Thuế - Đòn bẩy chuyển đổi xanh

Thuế - công cụ thúc đẩy doanh nghiệp phát triển kinh tế xanh

Chính sách thuế của Việt Nam hiện nay đã có nhiều ưu đãi dành cho doanh nghiệp đầu tư vào mô hình kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. GS.TS Mạc Quốc Anh - Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội cho biết, trong xu hướng toàn cầu hóa hiện nay, việc thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn để hội nhập thành công là định hướng tất yếu. Thời gian qua, nhiều chính sách thuế, phí ưu đãi đã được ban hành nhằm hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư, phát triển kinh tế xanh.

Theo ông Mạc Quốc Anh, để thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn cần từng bước hoàn thiện hệ thống văn bản pháp lý về thuế, trong đó quan trọng là khuyến khích các khoản thuế bảo vệ môi trường - giúp doanh nghiệp chuyển từ nghĩa vụ bắt buộc sang tự nguyện áp dụng.

Việc áp dụng thuế với các sản phẩm xăng dầu, than, túi nylon hay hạn chế sử dụng nguyên liệu gây hại môi trường đã mang lại hiệu quả rõ rệt, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng. Đồng thời, các ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân có hành vi sản xuất xanh đã tạo động lực để doanh nghiệp chủ động áp dụng công nghệ tiên tiến, quy trình sản xuất thân thiện với môi trường. Khi tạo ra sản phẩm xanh, sạch, doanh nghiệp được hưởng nhiều ưu đãi về thuế, đặc biệt là thuế thu nhập doanh nghiệp. Chính sách này không chỉ khuyến khích mà còn thúc đẩy mạnh mẽ doanh nghiệp chuyển đổi mô hình kinh doanh theo hướng tiết kiệm năng lượng, phát triển bền vững.

Ưu đãi thuế tạo động lực chuyển đổi mô hình sản xuất

Đặc biệt, các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực xanh, kinh tế tuần hoàn - như xử lý, tái chế chất thải - được hưởng lợi lớn, vừa tiết kiệm nguyên liệu đầu vào, vừa tăng hiệu quả sản xuất. Với các doanh nghiệp xuất khẩu, lợi ích còn rõ nét hơn: thị trường châu Âu ưu tiên hàng hóa sản xuất bằng năng lượng tái tạo, giúp các ngành như dệt may, da giày tiết kiệm tới 20% chi phí khi xuất khẩu nhờ ưu đãi thuế, phí.

Các hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã ký kết cũng mang lại lợi thế lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu đi theo hướng xanh, khi hàng rào thuế quan và phi thuế quan đều ưu tiên các sản phẩm tiết kiệm năng lượng, sử dụng công nghệ sạch. Ngoài ra, doanh nghiệp nhập khẩu thiết bị, công nghệ tiết kiệm năng lượng cũng được hưởng ưu đãi thuế, trong khi các ngân hàng dành hạn mức tín dụng tốt cho doanh nghiệp sản xuất xanh.

Tính đến năm 2024, đã có khoảng 500 doanh nghiệp Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế cho đầu tư vào năng lượng xanh, sạch. Không chỉ doanh nghiệp, các nhà khoa học và chuyên gia hợp tác nghiên cứu trong lĩnh vực này cũng được ưu đãi về thuế thu nhập cá nhân.

Kinh nghiệm quốc tế: Thuế xanh - trụ cột của tăng trưởng bền vững

Về kinh nghiệm quốc tế, GS.TS Mạc Quốc Anh cho biết, ở các nước phát triển như EU, Mỹ, công cụ thuế được xem là trụ cột trong chính sách phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Với các nước đang phát triển như Việt Nam, nếu sớm áp dụng cơ chế điều chỉnh, đưa công nghệ tiên tiến vào sản xuất thì dư địa tăng trưởng là rất lớn. Khi xuất khẩu sang EU, doanh nghiệp kê khai việc sử dụng năng lượng sạch trong sản xuất sẽ được giảm thuế, thậm chí có sản phẩm được miễn thuế hoàn toàn.

