Thị trường dầu mỏ chao đảo

Khói bốc lên từ nhà máy của Aramco sau khi bị tấn công. Ảnh: Reuters

Báo chí quốc tế cho biết, vụ tấn công bằng máy bay không người lái hôm 14-9 vào hai cơ sở lọc hóa dầu lớn Abqaiq và Khurais làm cho Ảrập Saudi - nước sản xuất nhiều dầu mỏ nhất ở vùng Vịnh với sản lượng hàng ngày khoảng 9,85 triệu thùng dầu - mất khoảng 4,7 triệu thùng sản lượng, tương đương khoảng 6% nguồn cung dầu mỏ toàn cầu.

Đến chiều thứ Hai, 16-9, một số quan chức Bộ Năng lượng Ảrập Saudi cho biết họ đã khôi phục được khoảng một phần ba sản lượng của các cơ sở bị thiệt hại do vụ tấn công, nhưng còn mức sản lượng hàng triệu thùng dầu/ngày nữa chưa biết bao giờ mới trở lại bình thường.

Giá dầu đã lập tức tăng vọt. Trong phiên giao dịch ngày thứ Hai, 16-9, trên thị trường hàng hóa ICE, giá dầu thô Brent giao tháng 11-2019 có lúc lên tới 71 đô la Mỹ/thùng trước khi hạ xuống mức 69,02 đô la/thùng, tăng 15% so với giá chiều thứ Sáu tuần trước; giá dầu ngọt nhẹ của Mỹ WTI cũng tăng 15%, lên mức 62,90 đô la Mỹ/thùng.

Diễn biến này hoàn toàn bất ngờ, vì trong một thời gian khá dài giá dầu luôn ổn định trong mức 50-60 đô la Mỹ/thùng, bất chấp đôi khi nguồn cung trồi sụt do sự sụp đổ của ngành dầu khí Venezuela hoặc việc Mỹ cấm vận hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của Iran.

Giới kinh doanh thường nói tới khoản chi phí cộng thêm do yếu tố địa chính trị (geopolitical premium) - một khoản chi thêm vào giá thành sản phẩm do các vụ tranh chấp giữa các nước tác động tới việc giao thương hàng hóa. Lâu nay thị trường dầu khí không tính khoản chi phí cộng thêm này, nhưng theo các chuyên viên của Ngân hàng Goldman Sachs, từ tuần này trở đi giá dầu giao dịch có thể phải chịu thêm khoản phí địa chính trị tương đương 5 đô la Mỹ mỗi thùng dầu.

Đầu tuần này đã có những thông tin đồn đoán rằng, do sản lượng đột ngột bị giảm một nửa, Ảrập Saudi cũng có thể tuyên bố “tình huống bất khả kháng” (force majeure) và từ chối thực hiện một số hợp đồng xuất khẩu dầu mỏ đã ký kết, biến thất thoát của Ảrập Saudi thành sự sút giảm mạnh nguồn cung dầu của thị trường. Nếu như vậy, khả năng rất lớn là giá dầu sẽ vượt ngưỡng 75 đô la Mỹ/thùng mà Ngân hàng Goldman Sachs dự báo cho thời gian từ nay đến cuối năm.

Đó là nếu tình hình Trung Đông được kiểm soát và xung đột Iran- Ảrập Saudi không leo thang thêm nữa; còn nếu như Ảrập Saudi, với hậu thuẫn của Mỹ, tấn công trả đũa vào các cơ sở dầu khí của Iran thì thế giới có thể rơi vào một cuộc khủng hoảng năng lượng rất nghiêm trọng.

Bất ổn của thị trường dầu đang tác động tiêu cực tới nền kinh tế thế giới đang tăng trưởng chậm, một phần do tính bất định của cuộc thương chiến Mỹ-Trung và xu thế điều chỉnh giảm sau một đợt tăng trưởng kéo dài hơn một thập niên qua. Dấu hiệu tăng trưởng chậm, thậm chí báo hiệu suy thoái, cũng xuất hiện cả ở Mỹ, được coi là nền kinh tế lành mạnh nhất trong khối các quốc gia phát triển. Triển vọng kinh tế đã không sáng sủa, nay lại càng u ám thêm.

Chính phủ Mỹ ngay lập tức tìm cách hạ nhiệt thị trường. Sau vài phản ứng gay bắt ban đầu, Tổng thống Donald Trump bắt đầu dịu giọng, một mặt né tránh việc chỉ đích danh Iran là thủ phạm vụ tấn công, một mặt trấn an rằng Mỹ sẵn sàng mở kho dầu dự trữ chiến lược khi cần thiết để bảo đảm nguồn cung dầu không bị thiếu hụt.

Theo IEA, vụ gián đoạn nguồn cung dầu từ Ảrập Saudi hiện nay không có khả năng gây ra một cuộc khủng hoảng lớn như thời 1972 vì thế giới hiện có nguồn dự trữ khá dồi dào, khoảng 1,5 tỉ thùng dầu được cất giữ ở khắp nơi, riêng Mỹ có dự trữ khoảng 645 triệu thùng dầu, đủ cho nước này sử dụng trong 100 ngày; Ảrập Saudi có dự trữ 100 triệu thùng, bằng sản lượng dầu 11 ngày của vương quốc.

Mỹ có thể không bị tác động nhiều bởi sự sụt giảm nguồn cung dầu từ Ảrập Saudi.

Nhưng với các nền kinh tế châu Á, xung đột Iran- Ảrập Saudi, nếu xảy ra, làm tắc nghẽn nguồn dầu từ Trung Đông là một cơn ác mộng mà họ không hình dung nổi. Nhật Bản có 39,7% tổng năng lượng tiêu thụ được sản xuất từ dầu mỏ; 86% lượng dầu này nhập khẩu từ Trung Đông, nghĩa là Trung Đông đóng góp 34% tổng năng lượng của Nhật. Ở Hàn Quốc, 58% năng lượng được sinh ra từ dầu, và 73% lượng dầu này phải nhập từ Trung Đông; dầu Trung Đông chiếm tới 42,3% nguồn cung năng lượng của Hàn Quốc. Đài Loan cũng phụ thuộc vào dầu mỏ Trung Đông với mức độ tương tự. Không có dầu, các cỗ máy kinh tế này sẽ bị đình trệ.

Tình hình đang biến chuyển từng giờ và chưa ai nói trước được điều gì sẽ xảy ra: hòa bình hay chiến tranh phụ thuộc vào lựa chọn của các chính trị gia đầu sỏ và thị trường sẽ bình ổn hay chao đảo, thậm chí sụp đổ, cũng phụ thuộc vào các sự lựa chọn đó. Hãy chờ xem.

Thái Bình