Su-57 và toan tính hồi sinh vị thế xuất khẩu vũ khí Nga

Trong bối cảnh đối mặt trừng phạt, cạnh tranh gay gắt và đà suy giảm kéo dài của ngành xuất khẩu quốc phòng, Nga đang đặt kỳ vọng lớn vào các hợp đồng máy bay chiến đấu thế hệ mới, đặc biệt là Su-57. Dù các tín hiệu gần đây cho thấy xu hướng sụt giảm đã được đảo ngược, nhiều đánh giá vẫn hoài nghi về khả năng Moscow duy trì đà hồi phục này trong dài hạn.

Nga công bố đảo chiều xu hướng sụt giảm xuất khẩu vũ khí

Ngày 17/12, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Andrey Belousov cho biết những nỗ lực ngăn chặn đà sụt giảm xuất khẩu vũ khí trong bối cảnh xung đột đã mang lại kết quả tích cực. Theo ông Belousov, Nga đã chuyển sang một hệ thống quảng bá vũ khí mới dành cho các đồng minh và đối tác.

Thay vì chỉ trưng bày tĩnh, Moscow tổ chức các buổi trình diễn thực tế khả năng tác chiến, được thiết kế riêng cho từng phái đoàn quốc tế và song song với chương trình hiện đại hóa quân đội của các nước sở tại. Trong năm qua, hơn 20 quốc gia đã tham gia hệ thống kết nối này, qua đó góp phần thúc đẩy hợp tác kỹ thuật – quân sự.

Theo đánh giá của phía Nga, đây là lần đầu tiên sau nhiều năm nước này đảo ngược xu hướng sụt giảm xuất khẩu và gia tăng đáng kể danh mục các hợp đồng mới. Tuy vậy, đà phục hồi này diễn ra trong bối cảnh môi trường cạnh tranh và chính trị bất lợi hơn nhiều so với giai đoạn trước.

Áp lực từ đối thủ mới và rào cản trừng phạt CAATSA

Trong thập niên 2010, Nga vẫn duy trì vị thế là nhà xuất khẩu vũ khí lớn thứ hai thế giới, thậm chí nhiều lần vượt Mỹ trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Nhưng những năm gần đây, vị thế này suy yếu rõ rệt do tổng hợp nhiều yếu tố bất lợi.

Hồi đầu tháng 11, Giám đốc điều hành Tập đoàn nhà nước Rostec, ông Oleg Yevtushenko, thừa nhận những lo ngại về sự sụt giảm vị thế của Moscow. Dù vậy, ông khẳng định mục tiêu chiến lược là duy trì vị trí thứ hai trên bảng xếp hạng xuất khẩu vũ khí toàn cầu đến năm 2030 và tầm nhìn 2036, bất chấp áp lực từ các đối thủ.

Trên thị trường, Nga hiện chịu cạnh tranh gay gắt từ Pháp và đặc biệt là Hàn Quốc. Seoul đã đạt bước tiến lớn khi cung cấp vũ khí cho cả các thành viên NATO và nhiều nước đang phát triển, đồng thời thâm nhập các thị trường vốn được xem là "khách quen" của Nga như Ấn Độ.

Một rào cản then chốt khác là Đạo luật Chống lại các Đối thủ của Mỹ thông qua Trừng phạt (CAATSA) được Mỹ thông qua từ năm 2017. Đạo luật này cho phép Washington áp đặt trừng phạt kinh tế với bất kỳ quốc gia nào mua vũ khí quy mô lớn từ Nga, khiến nhiều đối tác tiềm năng phải cân nhắc.

Dưới tác động của CAATSA, Indonesia và Ai Cập đã phải hủy kế hoạch mua tiêm kích Su-35. Nhiều khách hàng khác cũng chùn bước ngay từ giai đoạn đàm phán, làm thu hẹp đáng kể dư địa thị trường của các dòng vũ khí Nga.

Cạnh tranh công nghệ với Trung Quốc ngoài vùng ảnh hưởng phương Tây

Ở những thị trường ít chịu ảnh hưởng trực tiếp từ sức ép phương Tây, Nga lại đối mặt với sự nổi lên của Trung Quốc. Các sản phẩm quốc phòng Trung Quốc ngày càng cho thấy ưu thế về công nghệ so với Nga nhưng vẫn giữ mức giá cạnh tranh, khiến thị phần của Nga tại Trung Á và châu Phi sụt giảm nhanh.

