Số hóa: Đòn bẩy chiến lược cho doanh nghiệp Việt trong hành trình chuyển đổi xanh

Trong hành trình hướng tới phát triển bền vững và hiện thực hóa cam kết Net Zero vào năm 2050, Việt Nam đang từng bước hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế quản lý khí nhà kính theo tiêu chuẩn quốc tế.

Nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn chuyển đổi quan trọng này, Chương trình “Hành trình đến Net Zero” thuộc khuôn khổ Chương trình “Vì Môi trường xanh Quốc gia” đã được phát động trên toàn quốc.

Một trong những bước ngoặt lớn là từ ngày 31/3/2025, hơn 2.100 cơ sở sản xuất lớn trên toàn quốc sẽ phải hoàn thành báo cáo kiểm kê khí nhà kính theo quy định của Chính phủ.

Yêu cầu này đánh dấu một sự chuyển mình trong cách quản trị môi trường của doanh nghiệp: từ tự nguyện sang bắt buộc, từ cảm tính sang dựa trên dữ liệu và tiêu chuẩn hóa.

Tuy nhiên, kiểm kê khí nhà kính không đơn thuần là điền vào một biểu mẫu hành chính. Đó là một quá trình phức tạp đòi hỏi sự hiểu biết sâu về kỹ thuật, quy trình chuẩn hóa dữ liệu, xác định ranh giới phát thải, tính toán chính xác theo các hệ số phát thải quốc tế và đặc biệt là kiểm định độc lập. Đây là thách thức không nhỏ, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ vốn thiếu nguồn lực về công nghệ, con người và tài chính.

Chính trong bối cảnh này, số hóa đã và đang trở thành đòn bẩy chiến lược, giúp doanh nghiệp tháo gỡ nút thắt về kiểm kê phát thải, đồng thời mở ra cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh, tiếp cận các thị trường xuất khẩu và dòng vốn xanh.

Ứng dụng công nghệ số trong kiểm kê khí nhà kính giúp doanh nghiệp tự động hóa quy trình thu thập và phân tích dữ liệu, giám sát lượng phát thải theo thời gian thực, từ đó xác định những điểm nóng về tiêu thụ năng lượng và khí thải trong hệ thống sản xuất.

Không chỉ tiết kiệm thời gian và chi phí, số hóa còn mang lại độ chính xác cao, giúp doanh nghiệp dễ dàng đáp ứng các tiêu chuẩn như ISO 14064 hay ISO 14068-1 mà không cần phụ thuộc quá nhiều vào nhân lực bên ngoài.

Bên cạnh đó, dữ liệu phát thải được số hóa cũng chính là "tài sản vô hình" quý giá, giúp doanh nghiệp chứng minh tính minh bạch với đối tác quốc tế, tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu đang ngày càng khắt khe với tiêu chí ESG (môi trường, xã hội và quản trị).

Đặc biệt, với thị trường tín chỉ carbon nội địa dự kiến triển khai thử nghiệm từ năm 2027, mỗi tấn CO₂ giảm phát thải sẽ có thể được quy đổi thành giá trị thương mại cụ thể. Doanh nghiệp có hệ thống số hóa hoàn chỉnh sẽ dễ dàng tính toán, xác minh và giao dịch các tín chỉ này, biến khí thải thành nguồn thu mới.

Nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trong giai đoạn chuyển đổi quan trọng này, Chương trình “Hành trình đến Net Zero” thuộc khuôn khổ Chương trình “Vì Môi trường xanh Quốc gia” đã được phát động trên toàn quốc.

Đây không chỉ là một sáng kiến tuyên truyền, mà là hệ sinh thái hỗ trợ chuyên sâu, với sự phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương, viện nghiên cứu và chuyên gia công nghệ.

Đặc biệt, các hướng dẫn cụ thể về kiểm kê khí nhà kính theo Thông tư 17/2022/TT-BTNMT và tiêu chuẩn quốc tế sẽ được truyền tải đầy đủ, giúp doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận dễ dàng và không bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua xanh toàn cầu.

TS.Hoàng Hiệp, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tăng trưởng xanh, chia sẻ, chúng tôi không muốn dừng lại ở tuyên truyền nhận thức. Chúng tôi muốn cùng doanh nghiệp hành động thực chất bằng công cụ, công nghệ và hướng dẫn cụ thể. Hành trình đến Net Zero là hành trình tập thể, nơi không ai nên bước đi một mình.

Rõ ràng, số hóa không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là sự lựa chọn chiến lược mang tính sống còn trong bối cảnh ESG trở thành điều kiện bắt buộc.

Thay vì chờ đợi đến thời điểm “phải làm”, những doanh nghiệp hành động sớm sẽ nắm lợi thế trong việc tiết kiệm chi phí, cải thiện hiệu quả sản xuất và nâng cao uy tín thương hiệu. Kiểm kê khí nhà kính chính là "tấm gương phản chiếu" sức khỏe vận hành của doanh nghiệp, càng nhìn rõ, càng dễ điều chỉnh và tối ưu hóa.

