Đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên tỉnh Gia Lai giai đoạn 2021-2025 vừa được Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch trình UBND tỉnh xem xét, phê duyệt. Đây là đề án tổng thể với nhiều nội dung, nhiệm vụ, giải pháp thiết thực nhằm góp phần bảo vệ toàn vẹn không gian di sản văn hóa cồng chiêng.
Khi biết chúng tôi muốn tìm hiểu kinh nghiệm du lịch đến Tà Xùa, một điểm đến nổi tiếng ở huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La, một bạn trẻ Pleiku mê 'phượt' hỏi cắc cớ khiến ai nấy ngẩn người ra: 'Các chị định đi du lịch đến Tà Xùa để làm gì?'.
Những ngày đầu năm Nhâm Dần 2022, chúng tôi về làng. Đường về làng sạch sẽ, rực rỡ hoa cùng với cờ đỏ sao vàng bay phấp phới. Sắc xuân tươi mới không chỉ hiện hữu trên từng nếp nhà mà còn trong mỗi nụ cười của người già, trẻ nhỏ.
Trong sử thi Bahnar vùng Bắc Tây Nguyên, chúng ta đều thấy hình thái không gian 'miền xuôi' xuất hiện qua hoạt động của các nhân vật vượt ra ngoài phạm vi núi rừng rộng lớn, hùng vĩ hay buôn làng thân thuộc để đến với vùng đồng bằng bao la và biển cả mênh mông. Điều đó nói lên mối liên hệ giữa người miền xuôi và miền ngược trong quá khứ.
Với niềm đam mê nghệ thuật cồng chiêng, anh Đinh Vin (SN 1980, làng Pơ Bah Ktu, xã An Trung, huyện Kông Chro, tỉnh Gia Lai) đã tích cực truyền dạy cách đánh cồng chiêng, múa xoang cho thanh-thiếu niên để lưu giữ văn hóa truyền thống của dân tộc.
Hơn chục năm nay, kể từ khi thủy điện chặn dòng, hơn 60 hộ dân người Bahnar ở làng Hde, xã Đăk Tơ Ver, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai buộc phải liều mình đánh cược với hiểm nguy, kết bè qua sông Đăk Rong.
Ngay khi ban hành, Chỉ thị số 12-CT/TU ngày 13-2-2018 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về 'Tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy các cấp về xây dựng làng nông thôn mới (NTM) trong đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh' đã nhận được sự hưởng ứng tích cực của cả hệ thống chính trị, lực lượng vũ trang, doanh nghiệp, tạo sự đồng thuận cao trong các tầng lớp nhân dân. Sau hơn 3 năm thực hiện với nhiều cách làm sáng tạo, mô hình làng NTM ngày càng lan tỏa sâu rộng và trở thành điểm nhấn nổi bật của Gia Lai trong triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM.Khi màn sương sớm còn lãng đãng, anh Siu Loal (làng Hek, xã Chư A Thai, huyện Phú Thiện) đã trở dậy, mở cửa chờ đón ánh nắng đầu ngày. Đứng trên nhà sàn hướng mắt ra phía con đường bê tông phẳng phiu, thẳng tắp, anh ngỡ mình vừa qua một giấc mơ. Anh thêm hiểu sâu sắc rằng, từ một chủ trương đúng đắn của Đảng, dân làng đã bước ra khỏi bóng tối biệt lập để đến với cuộc sống văn minh. Những ngôi làng biệt lậpTrước năm 2018, gia đình anh Loal và 13 hộ dân (khoảng 60 khẩu) sống biệt lập ở ngôi làng nhỏ trên đỉnh núi Cheng Leng. Tên làng cũng là tên núi. Đây là ngôi làng '5 không': không điện, đường, trường, trạm và người dân đều không có hộ khẩu. Suốt gần 3 thập kỷ, mọi sinh hoạt của người dân đều diễn ra vào ban ngày, bởi khi mặt trời xuống là cả dãy núi chìm trong bóng tối.
Từ xa xưa, người Bahnar ở khu vực phía Đông và Đông Nam tỉnh Gia Lai thường đi làm rẫy rất xa, cách nhà hàng chục cây số đường rừng, việc đi lại trong thời vụ rất vất vả và mất nhiều thời gian. Để thuận tiện cho việc canh tác, người Bahnar đã hình thành một cách bán trú giữa rừng rẫy, đó là sống ở nhà đầm.
