Nơi chắp cánh ước mơ để những học trò miền Nam sải rộng cánh bay
Những cựu học sinh miền Nam từng học tập, sinh sống tại Hải Phòng vẫn vẹn nguyên cảm xúc, sâu nặng ân tình về sự 'nhường cơm sẻ áo'...
Cựu học sinh miền Nam về thăm điểm trường năm xưa (nay là Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng). Ảnh: NVCC
Dù đã 70 năm trôi qua nhưng với những cựu học sinh miền Nam từng học tập, sinh sống tại Hải Phòng vẫn vẹn nguyên cảm xúc, sâu nặng ân tình về sự “nhường cơm sẻ áo”, cưu mang, dạy dỗ của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố Cảng.
Ngôi nhà thứ 2
Với NSND Trà Giang, mỗi lần trở lại Hải Phòng như một lần được về ngôi nhà ấm áp, hạnh phúc thứ 2 của mình. Nơi ấy như một tổ ấm cất giấu nhiều ký ức đẹp đẽ tuổi thanh xuân của người con gái quê Quảng Ngãi. Bén duyên với Hải Phòng từ sau năm 1954, khi bà theo gia đình tập kết ra Bắc. Và sau này, hầu như toàn bộ sự nghiệp điện ảnh của bà đều ở miền Bắc.
Tháng 8 vừa qua, là dịp đặc biệt khi NSND Trà Giang trở về thăm và làm việc tại Hải Phòng cùng Đoàn cựu học sinh miền Nam. Bao cảm xúc tưởng chừng như “đã xưa” nay ùa về trong trái tim người nghệ sĩ ngoài tuổi 80. Lòng bà trào dâng niềm tự hào, xen lẫn sự biết ơn về những tháng năm được đồng bào Hải Phòng cưu mang, dạy dỗ.
Trong tâm trí của bà, người Hải Phòng thật tuyệt vời. Từ những ngày đầu đặt chân, bà và nhiều học sinh khác không chỉ nhận được sự quan tâm của các thầy cô giáo, mà còn là sự quan tâm đặc biệt của người dân. Đó là hình ảnh đồng bào và người thân nằm trên chõng tre hoặc manh chiếu rách trên nền đất, nhường cho học sinh miền Nam những chiếc giường, ổ rơm tốt nhất. Đó là những nụ cười nồng ấm, món quà ý nghĩa, bộ quần áp đẹp được trao gửi khi Tết đến, Xuân về.
“Chúng tôi biết rằng, đây là sự nhường cơm sẻ áo của nhân dân Hải Phòng, dành những điều tốt đẹp nhất cho chúng tôi vì thời đó điều kiện của người dân còn thiếu thốn trăm bề. Sống trong sự yêu thương của đồng bào Hải Phòng, chúng tôi dần vơi đi nỗi nhớ nhà, ấm áp như trong vòng tay ba má”, bà Trà Giang trải lòng.
Cựu học sinh miền Nam trong những lần về thăm Hải Phòng. Ảnh: NVCC
Ngược dòng thời gian, cụ Bùi Thị Xuân Mai, cựu học sinh miền Nam tại Hải Phòng kể, không chỉ là sự gần gũi của người dân với “khách phương xa”, mà chính quyền thành phố Hải Phòng lúc ấy do bác Đỗ Mười là Chủ tịch Ủy ban Hành chính thành phố (sau này là Tổng Bí thư) - cũng rất quan tâm đến các trường nội trú học sinh miền Nam và tạo mọi điều kiện tốt nhất về cơ sở vật chất cho thầy trò. Nhiều trường được ưu tiên nằm ngay trong trung tâm thành phố nơi thuận tiện. Học trò được ăn no, mặc ấm, yên tâm học hành.
Hiện là công dân Pháp, nhưng sâu thẳm trái tim bà Trần Tố Nga luôn hướng về quê hương, về đồng bào và chưa bao giờ nguôi ngoai xúc cảm về những ngày được chính quyền, nhân dân Hải Phòng nuôi ăn ở.
Bà Nga bồi hồi, đến giờ vẫn không thể nào quên hình ảnh bác Đỗ Mười chỉ đạo lực lượng y tế dồn sức chữa trị cho học sinh Trường 6 (nay là Trung tâm giáo dục thường xuyên Hải Phòng) bị ngộ độc. Dù công việc trăm bề, nhưng ngay sáng hôm sau bác Đỗ Mười vào thăm hỏi, động viên từng lớp học.
Chính những tình cảm cưu mang, trách nhiệm và tận tâm của đồng bào, mà dù xa quê hương nhưng bà Nga luôn đau đáu. Bà dành nhiều năm làm từ thiện và hỗ trợ các nạn nhân chất độc da cam tại Việt Nam và Hải Phòng.