Dù các quốc gia mua vũ khí Trung Quốc cũng phải cân nhắc phản ứng của phương Tây, nhưng hiện chưa tồn tại một cơ chế "trừng phạt thứ cấp" tương tự CAATSA áp trực diện lên các hợp đồng với Bắc Kinh. Điều này khiến vũ khí Trung Quốc trở thành lựa chọn an toàn hơn về mặt chính trị đối với một số nước.

Trường hợp Serbia là ví dụ điển hình. Thay vì lựa chọn hệ thống phòng không S-300 hay S-400 của Nga, nước này đã quyết định mua HQ-22 của Trung Quốc. Theo lý giải được nêu, lựa chọn đó nhằm giảm bớt sự phản đối gay gắt từ các láng giềng châu Âu, trong bối cảnh căng thẳng với Nga khiến mọi thương vụ nhạy cảm hơn.

Su-57, Su-35 và các hợp đồng "tỷ đô" cứu vãn cán cân

Theo các thông tin được rò rỉ, sự khởi sắc của xuất khẩu vũ khí Nga trong năm 2025 phần lớn đến từ nhóm máy bay chiến đấu cao cấp, đặc biệt là Su-35 và tiêm kích thế hệ năm Su-57. Đây đang được coi là những dòng sản phẩm chủ lực giúp Moscow tìm lại thị phần.

Su-35

Các nguồn tin cho biết Nga đang triển khai bàn giao 48 chiếc Su-35 cho Iran, 14 chiếc Su-34 và 2 chiếc Su-57 cho Algeria, cùng 6 chiếc Su-35 cho Ethiopia. Đây được đánh giá là bước đột phá quan trọng đối với năng lực xuất khẩu của các dòng máy bay này, nhất là trong bối cảnh môi trường chính trị và cạnh tranh không thuận lợi.

Dù vậy, giới quan sát vẫn bày tỏ hoài nghi về khả năng Nga duy trì được nhịp độ này. Moscow được cho là đang gặp khó trong việc phát triển các chương trình vũ khí hoàn toàn mới, khiến những lợi thế công nghệ tích lũy từ thời hậu Xô Viết dần suy giảm theo thời gian.

Tương lai phụ thuộc vào các hợp đồng Su-57 và đối tác then chốt

Tương lai ngành xuất khẩu quốc phòng Nga hiện gắn chặt với khả năng ký kết hợp đồng cung cấp Su-57 cho Ấn Độ. Nếu thành công, đây sẽ là dự án mang lại nguồn thu ngoại tệ được mô tả là khổng lồ, đồng thời giúp củng cố vị thế công nghệ của Nga trên thị trường máy bay chiến đấu thế hệ mới.

Bên cạnh đó, mối quan hệ nồng ấm với Iran cũng mở ra cơ hội thay thế dần các khí tài cũ kỹ từ thời Chiến tranh Lạnh bằng những hệ thống hiện đại hơn. Đây là thị trường có nhu cầu nâng cấp lực lượng lớn, phù hợp với định hướng duy trì dòng sản phẩm hiện có của Nga.

Một khả năng nữa được tính đến là việc Nga cung cấp máy bay chiến đấu cho Triều Tiên để cấn trừ chi phí mua vũ khí từ Bình Nhưỡng. Triều Tiên hiện được mô tả là sở hữu đội bay khổng lồ đang cần được hiện đại hóa, tạo ra tiềm năng hợp tác quân sự – kỹ thuật ở chiều ngược lại.

Trong tổng thể, các hợp đồng liên quan Su-57, Su-35 và những khách hàng then chốt như Iran, Algeria, Ethiopia hay tương lai có thể là Ấn Độ và Triều Tiên đang giúp Nga "xô đổ vòng vây" trong ngắn hạn. Tuy nhiên, sức ép từ trừng phạt CAATSA, cạnh tranh của Hàn Quốc và Trung Quốc, cùng bài toán phát triển thế hệ vũ khí mới khiến triển vọng dài hạn của ngành xuất khẩu quốc phòng Nga vẫn còn nhiều ẩn số.

Tuệ Nhân