Việt Nam được đánh giá là đi trước một bước so với nhiều quốc gia có cùng trình độ phát triển, khi Thủ tướng Chính phủ đã cam kết tại COP26 đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Từ đó, Việt Nam không chỉ “làm theo” mà còn chủ động dẫn đầu xu hướng để tiếp cận các thị trường quốc tế.

Ở nhiều nước, từ năm 2018 đã áp dụng cơ chế thay thế phí môi trường, đánh giá bụi, tiếng ồn nhằm giảm tác động tiêu cực, đồng thời miễn thuế cho doanh nghiệp xử lý chất thải. Hàn Quốc đã triển khai tín chỉ carbon công khai, minh bạch; nguồn thu từ carbon được tái đầu tư hỗ trợ doanh nghiệp áp dụng mô hình kinh tế xanh, sạch. Tại Mỹ, các đạo luật giảm phát thải từ năm 2022 đã kèm gói tín dụng gần 400 tỷ USD để hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất năng lượng sạch, pin, điện mặt trời, xe điện và hybrid.

Cần luật hóa các ưu đãi thuế xanh, coi đây là công cụ pháp lý giúp doanh nghiệp thực thi và thụ hưởng rõ ràng, cụ thể hơn.

GS.TS Mạc Quốc Anh, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký, Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa TP. Hà Nội

Những chính sách thuế quy mô lớn đó mang lại nhiều bài học cho Việt Nam: đánh thuế cao với hành vi gây hại nhưng dành ưu đãi vượt trội cho doanh nghiệp đầu tư vào kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

“Đây là chính sách song hành, nếu doanh nghiệp biết vận dụng sẽ mang lại hiệu quả lớn, còn nếu chậm triển khai sẽ bị loại khỏi cuộc chơi. Một phần nguồn thu từ thuế, phí trong lĩnh vực kinh tế xanh, tuần hoàn cần được quay lại hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ, phát triển nhân lực. Khi đó, không chỉ doanh nghiệp hưởng lợi mà người dân cũng được thụ hưởng môi trường sống xanh, sạch hơn”, GS.TS Mạc Quốc Anh nhấn mạnh.

Tuy nhiên, ông Mạc Quốc Anh cũng cho rằng, việc triển khai vẫn là áp lực không nhỏ với doanh nghiệp nhỏ và vừa, do phải đầu tư vốn lớn trong khi sản phẩm xanh thường có giá cao hơn 10-20% so với hàng thông thường, ảnh hưởng tới doanh thu và lợi nhuận. Bên cạnh đó, việc tiếp cận vốn vay ưu đãi cũng khó khăn do yêu cầu chứng minh tiêu chuẩn kỹ thuật, chứng chỉ xanh trong và ngoài nước.

Để được vay từ các quỹ tín dụng xanh quốc tế (với lãi suất chỉ khoảng 3-3,5%), doanh nghiệp cần đội ngũ tài chính - kế toán có chuyên môn cao. Ngoài ra, việc xây dựng hệ thống chứng từ, chứng nhận ISO hay quản trị, điều hành cũng là thách thức. Công nghệ xanh đòi hỏi đầu tư lớn, cần tính toán kỹ dòng tiền, khấu hao để đảm bảo hiệu quả.

Vì vậy, để doanh nghiệp bớt khó khăn, cần có sự hỗ trợ từ các tổ chức tư vấn, hiệp hội ngành nghề trong việc xây dựng hồ sơ, kết nối nguồn vốn và tiếp cận chính sách ưu đãi.

Cải cách chính sách thuế để nuôi dưỡng doanh nghiệp xanh

GS.TS Mạc Quốc Anh đánh giá, chính sách thuế của Việt Nam hiện nay đã phát huy hiệu quả toàn diện và linh hoạt. Tuy nhiên, vẫn cần một số điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn.

Thứ nhất, cần luật hóa các ưu đãi thuế xanh, coi đây là công cụ pháp lý giúp doanh nghiệp thực thi và thụ hưởng rõ ràng, cụ thể hơn.

Thứ hai, nên xây dựng chương trình riêng trong Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp dành cho doanh nghiệp đầu tư xanh, kinh tế tuần hoàn. Theo Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, doanh nghiệp áp dụng mô hình này cần được hưởng mức thuế thấp hơn - chẳng hạn từ 17% giảm còn 12%, tùy lĩnh vực ưu tiên.

