Tách bạch tài liệu giáo dục địa phương và sách giáo khoa là cần thiết

.t1 { text-align: justify; }

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo đề xuất sửa đổi, bổ sung Điều 32 quy định về “Sách giáo khoa giáo dục phổ thông” thành “Sách giáo khoa giáo dục phổ thông và tài liệu giáo dục địa phương”.

Việc phân biệt rõ tài liệu giáo dục địa phương không phải sách giáo khoa được lãnh đạo Sở Giáo dục và Đào tạo, trường phổ thông đánh giá mang lại nhiều lợi ích từ rút ngắn quy trình biên soạn, phê duyệt, đến in ấn, định giá đồng thời đảm bảo sự linh hoạt trong công tác phát hành ở từng địa phương.

Khắc phục khó khăn về in ấn và phát hành tài liệu giáo dục địa phương

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, ông Mai Huy Phương, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Trị nhận định, đề xuất sửa đổi Điều 32 quy định về “Sách giáo khoa giáo dục phổ thông” thành “Sách giáo khoa giáo dục phổ thông và tài liệu giáo dục địa phương” tạo điều kiện thuận lợi hơn cho việc biên soạn, phát hành và triển khai hiệu quả cả sách giáo khoa lẫn tài liệu giáo dục địa phương.

"Việc sửa đổi Điều 32 nhằm xác định rõ tài liệu giáo dục địa phương không phải là sách giáo khoa. Mặc dù tài liệu giáo dục địa phương cũng là tài liệu giảng dạy chính thức được sử dụng trong nhà trường, nhưng bản chất và quy trình biên soạn có sự khác biệt so với sách giáo khoa. Do cách quy định hiện tại dễ gây nhầm lẫn giữa hai khái niệm này đã dẫn đến việc áp dụng các quy định cứng nhắc về biên soạn, thẩm định, định giá tài liệu giáo dục địa phương như sách giáo khoa, gây nên một số rào cản về in ấn và chậm trễ khi phát hành.

Bên cạnh đó, theo Luật Giá năm 2023 (Luật số 16/2023/QH15), Bộ Giáo dục và Đào tạo chỉ có trách nhiệm định giá tối đa đối với sách giáo khoa, nhưng theo quy định hiện tại, tài liệu giáo dục địa phương dễ bị hiểu nhầm là sách giáo khoa.

Không chỉ dừng lại ở vấn đề hành chính, điều này còn ảnh hưởng đến tính linh hoạt và đặc thù của tài liệu giáo dục địa phương. Bởi lẽ, tài liệu này được biên soạn dựa trên đặc điểm riêng của từng địa phương, có thể có chi phí sản xuất, in ấn khác biệt tùy theo nội dung, hình thức trình bày và số lượng phát hành tại từng tỉnh, thành.

Việc áp dụng cơ chế định giá như sách giáo khoa có thể gây ra những bất cập, không phù hợp với thực tiễn biên soạn và phát hành của loại tài liệu này. Do đó, việc phân biệt rõ giữa sách giáo khoa và tài liệu giáo dục địa phương là hết sức cần thiết để đảm bảo tính minh bạch, hợp lý và hiệu quả trong công tác quản lý giáo dục", Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Quảng Trị bày tỏ.

Tài liệu giáo dục địa phương lớp 10 tỉnh Quảng Trị. Ảnh: website Trường THPT Lê Lợi (Quảng Trị)

Cùng bàn về vấn đề này, thầy Nguyễn Đình Nam, Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc nội trú Trung học cơ sở huyện EaKar (huyện Ea Kar, tỉnh Đắk Lắk) cho rằng, việc xác định rõ tài liệu giáo dục địa phương không phải là sách giáo khoa là vô cùng cần thiết.

Theo thầy Nam, sách giáo khoa được biên soạn cần đảm bảo tính thống nhất và nền tảng kiến thức chung cho học sinh trên toàn quốc. Đồng thời, có quy trình biên soạn, thẩm định nghiêm ngặt ở cấp Bộ.

