Tiến hóa không chỉ giới hạn trong sinh học và chọn lọc tự nhiên

Trong cuốn Dòng chảy tiến hóa, nhà khoa học, nhà báo và doanh nhân người Anh Matt Ridley - tác giả của nhiều ấn phẩm về khoa học, kinh tế, môi trường, sinh học - đã đưa ra góc nhìn độc đáo về tiến hóa và sự phát triển của nhân loại. Ông chỉ ra rằng tiến hóa không chỉ giới hạn trong sinh học và chọn lọc tự nhiên mà còn mở rộng sang văn hóa, kinh tế, công nghệ, và nhiều lĩnh vực khác của đời sống.

Phương thức tốt nhất giúp chúng ta hiểu sự thay đổi của thế giới

Mở đầu cuốn sách, Matt Ridley đã đưa ra các lý thuyết chung về tiến hóa. Ông cho biết từ “tiến hóa” (evolution) nguyên gốc có nghĩa là “mở ra”. Tiến hóa là một câu chuyện, một sự tường thuật về cách mọi thứ thay đổi. Từ này cũng mang nhiều ý nghĩa khác, về những kiểu thay đổi cụ thể, về sự thay đổi theo cách gia tăng và tiệm tiến… Và tất nhiên nó được gán cho ý nghĩa rất cụ thể về nguồn gốc di truyền, với sự biến đổi theo nhiều thế hệ, ở các sinh vật thông qua cơ chế chọn lọc tự nhiên.

Sách Dòng chảy tiến hóa. Ảnh: OP.

Tuy nhiên, theo Matt Ridley sự tiến hóa không chỉ diễn ra ở sinh vật thông qua cơ chế chọn lọc tự nhiên mà nó diễn ra xung quanh chúng ta và đó phương thức tốt nhất giúp chúng ta hiểu sự thay đổi của thế giới loài người cũng như thế giới tự nhiên.

Nói cách khác là sự tiến hóa phổ biến và có ảnh hưởng lớn hơn nhiều so với những gì mà chúng ta nghĩ. Sự tiến hóa không chỉ giới hạn theo hệ gen, mà còn giải thích cách thay đổi nền văn hóa loài người từ đạo đức đến công nghệ, từ tiền bạc đến tôn giáo.

Trong cuốn sách, Ridley lập luận rằng tiến hóa không phải là sự áp đặt từ trên xuống, mà là một quá trình tiệm tiến, diễn ra thông qua những đóng góp nhỏ lẻ của cộng đồng. Bằng cách này, các ý tưởng, công nghệ, đạo đức và thậm chí cả văn hóa nhân loại đều phát triển không ngừng nhờ sự hợp tác và thử nghiệm tập thể.

Tác giả sách viết “Con đường mà những dòng chảy văn hóa nhân loại đi theo có tính tiệm tiến, gia tăng không bị định hướng, xuất hiện bởi sự chọn lọc tự nhiên giữa các ý tưởng cạnh tranh… Và mặc dù không vạch sẵn mục tiêu, sự tiến hóa văn hóa vẫn tạo ra những giải pháp thiết thực cho các vấn đề - điều mà các nhà sinh học gọi là thích nghi”.

Tuy nhiên, việc giảng dạy lịch sử loài người hiện nay lại nhấn mạnh quá nhiều vào sự thiết kế, định hướng và lập kế hoạch mà ít tập trung vào tiến hóa. Bên cạnh đó, chúng ta cũng cũng áp đặt suy nghĩ này vào thế giới tự nhiên, thay vì sự xuất hiện của tiến hóa. Điều này dẫn tới chúng ta hiểu thế giới là một nơi mang tính sắp đặt nhiều hơn là thực tế.

Theo tác giả sách, "thế giới ở mức độ đáng chú ý là nơi có tính tự tổ chức, tự thay đổi nhiều hơn so với những gì chúng ta thừa nhận. Các mô hình xuất hiện, các xu hướng phát triển…

Trong xã hội, con người là nạn nhân và thậm chí là tác nhân trực tiếp gây ra thay đổi, nhưng nguyên nhân lại nằm ở nơi khác - chúng là quyền lực hiển lộ, có tính cách tập thể và không lay chuyển được. Quyền lực mạnh mẽ nhất trong các quyền lực không thể lay chuyển được đó là tiến hóa sinh học thông qua chọn lọc tự nhên; nhưng cũng có dạng thức khác, đơn giản hơn của sự thay đổi không có kế hoạch".

Tác giả Matt Ridley. Nguồn: spiked.

Thuyết tiến hóa tổng quát

Cũng theo Matt Ridley, học thuyết Darwin là “thuyết tiến hóa đặc biệt”, nhưng cũng có một thuyết tiến hóa tổng quát tồn tại áp dụng cho nhiều lĩnh vực thay vì sinh học.

“Nó áp dụng cho xã hội, tiền bạc công nghệ, ngôn ngữ, luật pháp, văn hóa, âm nhạc, bạo lực, lịch sử, giáo dục, chính trị, Chúa Trời, đạo đức.

Thuyết tiến hóa tổng quát nói rằng mọi thứ không bất biến; sự thay đổi của chúng là tiệm tiến nhưng không thể lay chuyển; chúng cho thấy tiến trình cố hữu; chúng cho thấy sự lưu truyền đi kèm với sự biến đổi; chúng cho thấy tính thử và sai; chúng cho thấy sự kiên định có chọn lọc. Và vì vậy, con người nhìn nhận quá trình này như thể nó được chỉ đạo từ trên”, Matt Ridley viết.

Trong cuốn sách, Matt Ridley đã đưa ra nhiều ví dụ thực tế để minh họa rằng các lĩnh vực như kinh tế, công nghệ, giáo dục, và văn hóa đều trải qua một tiến trình tiến hóa. Từ những phát minh lớn như mạng Internet đến sự phát triển của đạo đức và lãnh đạo, mọi thứ đều được hình thành qua quá trình thử và sai, không có sự kiểm soát hay kế hoạch cứng nhắc từ trước.

Với cách trình bày khoa học, dễ hiểu, Matt Ridley giúp bạn đọc không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn khơi gợi sự tò mò về cách vạn vật vận hành và phát triển.

Lời kết của cuốn sách cũng để lại ấn tượng sâu sắc khi tác giả sách nhấn mạnh rằng mọi thứ đều tiến hóa, và tiến hóa luôn là động lực thúc đẩy thế giới loài người không ngừng phát triển.

Minh Châu