Tiêu dùng nội địa nâng đỡ ngành thực phẩm giữa bối cảnh kinh tế nhiều biến động

Kinh tế toàn cầu trong những năm gần đây liên tục đối mặt với các cú sốc từ lạm phát, xung đột địa chính trị và biến động chính sách tiền tệ tại các nền kinh tế lớn. Trong bức tranh đó, Việt Nam dù chịu tác động nhất định nhưng vẫn duy trì được sự ổn định tương đối, với động lực tăng trưởng ngày càng dịch chuyển về phía thị trường trong nước. Tiêu dùng nội địa, đặc biệt là nhóm hàng thiết yếu như thực phẩm và hàng tiêu dùng nhanh, đang đóng vai trò “bộ đệm” quan trọng, giúp nền kinh tế hạn chế tác động tiêu cực từ môi trường bên ngoài.

Thực phẩm vẫn giữ vai trò trung tâm trong rổ chi tiêu

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, 9 tháng đầu năm 2025, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng đạt hơn 5.176 nghìn tỷ đồng, tăng 9,5% so với cùng kỳ năm trước. Nếu loại trừ yếu tố giá, mức tăng trưởng thực tế đạt khoảng 7,2%, cho thấy sức mua nội địa đang từng bước cải thiện.

Trong cơ cấu chung, doanh thu bán lẻ hàng hóa - nhóm gắn trực tiếp với tiêu dùng thực phẩm - đạt gần 3.950 nghìn tỷ đồng, tăng hơn 8% so với cùng kỳ. Bên cạnh đó, doanh thu dịch vụ lưu trú, ăn uống và du lịch lữ hành ghi nhận mức tăng trưởng hai chữ số, phản ánh nhu cầu chi tiêu cho đời sống hàng ngày và các hoạt động liên quan đến ăn uống, trải nghiệm đang phục hồi rõ rệt.

Tiêu dùng phục hồi, ngành thực phẩm dần lấy lại nhịp tăng trưởng (Ảnh minh họa)

Sự cải thiện của sức mua không chỉ đến từ yếu tố thu nhập mà còn gắn liền với tâm lý tiêu dùng tích cực hơn. Các khảo sát quốc tế cho thấy Việt Nam nằm trong nhóm những quốc gia có mức độ lạc quan cao về triển vọng chi tiêu, với tỷ lệ đáng kể người dân dự định tăng chi tiêu trong thời gian tới.

Các chính sách hỗ trợ như giảm thuế giá trị gia tăng đối với một số nhóm hàng hóa - dịch vụ thiết yếu, cùng các chương trình kích cầu tiêu dùng, đầu tư hạ tầng logistics và giao thông, đã góp phần giảm chi phí lưu thông hàng hóa và hỗ trợ tiêu dùng nội địa.

Trong bức tranh dài hạn, chi tiêu tiêu dùng của Việt Nam đã tăng trưởng mạnh mẽ trong hơn một thập kỷ qua, từ khoảng 118 tỷ USD năm 2013 lên trên 258 tỷ USD vào năm 2024. Giai đoạn 2025-2029, dù nhiều dự báo cho rằng chi tiêu tiêu dùng sẽ tiếp tục tăng trưởng với tốc độ cao, song trong kịch bản thận trọng, mức tăng trưởng thực tế được kỳ vọng dao động quanh 8-9%/năm do chịu ảnh hưởng của lạm phát, biến động thu nhập và bối cảnh kinh tế toàn cầu chưa hoàn toàn ổn định.

Trong tổng chi tiêu hộ gia đình, thực phẩm và đồ uống không cồn vẫn là nhóm lớn nhất, chiếm hơn 21% ngân sách năm 2025, tương đương khoảng 1.467 nghìn tỷ đồng. Tỷ trọng này cho thấy vai trò thiết yếu và bền vững của thực phẩm trong đời sống người dân, ngay cả khi người tiêu dùng có xu hướng thắt chặt chi tiêu đối với các mặt hàng không thiết yếu. Đây cũng là lý do ngành thực phẩm thường được xem là nhóm có khả năng “chống chịu” tốt hơn trước các biến động kinh tế.

Điểm đáng chú ý là hành vi tiêu dùng thực phẩm đang có sự thay đổi rõ rệt. Người tiêu dùng ngày càng quan tâm nhiều hơn đến chất lượng, an toàn vệ sinh, nguồn gốc xuất xứ và giá trị dinh dưỡng, thay vì chỉ chú trọng giá cả. Xu hướng này thúc đẩy quá trình nâng cấp trong toàn ngành, từ sản xuất, chế biến đến phân phối. Các doanh nghiệp thực phẩm buộc phải đầu tư mạnh hơn vào tiêu chuẩn chất lượng, truy xuất nguồn gốc, bao bì và xây dựng thương hiệu, qua đó tạo ra giá trị gia tăng cao hơn nhưng cũng kéo theo áp lực chi phí trong ngắn hạn.

Trong toàn ngành, mảng thực phẩm tươi sống được xem là trụ cột quan trọng và có tính ổn định cao nhất. Quy mô thị trường này đã tăng từ khoảng 840 nghìn tỷ đồng năm 2019 lên hơn 1.200 nghìn tỷ đồng năm 2024, với tốc độ tăng trưởng trung bình khoảng 7,5%/năm.

