Tỏa sáng giá trị văn hóa nghìn năm

Đồng bào dân tộc Gié-Triêng ở Kon Tum tưng bừng tổ chức Lễ hội mừng lúa mới. Ảnh: Phương Thùy

Điều đó đã được khẳng định trong Tuyên bố chính sách về văn hóa tại Hội nghị quốc tế về chính sách văn hóa của UNESCO (năm 1982): “Văn hóa là tổng thể những nét đặc thù về tinh thần và vật chất, về trí tuệ và xúc cảm quy định tính cách của một xã hội hay của một nhóm xã hội...”.

Văn hóa Việt Nam là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần do cộng đồng các dân tộc Việt Nam sáng tạo nên. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII đã khẳng định điều đó: “Văn hóa Việt Nam là thành quả hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là kết quả giao lưu và tiếp thu tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới để không ngừng hoàn thiện mình. Văn hóa Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam, làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc”.

Văn hóa có vị thế, vai trò lớn trong thực tế cuộc sống. Văn hóa con người có mối quan hệ biện chứng. Văn hóa là sản phẩm sáng tạo của con người, do con người sáng tạo nên, văn hóa giúp cho con người ngày càng hoàn thiện hơn và cũng “chính văn hóa làm cho chúng ta trở thành những sinh vật đặc biệt - con người, có lý tính, có óc phê phán và dấn thân một cách đạo lý. Chính nhờ văn hóa mà con người tự thể hiện, tự ý thức được bản thân, tự biết mình là một phương án chưa hoàn thành đặt ra để xem xét những thành tựu của bản thân, tìm kiếm không mệt mỏi những ý nghĩa mới mẻ và sáng tạo nên những công trình vượt qua cả giới hạn của bản thân”.

Con người là nhân tố quan trọng quyết định trực tiếp sự phát triển của văn hóa và dân tộc. Xây dựng văn hóa chính là hành trình sáng tạo, hoàn thiện con người, như khẳng định trong Nghị quyết số 33-NQ/TW khóa XI: “Phát triển văn hóa vì sự hoàn thiện nhân cách con người và xây dựng con người để phát triển văn hóa. Trong xây dựng văn hóa, trọng tâm là chăm lo xây dựng con người có nhân cách, lối sống tốt đẹp, với các đặc tính cơ bản: yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo”; với nhiệm vụ “chăm lo xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, trọng tâm là bồi dưỡng tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo đức, lối sống và nhân cách”.

Nghệ nhân đồng bào dân tộc Dao đỏ truyền dạy nghề thêu thổ cẩm truyền thống cho thế hệ mai sau. Ảnh: Mai Sơn

Thực tiễn đất nước đã chứng minh vai trò, vị thế quan trọng của văn hóa. Văn hóa là nguồn lực trực tiếp cho sự phát triển bền vững đất nước. Sinh tồn trong điều kiện tự nhiên, xã hội như Việt Nam, con người của dải đất hình chữ S hướng ra biển Đông này luôn phải được tôi rèn, hun đúc truyền thống văn hóa của dân tộc; biết thích ứng một cách thông minh nhất để sáng tạo nên những giá trị văn hóa riêng độc đáo, đậm đà bản sắc dân tộc. Linh hoạt trong ứng xử, cả dân tộc vừa biết tận dụng những điều kiện thuận lợi nhất, lại vừa biết đối phó với những khó khăn, thách thức để tạo nên một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Tính chất nhất quán của nền văn hóa Việt Nam được soi sáng từ Đề cương văn hóa Việt Nam năm 1943 do đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh khởi thảo đến các chỉ thị, nghị quyết của Đảng trong hành trình hơn 80 năm. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII tập trung mục tiêu xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội” (Đại hội lần thứ IX của Đảng); “Tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” (Đại hội lần thứ X của Đảng).

Sau 15 năm thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, Đảng ta đã tiến hành tổng kết và ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước: “Xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thống nhất trong đa dạng của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, với các đặc trưng dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học”. Tư tưởng, đạo đức và lối sống là những lĩnh vực then chốt của văn hóa. Văn hóa bao gồm nghệ thuật. Nghị quyết 23-NQ/TW khóa X xác định: “Văn học nghệ thuật là lĩnh vực rất quan trọng, đặc biệt tinh tế của văn hóa...”. Theo đó, sự nhất quán về tính chất của nền văn hóa được thể hiện trong xây dựng và phát triển văn học nghệ thuật: “Tập trung mọi nguồn lực xây dựng nền văn học nghệ thuật Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.

Đảng đã xác định cách mạng văn hóa có vai trò quan trọng không tách rời cách mạng kinh tế, chính trị và ở mỗi thời kỳ, Đảng luôn vận dụng linh hoạt, khéo léo. Nghị quyết số 33-NQ/TW khóa XI xác định 5 quan điểm chỉ đạo, trong đó, ngoài thừa kế từ Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước” đã phát triển một ý quan trọng: “Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”.

Đặc trưng nổi bật của nền văn hóa Việt Nam là tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường, tự tôn dân tộc... Sống trong điều kiện tự nhiên “Sáng chắn bão giông chiều ngăn nắng lửa” (Đất nước-Phạm Minh Tuấn), người Việt Nam trọng tình, luôn phải biết ứng xử tinh tế, khéo léo, hài hòa. Từ đó, đã hình thành nên đặc trưng văn hóa nổi bật của dân tộc Việt Nam là tinh thần yêu nước, nhân văn, đoàn kết, tương thân, tương ái, khoan hòa, giàu năng lực tiếp biến... Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII nhấn mạnh 5 đức tính của con người Việt Nam trong giai đoạn cách mạng mới.

Kế thừa, phát triển đức tính đó, Nghị quyết số 33-NQ/TW khóa XI nêu 7 phẩm chất khái quát cơ bản của con người Việt Nam là yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đoàn kết, cần cù, sáng tạo. Đại hội lần thứ XIII của Đảng xác định: “Động lực và nguồn lực phát triển quan trọng của đất nước là khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, ý chí tự cường dân tộc, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”.

Văn hóa được soi sáng bởi tâm tuệ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc (2021): “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn...”. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã ra đi, nhưng tâm tuệ soi sáng của Tổng Bí thư đã được đúc kết trong cuốn sách “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Cuốn sách là những nguyên lý có giá trị lý luận, thực tiễn sâu sắc, bền vững, như “kim chỉ nam” về văn hóa trong thời kỳ mới; thể hiện tầm cao tâm tuệ, nhân cách văn hóa của Tổng Bí thư suốt đời tận hiến cho đất nước, Nhân dân:

Người đi di sản còn để lại

Tiếp bước đường văn Bác Hồ ghi

Nhân tâm, trí tuệ đèn dẫn lối

"Văn hóa soi đường quốc dân đi"...

Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng nhấn mạnh: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lê Thị Bích Hồng