Nhớ kỷ niệm với Đại tướng Võ Nguyên Giáp, nhà lãnh đạo đầu tiên của Bộ Nội vụ
Theo lịch hẹn, chiều 8/10/1996, chúng tôi lại đến nhà riêng của Đại tướng. Ngồi chờ một lúc ở phòng khách, tôi thấy Đại tướng trong bộ quân phục đại lễ màu trắng thư thái bước từ nhà dưới lên: 'Chụp ảnh chân dung tớ mà đẹp thì phải chụp hơi nghiêng một chút'...
Đầu tháng 10/1996, khi đó tôi đang công tác tại Bảo tàng CAND, thuộc Cục Công tác chính trị. Một hôm, tôi và anh bạn đồng nghiệp mang giấy giới thiệu đến Văn phòng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp gặp Đại tá Nguyễn Huyên - Thư ký riêng của Đại tướng, đề nghị được chụp ảnh chân dung Đại tướng (nguyên Bộ trưởng Bộ Nội vụ đầu tiên trong Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa) để trưng bày và lưu giữ tại Bảo tàng CAND và phỏng vấn Đại tướng nhân Kỷ niệm 50 năm Ngày Toàn quốc kháng chiến (19/12/1946 - 19/12/1996).
Thiếu tướng Phạm Văn Dần, nhà văn Hữu Ước và tác giả thăm Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại nhà riêng.
Thấp thỏm chờ đợi, 3 ngày sau, tôi nhận được điện thoại, Đại tá Huyên thông báo: "Anh Văn đồng ý để chụp ảnh chân dung đưa vào Bảo tàng CAND, còn phỏng vấn thì xin khất vì Anh Văn rất bận, đúng vào dịp các cơ quan, đoàn thể, các trường đại học tổ chức lễ kỷ niệm và nơi nào cũng muốn mời Anh Văn đến dự, vì vậy không có thời gian". Nhưng, thật bất ngờ, ngay buổi chiều hôm ấy tôi lại nhận được điện thoại từ Văn phòng của Đại tướng thông báo là Đại tướng đồng ý trả lời phỏng vấn và hẹn làm việc vào 14h30 ngày 5/10/1996 tại nhà riêng của Đại tướng. Y hẹn, đúng 14h15 tôi và phóng viên ảnh Thanh Mỡng có mặt tại nhà riêng của Đại tướng (ở số 30 Hoàng Diệu, Ba Đình, Hà Nội). Đại tá Huyên thông báo là hôm nay việc chụp ảnh không thực hiện được.
Chúng tôi hỏi lý do thì được biết bộ quân phục đại lễ màu trắng của Đại tướng qua chuyến đi công tác về mới giặt, chưa khô, cho nên hẹn hôm khác. Còn về nội dung phỏng vấn thì Đại tá Huyên yêu cầu cho biết trước câu hỏi để Đại tướng chuẩn bị. Tôi lấy bút ghi lại 3 câu hỏi cần phỏng vấn đưa cho Đại tá Huyên và gợi chuyện: "Thưa chú! Đôi câu đối trên bức trướng của Viện Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh chúc thọ Đại tướng nhân kỷ niệm 85 năm ngày sinh, tác giả là ai? Không lẽ của cả tập thể?".
Đại tá Huyên cho hay, đó là câu đối của Giáo sư Vũ Khiêu tặng mừng sinh nhật Đại tướng và hỏi tôi tại sao lại biết đôi câu đối ấy? Tôi thú thực vì đọc trên báo thấy hay quá nên chép vào sổ tay. Đôi câu đối vẻn vẹn 10 chữ nhưng đã khái quát được cả sự nghiệp, công lao, đức độ và sự bao dung, nhân văn của vị Đại tướng nổi tiếng thế giới: "Võ công truyền quốc sử/ Văn đức quán nhân tâm".