Trong khi đó, tài liệu giáo dục địa phương lại tập trung vào việc cung cấp kiến thức đặc thù về lịch sử, văn hóa, địa lý, kinh tế, xã hội của từng vùng miền cụ thể. Mục đích chính là giúp học sinh hiểu sâu sắc về quê hương mình, phát triển tình yêu và ý thức trách nhiệm công dân địa phương. Điều này đòi hỏi tài liệu giáo dục địa phương phải mang tính linh hoạt cao, dễ dàng cập nhật và điều chỉnh để phù hợp với sự phát triển và thay đổi của từng địa phương.

“Khi được phân biệt rõ, mỗi loại tài liệu sẽ có quy định quản lý, sử dụng riêng biệt, phù hợp với bản chất và vai trò của nó. Điều này giúp tối ưu hóa hiệu quả giáo dục, đảm bảo rằng cả kiến thức nền tảng quốc gia lẫn kiến thức đặc thù địa phương đều được truyền tải một cách hiệu quả nhất”, thầy Nam bày tỏ.

Thầy Nguyễn Đình Nam, Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc nội trú Trung học cơ sở huyện EaKar (huyện Ea Kar, tỉnh Đắk Lắk). Ảnh: website nhà trường

Giao quyền chủ động cho địa phương đảm bảo tính linh hoạt và chất lượng của tài liệu biên soạn

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục cũng đề xuất sửa đổi quy định về thẩm quyền biên soạn và thẩm định, phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương. Cụ thể, tài liệu giáo dục địa phương do Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức biên soạn đáp ứng nhu cầu và phù hợp với đặc điểm của địa phương, được hội đồng thẩm định cấp tỉnh thẩm định và chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt. Tiêu chuẩn kỹ thuật về tài liệu giáo dục địa phương theo quy định pháp luật.

Bày tỏ quan điểm về nội dung này, ông Mai Huy Phương khẳng định việc thay đổi thẩm quyền biên soạn và phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương có nhiều lợi ích. Trong đó, lợi ích rõ rệt nhất nằm ở khả năng chủ động cao hơn trong công tác biên soạn và điều chỉnh nội dung của cấp cơ sở.

Trong quá trình triển khai thực tiễn, các vấn đề phát sinh hoặc nhu cầu cập nhật nội dung mới là điều khó tránh khỏi. Nếu thẩm quyền phê duyệt vẫn nằm ở cấp Bộ, mọi sự thay đổi dù lớn hay nhỏ đều phải trải qua quy trình phức tạp. Quy trình trình Bộ và đợi phê duyệt thường tốn nhiều thời gian, đôi khi không chỉ gây chậm trễ mà còn hạn chế khả năng phản ứng linh hoạt của địa phương trước những biến động thực tiễn.

Nếu Sở Giáo dục và Đào tạo được giao thẩm quyền biên soạn và Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương, quy trình sẽ được rút ngắn đáng kể, thủ tục hành chính đơn giản hơn và đảm bảo tài liệu được điều chỉnh kịp thời theo từng giai đoạn, từng thời kỳ. Sự linh hoạt này đặc biệt quan trọng để nội dung giáo dục địa phương luôn bám sát và phản ánh đúng thực tiễn phát triển của mỗi tỉnh thành.

Bên cạnh đó, khi địa phương được trao quyền và trách nhiệm sẽ góp phần phát huy tối đa năng lực để đảm bảo chất lượng và hiệu quả của tài liệu giáo dục địa phương. Sự chủ động này là yếu tố then chốt để tài liệu giáo dục địa phương thực sự trở thành nguồn kiến thức hữu ích, bám sát và phục vụ tốt nhất cho đặc điểm riêng của từng vùng miền.

Đồng quan điểm, thầy Phạm Hùng, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Phương Sơn (huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang) cũng cho rằng, nếu sửa đổi quy định về thẩm quyền biên soạn và phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương hứa hẹn mang lại nhiều cơ hội và thuận lợi đáng kể cho các địa phương.

