Tiếp tục tìm kiếm công thức hòa bình cho xung đột Nga - Ukraine

Cơ hội để giành được sự ủng hộ

Nội dung thảo luận tại vòng đàm phán lần này cũng bao gồm vấn đề an ninh hạt nhân, đặc biệt đảm bảo an toàn cho nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia, bảo vệ cơ sở hạ tầng năng lượng trong bối cảnh mùa Đông sắp đến. An ninh lương thực và vấn đề nhân đạo, trong đó có việc trao đổi tù nhân cũng nằm trong chương trình nghị sự.

Kiev coi đây là cơ hội để giành được sự ủng hộ cho kế hoạch hòa bình 10 điểm của Tổng thống Volodymyr Zelensky từ các quốc gia trên thế giới, đặc biệt khi cuộc giao tranh giữa Israel và Phong trào Hồi giáo Hamas của Palestine đang có nguy cơ chuyển trọng tâm chú ý ra khỏi cuộc xung đột Nga - Ukraine.

Các quan chức tham dự vòng đàm phán tại Malta. Ảnh: Reuters

Phát biểu tại cuộc họp, Tổng thống Volodymyr Zelensky kêu gọi các nước ủng hộ kế hoạch hòa bình 10 điểm nhằm chấm dứt xung đột tại nước này, bao gồm: An toàn bức xạ và hạt nhân; An toàn thực phẩm; An ninh năng lượng; Trả tự do cho tù nhân và người bị trục xuất; Thực hiện Hiến chương Liên hợp quốc (LHQ); Rút quân đội Nga và chấm dứt chiến sự; Lập tòa án đặc biệt xét xử các tội ác chiến tranh; Bảo vệ môi trường; Ngăn ngừa leo thang; Ký kết hiệp ước kết thúc chiến tranh. Trong khi đó, Chánh Văn phòng Tổng thống Ukraine, ông Andriy Yermark, nhấn mạnh, những nỗ lực ngoại giao của Ukraine đang được đền đáp khi sự ủng hộ của quốc tế dành cho công thức hòa bình của Ukraine ngày càng tăng.

Vòng đàm phán đầu tiên tại Copenhagen, Đan Mạch hồi tháng 6 chỉ có đại diện từ 15 quốc gia tham dự. Con số này tăng lên 43 quốc gia trong vòng đàm phán thứ hai tại Jeddah, Saudi Arabia vào tháng 8. Còn tại vòng đàm phán lần này thì không có danh sách cụ thể các phái đoàn tham dự nhưng các quan chức cho biết sự kiện này quy tụ đại diện các nước châu Âu, Nam Mỹ, Arab, châu Phi và châu Á. Bên cạnh đó, khác với cuộc họp tại Jeddah, đại diện Trung Quốc, Ai Cập và Các tiểu Vương quốc Arab Thống nhất không tham dự sự kiện lần này tại Malta. Đáng chú ý, thêm một số nước cử đại diện tham dự như Armenia, Mexico.

Đại biểu phía Liên minh châu Âu (EU) có cố vấn ngoại giao hàng đầu của Hội đồng châu Âu Simon Mordue và Chánh Văn phòng Chủ tịch Ủy ban châu Âu Bjorn Seibert. Mặc dù liên quan trực tiếp tới cuộc xung đột, song Nga không được mời tham dự bất cứ vòng đàm phán nào. Moscow cũng đã bác bỏ kế hoạch hòa bình 10 điểm của Tổng thống Ukraine vì cho rằng nó "mang tính thiên vị".

Theo Điện Kremlin, các đề xuất nhằm chấm dứt xung đột ở Ukraine phải tính đến điều mà họ gọi là "thực tế hiện nay" của 4 khu vực Ukraine đã gia nhập Nga. Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov cho biết: "Không thể có kế hoạch hòa bình nào cho Ukraine mà không tính đến thực tế hiện nay liên quan đến lãnh thổ Nga, với việc 4 khu vực được sáp nhập vào Nga. Kế hoạch không tính đến những thực tế này sẽ không thể mang lại hòa bình".

Và những lời phàn nàn

Trong 20 tháng qua, chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden đã tìm cách tập hợp lực lượng nhằm chống lại Nga liên quan đến cuộc xung đột ở Ukraine. Lập luận này gây được tiếng vang ở phần lớn phương Tây, nhưng ít hơn ở những nơi khác trên thế giới, những nơi coi cuộc xung đột giống như một cuộc cạnh tranh giữa các cường quốc và từ chối tham gia các biện pháp trừng phạt hoặc cô lập Nga.

Giờ đây, khi Israel bắn phá Dải Gaza, khiến hơn 4.300 người thiệt mạng kể từ cuộc tấn công của Hamas hôm 7/10, sự ủng hộ mạnh mẽ của chính quyền Tổng thống Joe Biden có nguy cơ tạo ra những "cơn gió ngược" mới trong nỗ lực giành sự ủng hộ từ dư luận toàn cầu.

Phát biểu từ Phòng Bầu dục hôm 19/10, người đứng đầu Nhà Trắng đã gắn kết sự ủng hộ của Mỹ dành cho Ukraine và Israel với nhau. Nhưng cuộc đáp trả của Israel vào Gaza, những lời đe dọa tiến hành một chiến dịch trên bộ và việc Mỹ kiên quyết ủng hộ đồng minh quan trọng nhất ở Trung Đông của mình, bất kể thế nào, đã gây ra những phàn nàn về "tiêu chuẩn kép".