Động lực tăng trưởng đến từ nhu cầu chú trọng sức khỏe, xu hướng tiêu dùng thực phẩm an toàn và sự phát triển của các kênh phân phối hiện đại. Giai đoạn 2025-2029, thị trường thực phẩm tươi sống được dự báo tiếp tục mở rộng, nhờ tầng lớp trung lưu tăng nhanh, đô thị hóa mạnh mẽ và đầu tư ngày càng lớn vào chuỗi cung ứng lạnh và logistics bảo quản.

Song song với tăng trưởng về quy mô là sự thay đổi trong kênh phân phối. Dù chợ truyền thống và cửa hàng nhỏ lẻ vẫn chiếm tỷ trọng lớn, thị phần của siêu thị, siêu thị mini và cửa hàng tiện lợi đang gia tăng nhanh chóng. Người tiêu dùng sẵn sàng trả mức giá cao hơn để đổi lấy sự tiện lợi, an toàn và trải nghiệm mua sắm tốt hơn.

Đáng chú ý, thương mại điện tử trong lĩnh vực thực phẩm tươi sống, dù hiện còn chiếm tỷ trọng nhỏ, đang nổi lên như một kênh tiềm năng tại các đô thị lớn, nơi nhu cầu giao hàng nhanh và mua sắm trực tuyến ngày càng phổ biến.

FMCG đối mặt áp lực nhưng kỳ vọng phục hồi từ tiêu dùng nội địa

So với thực phẩm tươi sống, mảng hàng tiêu dùng nhanh (FMCG) đang chịu nhiều áp lực hơn trong ngắn hạn. Trong những năm gần đây, tăng trưởng FMCG dần chuyển từ dựa trên sản lượng sang dựa trên giá bán, phản ánh áp lực chi phí đầu vào và xu hướng cao cấp hóa trong tiêu dùng.

Nửa đầu năm 2025, tăng trưởng FMCG ở mức thấp, với giá bán tăng nhưng sản lượng tiêu thụ giảm nhẹ, cho thấy người tiêu dùng vẫn còn thận trọng sau giai đoạn thắt chặt chi tiêu kéo dài .

Tuy nhiên, triển vọng nửa cuối năm 2025 và năm 2026 được đánh giá tích cực hơn. Mức nền thấp của năm trước, cùng với kỳ vọng thu nhập khả dụng cải thiện và các chính sách hỗ trợ tiêu dùng, sẽ tạo dư địa để FMCG tăng tốc trở lại.

Đặc biệt, dịp Tết tiếp tục là giai đoạn cao điểm quan trọng của ngành, khi doanh thu thường tăng mạnh và đóng góp khoảng 18-20% tổng doanh thu cả năm. Trong giai đoạn này, người tiêu dùng sẵn sàng chi tiêu nhiều hơn cho các sản phẩm mang tính lễ hội, biếu tặng và tiêu dùng trong gia đình.

Một xu hướng đáng chú ý khác là sự dịch chuyển mạnh mẽ của kênh phân phối FMCG sang các kênh hiện đại. Tại khu vực thành thị, tỷ trọng cửa hàng tiện lợi và kênh trực tuyến ngày càng tăng, trong khi chợ truyền thống và cửa hàng nhỏ lẻ tiếp tục thu hẹp thị phần.

Ở khu vực nông thôn, dù tốc độ hiện đại hóa chậm hơn, xu hướng này cũng đang hình thành nhờ cải thiện hạ tầng bán lẻ và sự mở rộng của các chuỗi cửa hàng hiện đại. Quá trình này mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp FMCG gia tăng độ phủ, tối ưu chi phí phân phối và nâng cao hiệu quả kinh doanh.

Dù triển vọng ngành thực phẩm nhìn chung tích cực, bức tranh lợi nhuận lại cho thấy sự phân hóa ngày càng rõ rệt giữa các doanh nghiệp. Một số doanh nghiệp tận dụng tốt xu hướng tiêu dùng mới, đa dạng hóa sản phẩm và thị trường, kiểm soát chi phí hiệu quả để duy trì tăng trưởng lợi nhuận.

Ngược lại, không ít doanh nghiệp vẫn chịu áp lực lớn từ giá nguyên liệu cao, biên lợi nhuận suy giảm và sức mua nội địa chưa phục hồi như kỳ vọng. Điều này cho thấy ngành thực phẩm không còn là “vùng an toàn tuyệt đối”, mà đòi hỏi chiến lược dài hạn và khả năng thích ứng linh hoạt.

Trong bối cảnh kinh tế còn nhiều biến động, tiêu dùng nội địa đang tiếp tục khẳng định vai trò trụ cột trong việc nâng đỡ ngành thực phẩm và nền kinh tế Việt Nam. Nhu cầu thiết yếu bền vững, xu hướng nâng cấp chất lượng tiêu dùng, hiện đại hóa kênh phân phối và sự hỗ trợ từ chính sách là những động lực chính thúc đẩy tăng trưởng ngành trong giai đoạn 2025-2026.

Tuy vậy, những thách thức về chi phí, biến động giá nguyên liệu và áp lực cạnh tranh sẽ tiếp tục hiện hữu, buộc doanh nghiệp phải không ngừng đổi mới và nâng cao năng lực quản trị để thích ứng với giai đoạn tăng trưởng mới.

Xuân Bắc