Vấn đề nắm bắt thời cơ chiến lược giành chính quyền bài học lịch sử vẹn nguyên giá trị

Ngày 19/8/1945, Tổng khởi nghĩa ở Hà Nội, các lực lượng quần chúng cách mạng đánh chiếm Bắc Bộ Phủ. Ảnh: Tư liệu

Chiến tranh thế giới lần thứ hai bùng nổ khi Đức tấn công Ba Lan (ngày 1/9/1939); sau đó, Đức tấn công Liên Xô (ngày 22/6/1941), mở rộng chiến tranh xâm lược ra toàn thế giới và khiến cho tính chất cuộc chiến tranh thay đổi giữa một bên là lực lượng phát xít do Đức cầm đầu với một bên là lực lượng dân chủ do Liên Xô làm trụ cột. Cuộc chiến tranh lan rộng khiến cho chủ nghĩa đế quốc dần lâm vào khủng hoảng, các mâu thuẫn của thời đại ngày càng gay gắt và trở thành điều kiện khách quan thuận lợi làm xuất hiện tình thế cách mạng cho nhân dân các nước thuộc địa, phụ thuộc đứng lên đấu tranh giành chính quyền. Nhận diện đúng những diễn biến thực tế đó, Đảng ta đã chỉ rõ: “Cuộc khủng hoảng kinh tế, chính trị gây nên bởi đế quốc chiến tranh lần này sẽ nung nấu cách mệnh Đông Dương nổ bùng và tiền đồ cách mệnh giải phóng Đông Dương nhất định sẽ quang minh rực rỡ”[1].

Ở Đông Dương, thực dân Pháp tăng cường đàn áp, bóc lột, vơ vét sức người, sức của phục vụ cho chiến tranh. Ngày 22/9/1940, Nhật vào Đông Dương, nhân dân ta chịu hai tầng áp bức bóc lột của Nhật - Pháp. Thực tế đó thúc đẩy và làm gia tăng các mâu thuẫn cơ bản trong xã hội; trong đó nổi lên gay gắt, hàng đầu là mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt Nam với đế quốc, thực dân xâm lược và yêu cầu giải phóng dân tộc đã trực tiếp đặt ra. Lúc này, Đảng Cộng sản Đông Dương nhận định: “Cuộc thế giới đế quốc chiến tranh sẽ làm cho đế quốc chủ nghĩa thế giới ngày càng yếu dần, trái lại vì những sự đau đớn, thê thảm do chiến tranh gây nên bắt dân chúng phải chịu, làm cho họ càng bất bình, căm tức nên phong trào cách mệnh thế giới sẽ càng to rộng, mạnh mẽ, những lò lửa cách mệnh thế giới tất nhiên sẽ bùng cháy”[2].

Đảng ta sớm nhận diện đúng về sự xuất hiện của tình thế cách mạng và nhanh chóng chuyển hướng chỉ đạo chiến lược, đặt nhiệm vụ đánh đế quốc, tay sai, giải phóng dân tộc lên hàng đầu. “Đế quốc chiến tranh, khủng hoảng cùng với ách thống trị phát xít thuộc địa đã đưa vấn đề dân tộc thành một vấn đề khẩn cấp rất quan trọng”[3]. Nhận thức rõ về vấn đề cốt lõi, cấp thiết hàng đầu của dân tộc phải giải quyết, Đảng ta nhấn mạnh: “Trong lúc này quyền lợi của bộ phận, của giai cấp phải đặt dưới sự sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc”[4]. Và để khơi dậy, quy tụ sức mạnh ý chí chính trị, tinh thần quyết tâm giải phóng của toàn thể dân tộc Việt Nam, Đảng đã chỉ rõ: “Vậy nên chiến thuật hiện tại của Đảng ta là phải vận dụng một phương pháp hiệu triệu hết sức thống thiết, làm sao đánh thức được tinh thần dân tộc xưa nay trong nhân dân”[5].

Giữa lúc cao trào khởi nghĩa từng phần của nhân dân đang lan rộng thì trên thế giới, thêm nhiều sự kiện diễn ra dồn dập, liên quan đến triển vọng của tình hình Đông Dương. Cuối tháng 7, đầu tháng 8/1945, các nước lớn họp Hội nghị Potsdam, bàn những vấn đề hậu chiến, trong đó có vấn đề Đồng minh vào giải giáp quân đội Nhật Bản trên bán đảo Đông Dương. Thời cơ Tổng khởi nghĩa xuất hiện và tồn tại một cách khách quan trong vòng 20 ngày, bắt đầu từ khi Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng (15/8/1945) và kết thúc khi quân Đồng minh vào tước khí giới quân Nhật trên đất nước ta theo tinh thần Hiệp định Potsdam (5/9/1945). Nếu cuộc khởi nghĩa nổ ra sớm hơn, khi Nhật chưa đầu hàng thì sẽ gặp nhiều khó khăn. Nếu nổ ra muộn hơn, khi quân Anh (theo gót quân Anh là quân Pháp) và quân Tưởng đã vào nước ta thì cơ hội có thể sẽ trôi qua.