Trong thời đại mà phát thải carbon không còn là vấn đề của riêng ngành năng lượng hay công nghiệp nặng, mà là tiêu chí cạnh tranh toàn diện, số hóa chính là chìa khóa để doanh nghiệp Việt không chỉ thích nghi, mà còn dẫn đầu trong tiến trình chuyển đổi xanh.

Từ ruộng đồng đến nhà máy, từ sản xuất thủ công đến dây chuyền hiện đại, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đang chứng minh rằng đổi mới sáng tạo và công nghệ chính là chìa khóa mở ra cánh cửa xanh cho phát triển bền vững.

Trong bối cảnh toàn cầu hướng đến tăng trưởng xanh và phát thải ròng bằng 0, hành trình này không chỉ là xu thế, mà là yêu cầu tất yếu để doanh nghiệp tồn tại, cạnh tranh và vươn ra thế giới.

Chuyển đổi xanh không nhất thiết bắt đầu từ những doanh nghiệp quy mô lớn, mà có thể khởi nguồn từ nơi có tư duy mới, hành động quyết liệt và sự kết nối hiệu quả giữa chính sách và cộng đồng.

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh, Việt Nam hiện có hơn 4.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, tuy nhiên chỉ khoảng 5-7% trong số đó tập trung vào các lĩnh vực liên quan đến chuyển đổi xanh. Dù tỷ lệ còn khiêm tốn, đây chính là những “mầm xanh” quan trọng, định hình tương lai phát triển bền vững của đất nước.

Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Đối tác vì tăng trưởng xanh và mục tiêu toàn cầu 2030 (P4G) lần thứ tư vừa diễn ra tại Hà Nội cũng một lần nữa khẳng định, trong kỷ nguyên phát triển bền vững, chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để doanh nghiệp Việt Nam tồn tại, thích ứng và hội nhập sâu rộng vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, hành trình chuyển đổi xanh của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Thiếu vốn, thiếu cơ chế ưu đãi và thiếu khung tiêu chuẩn ESG rõ ràng là những rào cản phổ biến.

Nhiều chuyên gia cho rằng, mặc dù Việt Nam đã có các sáng kiến thúc đẩy tín dụng xanh, nhưng để quá trình này thực sự tăng tốc, cần sớm ban hành danh mục các dự án xanh và hệ thống tiêu chuẩn cụ thể. Đây sẽ là cơ sở quan trọng để doanh nghiệp và các tổ chức tín dụng có thể tiếp cận nguồn vốn một cách minh bạch, công bằng và hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, tín dụng xanh cần có lãi suất và điều kiện vay ưu đãi vượt trội so với tín dụng truyền thống, nhằm khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào các dự án sản xuất - kinh doanh thân thiện với môi trường.

Để chuyển đổi xanh không chỉ là khẩu hiệu, mà trở thành hiện thực, cần một hành lang pháp lý rõ ràng, đồng thời đặt ra các mục tiêu cụ thể cho từng ngành nghề, gắn với lộ trình phát triển bền vững dài hạn.

Phó Cục trưởng Cục Phát triển thị trường và Doanh nghiệp khoa học công nghệ, ông Phạm Đức Nghiệm cho rằng, bên cạnh việc doanh nghiệp cần chủ động nâng cao năng lực, tích hợp công nghệ số, phát triển sản phẩm xanh, thì vai trò của Nhà nước trong việc hoàn thiện chính sách hỗ trợ là rất quan trọng.

Nhà nước cần đóng vai trò “bà đỡ” cho khởi nghiệp xanh thông qua các cơ chế như tín dụng ưu đãi, chính sách thuế thuận lợi, tiêu chuẩn ESG bắt buộc, hỗ trợ đào tạo nhân lực và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Ông Nghiệm cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hình thành một giải thưởng quốc gia về tăng trưởng xanh nhằm vinh danh các doanh nghiệp tiên phong trong quản lý chất thải, tiết kiệm năng lượng, phát triển sản phẩm thân thiện môi trường.

Những mô hình thành công này không chỉ có giá trị về mặt kinh tế mà còn mang lại sức lan tỏa, truyền cảm hứng cho cộng đồng, góp phần nâng cao nhận thức xã hội về phát triển bền vững.

Khi thị trường ngày càng ưa chuộng sản phẩm xanh, người tiêu dùng sẽ trở thành lực đẩy quan trọng, tạo áp lực tích cực buộc doanh nghiệp phải thay đổi, đầu tư bài bản hơn vào sản xuất xanh. Từ đó, toàn bộ chuỗi giá trị, từ cung ứng đến tiêu dùng sẽ chuyển mình theo hướng bền vững.

D.Ngân