Các nghệ nhân thực hành di sản văn hóa phi vật thể là những người ưu tú của cộng đồng, góp phần làm cho các giá trị của di sản 'Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên' thăng hoa. Vinh danh và có chính sách đãi ngộ xứng đáng đội ngũ này là vấn đề căn cốt để phát huy kho tàng tri thức lớn lao ở họ, qua đó bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Không cam chịu khó khăn, chị em phụ nữ ở nhiều ngôi làng Bahnar trên địa bàn tỉnh Gia Lai đã có cách giúp nhau thoát nghèo rất thực tế, sáng tạo và hiệu quả.
Để góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống, nhiều làng Bahnar ở huyện Mang Yang (tỉnh Gia Lai) đã lưu giữ những bộ chiêng quý và truyền dạy kiến thức về cồng chiêng cho thế hệ trẻ.
Sở hữu 2 vùng không gian gồm di sản văn hóa (khu vực phía Nam) và di sản thiên nhiên (khu vực phía Bắc), huyện Kbang có điều kiện để hình thành những sản phẩm du lịch mới mẻ, độc đáo ở Đông Trường Sơn.
Khách gõ nhẹ vào dàn chiêng trước ngôi nhà của ông A Biu. Tiếng chiêng báo hiệu cho mọi người biết họ sắp bước vào thế giới văn hóa Bahnar được gìn giữ gần như nguyên bản ở làng Plei Klech (xã Ngọk Bay, thành phố Kon Tum).
Tôi chạm vào làng Kon Mahar (xã Hà Đông, huyện Đak Đoa, tỉnh Gia Lai) trong một buổi luênh loang gió cùng trận mưa rừng dài thăm thẳm ẩn hiện dưới đôi mắt nâu dìu vợi của một miền mơ tưởng xưa, trong tiếng chiêng ngân dài như đất trời.
Còn nhớ một lần, tôi về làng Mơ Hra (xã Kông Lơng Khơng, huyện Kbang) gặp dịp dân làng chuẩn bị lễ hội Sơmă Kơcham. Già làng Đinh Pan đang tỉ mẩn hướng dẫn đám trai làng dựng đàn tế lễ… Đàn lễ thoạt trông đơn giản nhưng lại khá cầu kỳ các chi tiết trang trí. Ông Đinh Pan nói rằng, phải là những đứa 'có con mắt, cái tay của Yàng cho' mới làm được việc này.
Bây giờ, những ngôi làng Bahnar trên lòng hồ Ayun Hạ (huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai) đã trở thành những làng chài, làng lúa xanh tươi. Một cuộc sống nguyên sơ giữa rừng xanh trời cao nước biếc mà bất cứ ai cũng mong muốn.
Làng Đê Tul (xã Đắk Sơ Mei, huyện Đắk Đoa, Gia Lai) ở trên một quả đồi lớn, nhìn lên là núi Chư Nâm cao nhất Gia Lai. Đây có lẽ là ngôi làng Bahnar duy nhất ở Tây Nguyên có đến 2 nhà rông và có đến 9... già làng.
Đắk Bla là dòng sông mang nhiều câu chuyện huyền thoại ở đôi bờ. Nhưng tiếc thay, những năm gần đây, dòng sông đang 'lịm dần' giữa mùa nước cạn.
Không chỉ được biết đến với vẻ đẹp thiên nhiên thơ mộng, Đak Đoa còn là vùng đất mang nhiều giá trị văn hóa lịch sử. Hiện tại, huyện đang kêu gọi đầu tư hạ tầng du lịch nhằm phát triển 'ngành công nghiệp không khói'.
Hưởng ứng chương trình kích cầu 'Người Việt Nam đi du lịch Việt Nam', Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch cũng đã triển khai các giải pháp thực hiện kịch bản tăng trưởng du lịch năm 2020. Mục tiêu trọng tâm là giới thiệu, quảng bá Gia Lai là điểm đến an toàn, hấp dẫn trên bản đồ du lịch cả nước thông qua các tour du lịch mới, đặc trưng để thu hút khách nội địa.
Tôi tìm đến được nhà Đinh Chiêm thì đã quá trưa. Nghe tôi nói mục đích của chuyến đi, ông khoát tay: 'Chuyện làng dài lắm, để tối. Giờ tôi phải ra chỗ đám giỗ bok Nhạc đã. Anh có muốn đi không?'. Tôi ngạc nhiên quá đỗi. Bok Nhạc, tức vua Thái đức Tây Sơn Nguyễn Nhạc. Từ khi nhà Tây Sơn sụp đổ, con cháu bị tuyệt diệt thì cái tên Nguyễn Nhạc chỉ còn trong sử sách, thì sao một ngôi làng Bahnar nhỏ bé ở chốn núi rừng này lại vẫn còn nhớ tới, lại tổ chức cả giỗ nữa? Ông Đinh Chiêm cười vẻ bí mật: 'Rồi trên đường đi tôi sẽ kể anh nghe'.