“Mỗi tỉnh, thành phố có lịch sử, địa lý, văn hóa và ngành nghề đặc trưng riêng. Khi Sở Giáo dục và Đào tạo trực tiếp biên soạn, chất lượng và tính linh hoạt của nội dung giáo dục địa phương sẽ được nâng cao hơn nữa.

Sở là cơ quan chuyên môn trực tiếp quản lý giáo dục tại địa phương, sẽ đảm bảo xây dựng tài liệu phù hợp hơn với mục tiêu chương trình, năng lực học sinh và tình hình thực tế trên địa bàn. Cùng với đó, Ủy ban nhân dân tỉnh cũng sẽ nắm rõ hơn về các đặc điểm riêng của địa phương mình để thẩm định và phê duyệt phù hợp, nhanh gọn nhưng vẫn đảm bảo được sự chính xác”, thầy Hùng cho hay.

Thầy Phạm Hùng, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Phương Sơn (huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang). Ảnh: website nhà trường

Bên cạnh đó, theo Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Phương Sơn, để tài liệu giáo dục địa phương thực sự phát huy tối đa vai trò và đảm bảo chất lượng hơn thì số liệu trong đó cần được cập nhật định kỳ.

Mặc dù tài liệu hiện tại đã được nghiên cứu và biên soạn kỹ lưỡng, nhưng để duy trì tính mới và hữu ích, cần có cơ chế cập nhật số liệu về các ngành nghề, đặc điểm kinh tế - xã hội mới của tỉnh qua từng năm. Việc này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho Sở Giáo dục và Đào tạo trong công tác biên soạn hoặc tái bản tài liệu một cách hiệu quả, đảm bảo nội dung luôn phản ánh đúng thực tiễn phát triển của địa phương, phục vụ tốt hơn cho việc dạy và học trong những khóa học tiếp theo.

Học sinh Trường Trung học phổ thông Phương Sơn trong tiết học Di sản văn hóa phi vật thể ở Bắc Giang. Ảnh: webiste nhà trường

Trong khi đó, từ thực tiễn triển khai giảng dạy tại trường, thầy Nguyễn Đình Nam, Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc nội trú Trung học cơ sở huyện EaKar đưa ra hai đề xuất nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của nội dung giáo dục địa phương.

Đầu tiên, việc đảm bảo in ấn và phát hành tài liệu kịp thời là yếu tố tiên quyết. Việc chậm phát hành tài liệu giáo dục địa phương sẽ gây khó khăn cho nhà trường, cho giáo viên và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng học tập của học sinh. Đồng thời, nhà trường cũng gặp khó khăn trong việc sắp xếp môn học, phân công giáo viên giảng dạy, tổ chức kiểm tra thường xuyên và định kỳ.

Thứ hai, đào tạo đội ngũ giáo viên chuyên trách giảng dạy nội dung giáo dục địa phương là cực kỳ cần thiết. Hiện nay, hầu hết là giáo viên các môn khác kiêm nhiệm thêm nhiệm vụ. Để chuẩn bị cho những tiết dạy về nội dung giáo dục địa phương, giáo viên cũng phải gấp rút nghiên cứu tài liệu, soạn bài. Vì là giáo viên kiêm nhiệm, phải soạn cùng lúc nhiều bài nên nhiều thầy cô không có đủ thời gian nghiên cứu, tìm hiểu về các nội dung. Điều này ít nhiều khiến chất lượng giảng dạy khó có thể đạt hiệu quả tốt nhất.

Việc có giáo viên được đào tạo bài bản, chuyên biệt về nội dung và phương pháp giảng dạy giáo dục địa phương sẽ giúp nâng cao chất lượng truyền đạt kiến thức, khơi gợi hứng thú và tình yêu quê hương cho học sinh một cách hiệu quả nhất. Đồng thời, nhà trường cũng thuận lợi hơn trong việc bố trí, sắp xếp giáo viên cho môn học này.

Bảo Hân