Thách thức lớn trong xử lý rác thải y tế: Cần hành động quyết liệt từ cơ sở
Cả nước đang đối mặt với hơn 80 tấn chất thải y tế nguy hại mỗi ngày, và con số này ước tính tăng 7% mỗi năm. Gánh nặng khổng lồ này đòi hỏi các giải pháp cấp bách ngay từ cơ sở, trong đó, mô hình siết chặt quy trình tại các cơ sở y tế như CDC Hà Nội đang được xem là chìa khóa.
Gánh nặng khổng lồ và nguy cơ báo động đỏ
Quản lý chất thải y tế luôn là một trong những thách thức lớn nhất của ngành y tế, bởi nó không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn liên quan trực tiếp đến an toàn sinh học và nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.
Một báo cáo mới đây của Bộ Y tế đã phác thảo nên một bức tranh toàn cảnh với những con số đáng báo động. Tính đến hết năm 2024, cả nước hiện có khoảng 51.962 cơ sở y tế đang hoạt động, bao gồm cả công lập và ngoài công lập. Mỗi ngày, hệ thống này thải ra một lượng chất thải khổng lồ.
Về chất thải rắn, tổng lượng phát sinh trung bình lên đến 504.600 tấn mỗi ngày. Con số này tương đương với trọng lượng của hàng trăm máy bay dân dụng. Đáng lo ngại hơn cả là khối lượng chất thải rắn y tế nguy hại như kim tiêm, bông băng dính máu, dịch tiết, mầm bệnh (chiếm 80,5 tấn mỗi ngày).
Khuyến khích bệnh nhân, người nhà bệnh nhân sử dụng vật liệu thay thế thân thiện với môi trường như túi vải, túi giấy, cốc giấy, dụng cụ inox, thủy tinh… là cách để giảm thiểu rác thải y tế. Ảnh minh họa.
Song song đó, gánh nặng về nước thải cũng không hề nhỏ, với tổng lượng phát sinh trung bình là 52.742.000 m3 mỗi năm, tương đương 144.500 m3 mỗi ngày đêm.
Vấn đề không chỉ nằm ở quy mô, mà còn ở tốc độ gia tăng. Bộ Y tế ước tính, trung bình mỗi năm, lượng nước thải y tế tăng từ 5-7%, trong khi lượng chất thải rắn y tế tăng khoảng 7%. Những con số này cho thấy một áp lực khổng lồ và ngày càng lớn, đòi hỏi một hệ thống xử lý phải thực sự hiệu quả và nghiêm ngặt, nếu không muốn đối mặt với một thảm họa về môi trường và y tế công cộng.
Nếu 80,5 tấn chất thải y tế nguy hại không được phân loại, thu gom và tiêu hủy đúng quy trình, nguy cơ mầm bệnh phát tán ra môi trường, ngấm vào nguồn nước và quay trở lại đe dọa sức khỏe cộng đồng là điều hiện hữu.
Giải pháp từ cơ sở: Khi ý thức và chuyên môn là chìa khóa
Trước thực trạng đáng báo động trên, giải pháp không chỉ nằm ở các nhà máy xử lý quy mô lớn, mà phải bắt đầu từ chính các cơ sở y tế nhỏ nhất trong hệ thống: từng khoa, phòng tại mỗi cơ sở y tế. Việc phân loại đúng ngay tại nguồn được xem là bước đi tiên quyết giải quyết mầm bệnh lại trước khi chúng có cơ hội phát tán.
Hiểu rõ điều này, nhiều cơ sở y tế đang hành động quyết liệt. Điển hình như Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) Hà Nội, đơn vị này đã xây dựng một kế hoạch chi tiết cho năm 2025, đặt mục tiêu siết chặt toàn diện quy trình quản lý chất thải.
Mục tiêu cốt lõi của kế hoạch là đảm bảo 100% các khoa, phòng phải thực hiện nghiêm ngặt việc phân loại, thu gom, lưu giữ và xử lý chất thải y tế theo đúng quy định tại Thông tư 20/2021/TT-BYT của Bộ Y tế. Đây là văn bản pháp lý quan trọng nhất, quy định chi tiết về quản lý chất thải y tế trong khuôn viên cơ sở y tế.
Để đạt được mục tiêu 100% này, CDC Hà Nội xác định tập trung vào hai trụ cột chính là con người. Trước hết CDC Hà Nội kiện toàn Ban chỉ đạo, thực hiện việc Quản lý chất thải y tế và xây dựng Kế hoạch quản lý chất thải y tế tại đơn vị đồng thời thực hiện 2 giải pháp:
Nâng cao trình độ chuyên môn: Kế hoạch bao gồm việc tổ chức các lớp tập huấn thường xuyên để nâng cao trình độ chuyên môn cho cán bộ và nhân viên y tế. Nhân viên y tế phải được đào tạo để nhận diện chính xác các loại chất thải, hiểu rõ quy trình phân loại (ví dụ: chất thải lây nhiễm bỏ vào đâu, chất thải sắc nhọn bỏ vào đâu, chất thải sinh hoạt bỏ vào đâu), tăng cường giữ gìn vệ sinh môi trường và giảm thiểu chất thải nhựa.
Thay đổi hành vi và nâng cao ý thức: Song song với tập huấn chuyên môn là các hoạt động tuyên truyền liên tục. Mục tiêu là thay đổi hành vi, nâng cao ý thức của tất cả mọi người trong bệnh viện, từ bác sĩ, điều dưỡng, hộ lý đến cả bệnh nhân và người nhà. Chỉ khi ý thức được nâng cao, việc tuân thủ mới trở thành một thói quen tự giác, thay vì mang tính đối phó. CDC Hà Nội đã tích cực truyền thông thông qua các cuộc họp, trên cổng thông tin điện tử, bảng điện tử tại đơn vị.
Mô hình của CDC Hà Nội cho thấy, để giải quyết gánh nặng 80,5 tấn chất thải nguy hại mỗi ngày, không thể chỉ dựa vào công nghệ. Chìa khóa nằm ở việc chuẩn hóa quy trình và nâng cao ý thức cho con người tại từng cơ sở. Nếu hơn 51 nghìn cơ sở y tế trên cả nước đều có thể hành động quyết liệt và bài bản như vậy, gánh nặng rác thải y tế mới có thể được kiểm soát một cách bền vững.