Ngày 14/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp tại Tân Trào (Tuyên Quang) nhận định thời cơ đã đến, quyết định Tổng khởi nghĩa trong toàn quốc, giành chính quyền trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương. Ngày 16 và 17/8/1945, Quốc dân Đại hội họp tại Tân Trào, tán thành chủ trương “Tổng khởi nghĩa” của Đảng. Trong Thư kêu gọi Tổng khởi nghĩa, lãnh tụ Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”[6]. Với niềm tin sắt đá “cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định sẽ về ta!”[7], cả dân tộc Việt Nam đã hòa quyện thành một khối nhất tề xốc tới, phá tan gông cùm nô lệ, đánh đổ chế độ quân chủ, “rũ bùn đứng dậy sáng lòa”. Tổng khởi nghĩa diễn ra nhanh gọn trong vòng hai tuần lễ (từ ngày 16 đến ngày 28/8/1945), trong bối cảnh cao trào chống Nhật, cứu nước đã lên đến đỉnh cao, quân Nhật Bản thua trận, Chiến tranh thế giới lần thứ hai vừa kết thúc, chính quyền tay sai của Nhật ở Đông Dương không còn chỗ dựa. Với chính quyền mới giành được, nhân dân ta có đầy đủ cơ sở chính trị và pháp lý, đứng trên cương vị chủ nhân đất nước để đón quân Đồng minh.

Thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là thành quả hội tụ của ý chí chính trị quật cường và sức mạnh tinh thần quyết tâm sắt đá của cả dân tộc Việt Nam để “đem sức ta mà giải phóng cho ta”, với chân lý vĩnh hằng “Không có gì quý hơn độc lập, tự do!”. Tổng khởi nghĩa trên cả nước đã diễn ra chủ động, thần tốc, hiệu quả - không phụ thuộc vào bất kỳ lực lượng quốc tế nào. Thực tiễn giành chính quyền ở 32 tỉnh, thành trong vòng hai tuần là minh chứng sinh động cho năng lực dự báo chiến lược, đánh giá khoa học tình hình và nghệ thuật chớp thời cơ cách mạng xuất sắc của Đảng ta.

Chiếc trống do Xứ ủy Trung kỳ dùng làm hiệu lệnh, cổ vũ tinh thần quần chúng trong phong trào Xô Viết – Nghệ Tĩnh, 1930-1931. Ảnh: Bích Nguyên

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng đã tổng kết: “Thắng lợi của Cách mạng tháng Tám là thành công rực rỡ của cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc vô cùng anh dũng gần một trǎm nǎm của nhân dân ta. Đó là thắng lợi của chủ nghĩa Mác-Lênin ở Việt Nam, là thắng lợi của đường lối cách mạng dân tộc dân chủ đúng đắn do Đảng ta vạch ra và lãnh đạo nhân dân cả nước thực hiện... Tháng Tám nǎm 1945, trước tình hình biến chuyển thuận lợi trên thế giới do thắng lợi vĩ đại của Liên Xô trong cuộc chiến tranh chống phát xít tạo ra, Đảng ta đã kịp thời phát động cao trào Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên phạm vi cả nước. Cuộc Tổng khởi nghĩa thắng lợi là một sự nghiệp vẻ vang của dân tộc Việt Nam”[8].

Hiện nay, Đảng tiếp tục lãnh đạo toàn quân và toàn dân nắm vững, giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, phát huy tiềm năng, lợi thế đất nước và thời cơ, vận hội mới để đẩy mạnh công cuộc xây dựng, phát triển đất nước. Chính vì vậy, bài học tạo thời cơ và nắm bắt thời cơ phát động khởi nghĩa giành chính quyền trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 sẽ mãi vẹn nguyên giá trị thực tiễn.

Vận dụng bài học quý báu đó vào giai đoạn cách mạng mới, cần nâng cao năng lực nghiên cứu, dự báo cả ngắn hạn và dài hạn, bảo đảm theo kịp diễn biến nhanh chóng, phức tạp và khó lường của bối cảnh quốc tế, từ đó xác định đúng thời cơ, tận dụng tốt thuận lợi và chủ động ứng phó hiệu quả với các nguy cơ, thách thức. Kết hợp chặt chẽ giữa phân tích khách quan, khoa học đặc điểm, xu thế phát triển chủ yếu của thế giới với điều kiện thực tiễn của đất nước, phù hợp với tiềm lực, vị thế và yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Kiên trì, sáng tạo thực hiện thắng lợi hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, phấn đấu đến giữa thế kỷ XXI đưa nước ta trở thành nước phát triển, vì một Việt Nam hòa bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội.

[1] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 6, Nhà xuất bản (Nxb) Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.535.

[2] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.536.

[3] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.538.

[4] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.113.

[5] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.122.

[6] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.418.

[7] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2000, tr.422.

[8] Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III. Nguồn: https://daihoidang.vn/bao-cao-chinh-tri-cua-ban-chap-hanh-trung-uong-dang-tai-dai-hoi-dai-bieu-toan-quoc-lan-thu-iii/399.vnp

Nguyên Vũ