Nhớ về những ngày tháng ấy, Đại tá phi công, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Văn Nghĩa rưng rưng kể, những ai là học sinh miền Nam không thể quên được sự yêu thương, nuôi dạy đặc biệt của Đảng, Nhà nước, của Bác Hồ, của nhân dân, lãnh đạo thành phố Hải Phòng. Từ đó, họ tự nhủ phải rèn luyện, trưởng thành để có những đóng góp xứng đáng cho sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước trước đây và xây dựng, bảo vệ Tổ quốc ngày nay.
Thầy Nguyễn Quốc Thái (thứ 3 hàng đứng, từ phải sang) gặp gỡ học trò miền Nam, “ôn cố tri tân” trong sự kiện của thành phố Hải Phòng. Ảnh: NVCC
Tình thầy trò - những thước phim quay chậm
Ngay sau hiệp định Genève 1954, với tầm nhìn chiến lược, sáng suốt, Trung ương Đảng và Bác Hồ quyết định đưa một bộ phận con em đồng bào và chiến sĩ miền Nam ra nuôi dạy tập trung ở miền Bắc để chuẩn bị đội ngũ cán bộ cho việc xây dựng miền Nam khi nước nhà hoàn toàn thống nhất.
Sở dĩ nói Hải Phòng là cái nôi lớn nhất nuôi dạy những “Hạt giống đỏ”- Học sinh miền Nam bởi, toàn miền Bắc ngày ấy có 3 cụm trường Hải Phòng, Hà Đông, Thái Nguyên với 17.500 học sinh, riêng Hải Phòng đã có 14 trường với khoảng 10.000 trò. Đến năm 1965, miền Bắc có khoảng 30.000 học sinh, riêng Hải Phòng có khoảng 15.000 em.
Trách nhiệm và tận tâm, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Hải Phòng tạo điều kiện tốt nhất để học sinh miền Nam được sinh sống, học tập, rèn luyện. Thành phố dành những ngôi nhà khang trang, sạch đẹp để làm trường học.
Trang thiết bị dạy học, phương tiện nuôi dưỡng, chăm sóc sức khỏe cho học sinh được trang bị chu đáo. Đặc biệt, đội ngũ giáo viên, công nhân viên, gần 100 thầy cô được tuyển chọn rất kỹ trong các trường sư phạm hoặc đang giảng dạy tại các trường phổ thông được đưa vào công tác, trực tiếp nuôi dạy, chăm sóc.
Ở tuổi xưa nay hiếm, cụ Nguyễn Quốc Thái, cựu giáo viên Trường học sinh miền Nam không giấu nổi xúc động khi nhắc nhớ về những kỷ niệm với các trò nhỏ. Cụ Thái chia sẻ, những ngày tháng thanh xuân của tuổi trẻ được cầm viên phấn đứng trên bục giảng thật hãnh diện.
Đặc biệt xúc động khi ngày đầu tiên thầy giáo Thái vào nghề cũng là ngày thầy được phân công giảng dạy học sinh miền Nam ở trường số 21 Cầu Rào (nay là khu giảng đường Trường Đại học Hàng Hải Việt Nam). Thầy giáo trẻ, vui tính và thuộc rất nhiều làn điệu dân ca, truyện cổ tích, những điển tích Đông - Tây, kim - cổ nên hằng đêm thầy kể chuyện, hát ru học sinh. Không chỉ dạy chữ, dạy người mà thầy cô trường miền Nam còn dạy trò cả nếp sinh hoạt hàng ngày. Vừa làm thầy, làm cha và làm bạn với các em, vì thế thầy trò luôn chia sẻ buồn, vui.
NSND Trà Giang trải lòng về tình cảm, sự quan tâm của chính quyền và người dân Hải Phòng.
Thầy Thái kể, buồn nhất những ngày Tết cổ truyền, khi trò không được về nhà, các em nhớ gia đình, người thân khóc rưng rức. Hễ có một trò khóc là cả lớp cùng khóc, một lớp khóc thì cả trường khóc theo, vậy là thầy cô cũng không cầm được nước mắt. Sau khoảnh khắc xúc động, thầy lấy lại tinh thần, trấn an trò bằng những cái ôm, những câu chuyện vui. Chính sự quan tâm, chăm sóc chu đáo của thầy với học sinh như đứa con thơ, nhiều học sinh đã thân thương gọi thầy là bố. Có học sinh viết tặng thầy bài thơ với những lời da diết: “Tiếng ru xưa ru đến nay
Em là khúc ruột của thầy, thầy ơi
Thầy không có ở trên đời
Sao em lớn nổi thành người hôm nay”.
