Ứng xử với 'lợi nhuận ghi sổ'

Mỗi ngành nghề kinh doanh đều có đặc trưng riêng trong cách hạch toán kế toán. Chẳng hạn, với nhóm chứng khoán, ở danh mục tự doanh được phân loại ở ba khoản mục: FVTPL, AFS, HTM. Trong đó, danh mục tự doanh FVTPL được chú ý nhất, đây là tài sản tài chính ghi nhận thông qua lãi/lỗ, được hạch toán theo giá trị thị trường và đánh giá lại tài sản trên bảng kết quả kinh doanh vào mỗi kỳ báo cáo. Thị giá các cổ phiếu trong danh mục FVTPL nếu cao hơn giá vốn, sẽ được ghi vào lãi các tài sản FVTPL (trong doanh thu hoạt động) và ngược lại, ghi lỗ các tài sản FVTPL (chi phí hoạt động). Tuy nhiên, các khoản lợi nhuận - chi phí FVTPL không hoàn toàn là bằng tiền mặt (bao gồm phần đã hiện thực hóa và đánh giá lại).

Đây là đặc thù của báo cáo tài chính công ty chứng khoán và khoản lãi/lỗ FVTPL thường được các nhà đầu tư dùng để phán đoán lãi/lỗ FVTPL trong kỳ báo cáo kinh doanh tiếp theo. Thông thường, thị trường có thanh khoản, tăng điểm tốt, nhà đầu tư sẽ dự đoán lãi lớn nhờ soi danh mục tự doanh FVTPL cuối kỳ. Ngược lại, thị trường giảm điểm, giá cổ phiếu nhóm chứng khoán sẽ phản ứng ngay vì nhà đầu tư phán đoán lợi nhuận tự doanh sẽ suy giảm.

Với diễn biến cổ phiếu “nhà” GELEX tăng mạnh thời gian qua, cổ phiếu VIX (Công ty Chứng khoán VIX) được thị trường chú ý và nhà đầu tư nhanh chóng nhập cuộc vì dự đoán Công ty sẽ có lãi lớn từ ghi nhận lãi FVTPL trong quý II.

Trong mùa công bố báo cáo tài chính quý II/2025, VPBankS và VIX nổi bật với tỷ lệ FVTPL chiếm 94% danh mục. VIX ghi nhận doanh thu hoạt động quý vừa qua lên tới 2.956 tỷ đồng, gấp 4 lần cùng kỳ; trong đó, lãi từ FVTPL lên tới 2.483 tỷ đồng, chiếm 84%; lợi nhuận sau thuế đạt 1.674 tỷ đồng, xếp thứ 3 toàn ngành, chỉ sau TCBS (2.431 tỷ đồng) và SSI (1.742 tỷ đồng).

Ở nhóm bất động sản, thường có những kỳ có lợi nhuận đột biến từ đánh giá lại khoản đầu tư, hoặc hoàn nhập dự phòng. Chẳng hạn, quý vừa qua, Công ty cổ phần Phát triển Hạ tầng Kỹ thuật (mã IJC) ghi nhận doanh thu thuần giảm 55% so với cùng kỳ, chủ yếu do doanh thu hoạt động kinh doanh cốt lõi giảm đến 85%. Nhưng nhờ hoàn nhập hơn 41 tỷ đồng từ hoạt động kinh doanh bất động sản, giá vốn hàng bán quý này giảm sâu 91%, xuống chỉ còn gần 24 tỷ đồng, qua đó, đưa lãi gộp tăng 7%, đạt 151 tỷ đồng.

Tương tự, Công ty cổ phần Đầu tư Dịch vụ Hoàng Huy (mã HHS) ghi nhận doanh thu hợp nhất 186 tỷ đồng, tăng 78% so với cùng kỳ, nhưng lợi nhuận sau thuế lại đột biến 3.506 tỷ đồng, gấp 32 lần cùng kỳ, qua đó, đưa lãi 6 tháng đầu năm đạt 3.573 tỷ đồng, gấp 13,8 lần cùng kỳ năm ngoái. Nhìn vào cơ cấu từng mảng kinh doanh, hoạt động kinh doanh bất động sản mang về 33 tỷ đồng doanh thu và lỗ gộp 5 tỷ đồng; hoạt động thương mại (bán xe đầu kéo) thu gần 252 tỷ đồng và có lãi gộp gần 40 tỷ đồng.

Trong kỳ, Đầu tư Dịch vụ Hoàng Huy thực hiện hợp nhất báo cáo tài chính đối với các đơn vị thành viên, gồm có Công ty cổ phần Phát triển Dịch vụ Hoàng Giang, Công ty TNHH Pruksa Việt Nam, Công ty cổ phần HHS Capital và Công ty cổ phần Tập đoàn Bất động sản CRV. Việc ghi nhận giá trị hợp lý các khoản đầu tư tại công ty con đã tạo ra khoản doanh thu tài chính đột biến.

Đây là khoản lãi hạch toán theo các nguyên tắc kế toán, không xuất hiện dòng tiền thực vào doanh nghiệp.

Trên thị trường chứng khoán, giá cổ phiếu HHS ghi nhận mức tăng giá 44,5% trong quý gần nhất, với kỳ vọng của nhà đầu tư về triển vọng lợi nhuận khi doanh nghiệp có thể triển khai dự án mang về dòng tiền trong tương lai, còn với con số lợi nhuận đột biến nhưng không bằng tiền của HHS kỳ này, các nhà đầu tư lâu năm trên thị trường đều cho rằng, cần loại trừ khi xem xét xu hướng tăng trưởng lợi nhuận của doanh nghiệp và tính toán kỹ để có hệ số định giá phù hợp với bản chất các con số kinh doanh của doanh nghiệp.

Chia sẻ từ các nhà đầu tư lâu năm, trên đây chỉ là một số tình huống về bóc tách lợi nhuận doanh nghiệp, để đánh giá đúng tình hình kinh doanh của doanh nghiệp có đang được mở rộng từ hoạt động kinh doanh cốt lõi, các yếu tố có thể mang lại tăng trưởng trong các kỳ sau… Điều này là rất quan trọng, để ra quyết định đầu tư, chẳng hạn với các khoản lợi nhuận không bằng tiền, đâu đó có nhiều trường hợp vẫn có thể là cơ hội trong ngắn hạn, nhưng về dài hạn, chỉ nhìn con số lợi nhuận kế toán sẽ là rủi ro cho khoản đầu tư nếu doanh nghiệp không minh chứng được tăng trưởng.

Mai Anh