Những cáo buộc như vậy không hẳn là mới trong cuộc xung đột ở Trung Đông. Nhưng động lực của các cuộc khủng hoảng kép đã vượt xa mong muốn của Washington nhằm huy động sự ủng hộ toàn cầu để cô lập và trừng phạt Moscow. Càng ngày, khu vực Trung Đông càng nổi lên như một mặt trận mới trong cuộc cạnh tranh giành ảnh hưởng giữa phương Tây với Nga và Trung Quốc ở Nam toàn cầu - tên gọi chung của các quốc gia đang phát triển ở châu Phi, châu Á và châu Mỹ Latinh.

Ông Clifford Kupchan, Chủ tịch của Eurasia Group, một tổ chức đánh giá rủi ro chính trị có trụ sở tại New York, cho biết: "Cuộc chiến ở Trung Đông sẽ tạo ra sự chia rẽ ngày càng lớn giữa phương Tây và các quốc gia như Brazil hay Indonesia, những quốc gia chủ chốt ở Nam toàn cầu. Điều đó sẽ khiến hợp tác quốc tế về Ukraine, cũng như việc thực thi lệnh trừng phạt đối với Nga, thậm chí còn khó khăn hơn".

Trong khi đó, Tổng thống Joko Widodo của Indonesia, quốc gia Hồi giáo đông dân nhất thế giới, không công nhận Israel, đã lên án "những bất công đang diễn ra đối với người dân Palestine". Ông nói, cuộc chiến ở Gaza sẽ chỉ làm tình hình toàn cầu trở nên tồi tệ hơn, đe dọa giá dầu tăng cao sau khi chiến tranh Ukraine đã làm chậm lại hoạt động xuất khẩu lúa mì.

Về phần mình, Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva của Brazil đã chỉ trích việc Mỹ cung cấp vũ khí cho Ukraine là "khuyến khích" xung đột nhưng lại đổ lỗi cho cả hai bên về cuộc giao tranh và đề nghị hòa giải. Brazil, với tư cách là Chủ tịch luân phiên tại Hội đồng Bảo an LHQ trong tháng này, đã soạn thảo một nghị quyết ngừng bắn nhân đạo ở Gaza, trong đó cũng lên án rõ ràng "các cuộc tấn công tàn khốc của Hamas".

Sau khi Mỹ phủ quyết nghị quyết này vì không đề cập tới quyền tự vệ của Israel, Đại sứ Brazil tại LHQ Sérgio Franca Danese bày tỏ sự thất vọng, nhấn mạnh: "Hàng trăm nghìn thường dân ở Gaza không thể chờ đợi thêm nữa. Thực ra, họ đã đợi quá lâu rồi". Các nhà lãnh đạo Arab - như Tổng thống Abdel Fattah el-Sisi của Ai Cập, Quốc vương Abdullah II của Jordan và Ngoại trưởng Saudi Arabia Faisal bin Farhan al-Saud - đều đả kích trong các bài phát biểu hôm 21/10 tại Hội nghị Thượng đỉnh hòa bình ở Cairo về cái mà họ gọi là "tiêu chuẩn kép".

Người Palestine đã chỉ trích các nước phương Tây vì đã không bày tỏ phản ứng trước những vụ đánh bom Gaza tương tự như việc họ nói về các cuộc tấn công bằng tên lửa của Nga nhằm vào các thành phố và cơ sở hạ tầng của Ukraine. Tính chính nghĩa của người Palestine từ lâu đã phát triển mạnh ở Nam toàn cầu nên cuộc chiến ở Gaza chỉ làm tăng thêm sự phẫn nộ ở châu Phi, châu Á và châu Mỹ Latinh rằng, phương Tây đang coi Ukraine là trường hợp đặc biệt vì đây là cuộc xung đột của châu Âu. Họ tố cáo số tiền chi để trang bị vũ khí cho Kiev trong khi các mục tiêu phát triển quốc tế bị phớt lờ.

Chuyên gia Hanna Notte, nhà phân tích về Nga, châu Âu trong Chương trình Á-Âu thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho biết có quan điểm cho rằng phương Tây "quan tâm nhiều hơn đến người tị nạn Ukraine, nỗi đau khổ của dân thường Ukraine hơn so với sự đau khổ ở Yemen, Gaza, Sudan, Syria". Điều đó giúp minh họa tại sao phương Tây đã thất bại trong việc thuyết phục các nước như Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ ủng hộ các biện pháp trừng phạt Nga. Với tình hình ở Gaza, nỗ lực đó khó có thể sớm thành công.

Trong khi đó, Giám đốc Nhóm Khủng hoảng quốc tế của LHQ Richard Gowan cho biết: "Đây là một vấn đề rất đau đầu đối với các nhà ngoại giao phương Tây vì họ đã dành rất nhiều thời gian trong năm nay để cố gắng lôi kéo Nam toàn cầu. Chúng tôi nhận thấy sự ủng hộ và quan tâm đến Ukraine của các thành viên Liên hợp quốc đã giảm dần trong năm nay".

Ở châu Âu, một số nhà bình luận cũng chỉ trích EU là "tiêu chuẩn kép" vì những cách tiếp cận khác nhau đối với các cuộc chiến ở Ukraine và Gaza, trong khi rất ít chính trị gia bình luận trực tiếp. Cựu Thủ tướng Thụy Điển Carl Bildt đã bình luận rằng, hầu hết thế giới đều nhận thức được tiêu chuẩn kép trong chính sách của phương Tây về hai cuộc chiến. Ông nêu rõ: "Dù đúng hay sai, đây là điều chúng ta phải giải quyết".

Khổng Hà (tổng hợp)