Từ thư tín sang logistics, bước ngoặt của ngành bưu chính

Theo số liệu của cơ quan quản lý, năm 2024, thị trường ghi nhận hơn 3,1 tỉ bưu gửi, trong đó gói, kiện hàng hóa chiếm khoảng 80-90%. Thư tín truyền thống, nền tảng của Luật Bưu chính hiện hành, chỉ còn giữ vai trò thứ yếu. Cấu trúc thị trường vì vậy đã đảo chiều hoàn toàn so với thời điểm luật được ban hành năm 2010.

Bưu điện TPHCM. Ảnh: TL

Sự thay đổi này phản ánh quá trình số hóa mạnh mẽ của nền kinh tế. Thương mại điện tử tăng trưởng hai chữ số trong nhiều năm liên tiếp, kéo theo nhu cầu giao hàng chặng cuối, hoàn tất đơn hàng, thu hộ tiền mặt và các dịch vụ logistics nhẹ. Bưu chính không còn là dịch vụ truyền thông đơn thuần, mà trở thành hạ tầng vật lý của kinh tế số.

Tuy nhiên, khung pháp lý hiện hành chưa theo kịp. Luật Bưu chính 2010 không quy định rõ ngưỡng khối lượng, kích thước bưu gửi, chưa phân định rành mạch giữa bưu chính và vận tải hàng hóa. Nhiều mô hình mới như logistics chuyển phát nhanh, fulfilment hay nền tảng giao hàng công nghệ hoạt động trong vùng xám pháp lý, gây khó khăn cho quản lý nhà nước và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Trong bối cảnh đó, dự thảo Luật Bưu chính (thay thế), đang được trình Chính phủ cuối năm 2025, được xem là nỗ lực tái cấu trúc toàn diện ngành. Một trong những điểm nhấn là mở rộng khái niệm dịch vụ bưu chính, bổ sung công đoạn chia chọn, quy định rõ gói, kiện hàng hóa đến 31,5kg, đồng thời luật hóa các dịch vụ logistics bưu chính, logistics hàng nhẹ và hoàn tất đơn hàng.

Cách tiếp cận mới nhằm đưa các hoạt động đang chiếm tỷ trọng lớn nhất của thị trường vào khuôn khổ pháp luật, thay vì tiếp tục quản lý theo logic của thư tín truyền thống. Đây được coi là bước chuyển từ “luật cho thư” sang “luật cho dòng chảy hàng hóa”.

Song song đó, dự thảo luật cũng điều chỉnh lại vai trò của bưu chính công ích. Trong khi sản lượng thư phổ cập giảm nhanh, mạng bưu chính công cộng vẫn phải duy trì để bảo đảm kết nối toàn quốc. Luật mới mở rộng phạm vi dịch vụ công ích sang logistics tối thiểu và hỗ trợ thương mại điện tử, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa, nơi thị trường thuần túy khó vươn tới.

Đáng chú ý, cơ quan soạn thảo đề xuất thành lập Quỹ bưu chính công ích nhằm bù đắp chi phí cung ứng dịch vụ phổ cập và nhiệm vụ đặc thù. Đề xuất này cho thấy tư duy mới, coi bưu chính công ích không chỉ là khoản chi duy trì, mà là một dạng đầu tư hạ tầng phục vụ phát triển bao trùm. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng thiết kế và giám sát quỹ sẽ là bài toán then chốt, quyết định quỹ trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả hay gánh nặng mới cho thị trường.

Luật Bưu chính mới, nếu được thông qua và triển khai hiệu quả, có thể đặt nền móng pháp lý cho bưu chính trở thành một hạ tầng thiết yếu của kinh tế số. Ngược lại, nếu chậm trễ hoặc nửa vời, khoảng cách giữa luật và thị trường sẽ còn tiếp tục nới rộng.

Hồng Ngọc