Thứ ba, về thị trường tín chỉ carbon, mục tiêu đến năm 2029 Việt Nam mới vận hành chính thức sau giai đoạn thí điểm, nhưng cần đẩy nhanh tiến độ để sớm hội nhập quốc tế.

Thứ tư, nên thành lập quỹ đổi mới xanh từ nguồn thu thuế môi trường để hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh thành công, thay vì nộp toàn bộ vào ngân sách. Đồng thời, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính để doanh nghiệp dễ dàng chứng minh tiêu chuẩn xanh, tránh tình trạng “ngại thủ tục mà bỏ ưu đãi”.

“Chúng tôi kiến nghị xây dựng cơ chế kê khai một cửa cho doanh nghiệp xanh, giảm gánh nặng cho ngành thuế và gắn kết với các chuẩn mực ESG (môi trường, xã hội, quản trị) quốc tế. Khi đồng bộ hóa hệ thống báo cáo, doanh nghiệp vừa dễ hưởng ưu đãi, vừa giúp cơ quan thuế giảm tải xử lý hồ sơ”, GS.TS Mạc Quốc Anh đề xuất.

Doanh nghiệp cần chủ động chuyển đổi để tối ưu chi phí và mở rộng thị trường

Theo ông Mạc Quốc Anh, đầu tư phát triển kinh tế xanh không chỉ mang lại lợi thế cạnh tranh, mở rộng thị trường, mà còn giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí nhờ giảm tiêu hao năng lượng và được hưởng ưu đãi thuế.

Khi tham gia thị trường tín chỉ carbon, doanh nghiệp phát thải thấp có thể bán tín chỉ carbon cho doanh nghiệp khác, tạo thêm nguồn thu mới, đồng thời giúp Nhà nước dễ dàng quản lý, giám sát hiệu quả.

Bên cạnh đó, xây dựng thương hiệu xanh cũng là yếu tố then chốt. Doanh nghiệp áp dụng mô hình tuần hoàn hiệu quả sẽ trở thành hình mẫu, lan tỏa trong cộng đồng doanh nghiệp. Người tiêu dùng sẵn sàng trả giá cao hơn cho sản phẩm xanh, sạch - theo khảo sát, có tới 70% khách hàng sẵn sàng chi nhiều hơn cho sản phẩm thân thiện môi trường.

Trong chuỗi cung ứng, số lượng doanh nghiệp xanh tham gia hiện vẫn còn khiêm tốn. Cần có cơ chế hỗ trợ để họ liên kết chặt chẽ hơn trong chuỗi giá trị, nâng cao chất lượng và uy tín thương hiệu.

Ngoài ra, các doanh nghiệp FDI đầu tư vào Việt Nam cũng nên hỗ trợ nhà cung cấp nội địa - đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa - để cùng hình thành chuỗi cung ứng xanh. Khi đó, doanh nghiệp Việt có thêm cơ hội tham gia sâu hơn vào mạng lưới toàn cầu.

Việc đáp ứng tiêu chuẩn ESG gần như là yêu cầu bắt buộc để doanh nghiệp Việt tham gia thị trường quốc tế. Các nhà đầu tư, quỹ đầu tư toàn cầu thường ưu tiên hợp tác với đối tác đạt chuẩn ESG.

Chính phủ đang nỗ lực thúc đẩy doanh nghiệp đáp ứng các tiêu chuẩn này để hưởng ưu đãi thuế, thu hút vốn đầu tư xanh, kết nối tín dụng xanh và mở rộng thị trường xuất khẩu. Tỷ trọng vốn đầu tư vào doanh nghiệp đạt chuẩn ESG trong năm 2024 và 8 tháng đầu năm 2025 đã tăng hơn 20%, cho thấy xu hướng tích cực.

“Nếu chính sách ưu đãi thuế xanh gắn chặt với tiêu chuẩn ESG, đó sẽ là lợi thế lớn giúp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu, thu hút nguồn vốn quốc tế và tạo động lực cho phát triển bền vững”, GS.TS Mạc Quốc Anh nhấn mạnh.

Hải Minh