khoa học và công nghệ, như chiến lược phát triển Toán học, Vật lý, công nghệ sinh học, khoa học, công nghệ biển, công nghệ vũ trụ, năng lượng, môi trường, vật liệu tiên tiến, đất hiếm, cũng như các vấn đề liên quan đến Cách mạng công nghiệp lần thứ tư…

Bên cạnh đó, Viện Hàn lâm không ngừng mở rộng hợp tác quốc tế, thiết lập và phát triển quan hệ với nhiều tổ chức khoa học, viện nghiên cứu, trường đại học hàng đầu trên thế giới; tham gia tích cực vào các mạng lưới khoa học toàn cầu; thúc đẩy trao đổi học thuật, chuyển giao tri thức và công nghệ.

Các nhà khoa học của Viện Hàn lâm cũng đã được các tổ chức quốc tế có uy tín bầu chọn và trao tặng nhiều danh hiệu uy tín; được bầu chọn là đại diện Việt Nam trong nhiều tổ chức trực thuộc Liên hợp quốc và các tổ chức khoa học công nghệ lớn trên thế giới. Hoạt động hợp tác quốc tế đã góp phần quan trọng nâng cao năng lực nghiên cứu, chất lượng nguồn nhân lực và vị thế của khoa học Việt Nam trên trường quốc tế.

Cùng với phát triển con người và tri thức, Viện Hàn lâm đã từng bước xây dựng tiềm lực khoa học và công nghệ, bảo đảm các hướng nghiên cứu có đủ nhân lực tối thiểu để triển khai. Từ cơ sở nghiên cứu, hạ tầng chỉ tập trung tại Hà Nội, đến nay, Viện Hàn lâm có các viện nghiên cứu chuyên ngành tại mọi vùng miền của Tổ quốc; các trang thiết bị được đầu tư hiện đại, đồng bộ, đạt tiêu chuẩn quốc tế; hệ thống đài trạm rộng khắp, thiết bị hiện đại, bảo đảm thông tin liên tục 24/7, trung tâm thu thập xử lý hiện đại, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ.

Nhiều công trình, chương trình, công nghệ, phần thưởng đạt được của các đơn vị, các thế hệ nhà khoa học của Viện Hàn lâm đã góp phần bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ; giữ vững an ninh quốc gia, phát triển kinh tế-xã hội, môi trường; đẩy mạnh công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế về khoa học và công nghệ, góp phần xây dựng nền tảng, tầm nhìn, tạo đột phá phát triển trong kỷ nguyên mới - Kỷ nguyên vươn mình phát triển giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng của dân tộc.

Định hướng phát triển trong giai đoạn mới

Bước vào giai đoạn phát triển mới, trong bối cảnh khoa học và công nghệ ngày càng giữ vai trò then chốt đối với tăng trưởng nhanh và bền vững, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam xác định tiếp tục phát huy vai trò là cơ quan nghiên cứu khoa học và công nghệ hàng đầu của đất nước, giữ vị trí trụ cột trong hệ thống khoa học-công nghệ quốc gia.

Viện tập trung thực hiện nghiên cứu khoa học cơ bản nhằm phát triển tri thức, tạo nền tảng cho tiến bộ khoa học và công nghệ; đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao và phát triển công nghệ, phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, bảo vệ môi trường và đáp ứng yêu cầu quốc phòng, an ninh.

Cùng với đó, Viện chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực khoa học và công nghệ chất lượng cao, nâng cao tiềm lực nghiên cứu quốc gia, đồng thời tăng cường vai trò tư vấn, phản biện chính sách và tham gia hoạch định các chiến lược lớn về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Trên cơ sở đó, Viện Hàn lâm đặt mục tiêu đến năm 2030 trở thành tổ chức nghiên cứu khoa học và công nghệ hàng đầu trong khu vực Đông Nam Á, có năng lực cạnh tranh quốc tế ở một số lĩnh vực trọng điểm.

Tầm nhìn đến năm 2045, Viện hướng tới trung tâm nghiên cứu khoa học và công nghệ trình độ cao, mang tầm khu vực châu Á, giữ vai trò dẫn dắt hệ thống khoa học-công nghệ quốc gia trong việc tạo ra tri thức mới, công nghệ lõi và các giải pháp đột phá, góp phần xây dựng Việt Nam trở thành quốc gia phát triển, hùng cường và sáng tạo.

Xuyên suốt chặng đường phát triển và định hướng tương lai, Viện Hàn lâm kiên định với những giá trị nền tảng đã được vun đắp trong 50 năm qua. Đó là: Tôn vinh tri thức, đề cao khoa học, coi sáng tạo là giá trị cao nhất; không ngừng đổi mới, dám nghĩ, dám làm, mở đường cho những ý tưởng và công nghệ tiên phong; hợp tác rộng mở, tiếp thu tinh hoa khoa học thế giới, đồng thời khẳng định bản lĩnh Việt Nam; gắn nghiên cứu với lợi ích đất nước, nhân dân, vì phát triển bền vững và an ninh quốc gia; hướng tới khoa học xanh, công nghệ nhân văn, vì tương lai các thế hệ mai sau.

Với tinh thần khoa học, công nghệ phải tiên phong dẫn dắt, tại buổi lễ, Giáo sư, Viện sĩ Châu Văn Minh khẳng định Viện Hàn lâm sẽ tiếp tục phát huy truyền thống tốt đẹp, vẻ vang qua các thời kỳ để vượt qua mọi khó khăn, đổi mới tư duy, chủ động hội nhập, nỗ lực phấn đấu góp phần thực hiện thắng lợi 2 mục tiêu chiến lược 100 năm mà Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra.

Nhân dịp này, Viện Hàn lâm đã công bố Quyết định của Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất cho Viện Hàn lâm vì đã có nhiều thành tích xuất sắc trong hoạt động hợp tác và hội nhập quốc tế về nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Đồng thời, Viện Hàn lâm công bố Quyết định của Chủ tịch nước tặng Huân chương Lao động hạng Ba vì đã có thành tích xuất sắc trong thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII ngày 20/10/2017 “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”.

Cùng với đó, nhiều đơn vị trực thuộc và cá nhân của Viện Hàn lâm cũng được Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Lao động.

BÍCH LIÊN-NGỌC HIẾU