Chính sự chở che, đùm bọc của nhân dân Hải Phòng, sự dạy dỗ nhiệt huyết của thầy cô giáo trường miền Nam xưa, nhiều người trở thành cán bộ lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước, tướng lĩnh, nhà khoa học, văn nghệ sĩ nổi tiếng… cống hiến to lớn cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước.
Năm 2025 tròn 70 năm Ngày giải phóng Hải Phòng, như một món quà tri ân, báo cáo sự trưởng thành với thành phố Cảng, Đoàn học sinh miền Nam thực hiện bộ phim “Hải Phòng vườn ươm những tài năng học sinh miền Nam”. Trong phim sẽ có hình ảnh trường xưa, nơi ghi dấu những kỉ niệm đẹp nhất tuổi học trò của học sinh miền Nam.
Cụ Diệp Bích Sương, Tiến sĩ, Giảng viên Đại học, Ban liên lạc cựu học sinh miền Nam xúc động: Kí ức về những ngôi trường đơn sơ nhưng ấm áp nghĩa tình, về người thầy, người cô tận tâm, hết lòng vì học sinh thân yêu là thước phim quay chậm. Lật dở trong tâm trí, cụ Sương gọi tên trường 4, trường 6 và trường 8, nơi mà trong khoảng thời gian 7 năm (1955 - 1962) ở Hải Phòng, cụ lần lượt được học.
Ở trường nào, cụ cùng các bạn học cũng đều nhận được sự quan tâm chăm sóc, chỉ bảo ân cần của các thầy cô giáo. Đối với cụ, các thầy cô giáo không chỉ là người thầy, người cô, người anh, người chị mà còn là người cha, người mẹ, không chỉ dạy cho biết chữ mà còn dạy các bài học làm người. Và các bài học đó trở thành hành trang theo cụ mãi cuộc đời.
Bà Bùi Thị Sinh, nguyên Phó Chủ tịch UBND thành phố, Chủ tịch danh dự Hội Cựu giáo chức thành phố cho hay, những năm ấy, miền Bắc nói chung và Hải Phòng nói riêng còn nhiều khó khăn, người dân vô cùng thiếu thốn, gian khổ. Vừa phải lo ổn định cuộc sống sau bao năm tháng chiến tranh, nhưng nhân dân vẫn sẵn lòng nhường cơm, sẻ áo, dành những điều kiện tốt nhất nuôi nấng, chăm sóc hàng chục ngàn con em miền Nam.
Riêng Hải Phòng nuôi dưỡng hơn hai phần ba số học sinh miền Nam. Đó là sự trân quý, là tình cảm “máu mủ” thiêng liêng không gì sánh được. Khẩu hiệu “Tất cả vì miền Nam ruột thịt” đã sâu đậm trong trái tim người dân Hải Phòng. Điều đáng nói, với tình cảm đặc biệt dành cho đồng bào miền Nam, Hồ Chủ tịch luôn quan tâm, chăm lo đến học sinh miền Nam. Trong 9 lần về thăm Hải Phòng, có tới 3 lần Bác đến thăm các trường học sinh miền Nam. Điều đó cho thấy sự quan tâm của Đảng, Bác Hồ và thành phố dành cho con em đồng bào miền Nam.
Cùng với sự phát triển chung của thành phố, có nhiều trường dạy học sinh miền Nam xưa được sử dụng cho mục đích khác nhưng cũng có trường vẫn tiếp nối truyền thống giáo dục như Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng (trường số 13), Trường THCS Ngô Quyền (trường số 6), THCS Hồng Bàng (trường số 17)...
Hiện nay, những trường đó là cánh chim đầu đàn của ngành Giáo dục Hải Phòng với nhiều thành tích nổi bật trong “dạy tốt, học tốt”. Không chỉ chú trọng dạy học văn hóa, thầy cô luôn quan tâm giáo dục truyền thống lịch sử để các thế hệ học sinh hiểu rõ, trân trọng và tự hào về truyền thống quý báu của nhà trường.
Thời gian có lùi xa, nhưng những kỉ niệm đẹp mãi trường tồn cùng năm tháng. Vì thế, với Đoàn học sinh miền Nam khi về Hải Phòng, họ không phải là khách, không “sáo ngữ” dăm câu, ba điều mà những gì họ chia sẻ là từ gan ruột, tận đáy lòng của những người con quê hương. Bởi thế, Hải Phòng là “chùm khế ngọt” là nơi chắp cánh ước mơ để những người con – học trò miền Nam sải rộng cánh bay đến những chân trời cao đẹp. Ngày họ trở về là ngày báo công, dâng lên những đóa hoa thơm ngát với nghĩa tình cao quý.