Theo lịch hẹn, chiều 8/10/1996, chúng tôi lại đến nhà riêng của Đại tướng. Ngồi chờ một lúc ở phòng khách, tôi thấy Đại tướng trong bộ quân phục đại lễ màu trắng thư thái bước từ nhà dưới lên: "Chụp ảnh chân dung tớ mà đẹp thì phải chụp hơi nghiêng một chút".
Tôi lấy một ghế tựa mang ra ngoài sân trước cửa phòng khách và mời Đại tướng ngồi. Khi nhìn thấy tấm lụa xanh làm nền, Đại tướng tỏ vẻ hài lòng và nhờ đồng chí giúp việc chỉnh lại ve áo và chiếc mũ cho vừa tầm. Lúc ấy, Đại tá Huyên cầm một cuốn sách từ phòng khách bước ra, Đại tướng cầm lấy và chỉ vào bức ảnh chân dung in ở bìa sau cuốn sách của Đại tướng mới xuất bản bằng tiếng Anh và nói: "Liệu có chụp đẹp bằng ảnh này không? Phóng viên Công an chắc là giỏi?".
Chúng tôi không dám trả lời thẳng vào câu hỏi và thưa: "Thưa Đại tướng! Chúng cháu sẽ cố gắng ạ".
Quả thật, bức ảnh chân dung của Đại tướng ở bìa cuốn sách chụp ở tư thế hơi nghiêng thật đẹp, có thể nói là đạt đỉnh cao của nghệ thuật ảnh chân dung. Được biết, tác giả bức ảnh là một nhà báo người Mỹ đã chụp hết 10 cuộn phim chỉ để lấy một tấm ảnh chân dung của Đại tướng (trong khi ấy máy ảnh của chúng tôi chỉ còn hơn chục kiểu phim màu).
Tác giả và Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Chụp ảnh chân dung xong, khi vào phòng khách, chúng tôi đề nghị được chụp mấy kiểu Đại tướng đang đọc Tạp chí Văn hóa - Văn nghệ Công an (nay là Chuyên đề Văn nghệ Công an của Báo CAND) và xin phép được chụp lưu niệm với Đại tướng một vài kiểu. Đại tướng nói là lần đầu tiên mới nhìn thấy tạp chí này và nói vui: "Tớ cũng là Công an, sao các cậu không gửi cho quyển nào?". Tôi hứa với Đại tướng là sẽ về báo cáo với các đồng chí lãnh đạo và gửi biếu thường xuyên.
Xong phần chụp ảnh, Đại tướng hỏi tôi: "Thế nào, nhà báo muốn hỏi gì?".
Tôi thưa là nội dung phỏng vấn đã đưa cho chú Huyên từ trước rồi. Lúc ấy, Đại tá Huyên mới đưa tờ giấy có 3 câu hỏi ra. Thì ra, sợ Đại tướng mệt và bận nên Đại tá Huyên vẫn chưa đưa nội dung cần phỏng vấn cho ông. Tôi đọc to từng câu cần phỏng vấn, lúc sau Đại tướng nói: "Kỷ niệm sâu sắc nhất trong thời gian làm Bộ trưởng Bộ Nội vụ à? Nhiều lắm, nhưng mà nói cái gì? Hơn nữa, thời gian đã quá lâu rồi".
Do đã chuẩn bị trước, tôi giở cuốn “Lịch sử CAND - Biên niên sự kiện” (1945-1954) và lật đến trang chụp Sắc lệnh của Chủ tịch Chính phủ Lâm thời Việt Nam - Hồ Chí Minh ký ngày 21/3/1946 thành lập Việt Nam Công an vụ, thuộc Bộ Nội vụ và phía dưới, góc trái có bút tích tiếp ký của Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp. Sau khi xem xong, Đại tướng đồng ý nói về kỷ niệm trước khi Bác Hồ ký sắc lệnh đã giao ông xem lại lần cuối để trình Người ký. Còn những câu sau, Đại tướng trả lời theo câu hỏi. Cuộc phỏng vấn bị gián đoạn ít phút vì có đồng chí Chủ tịch tỉnh Quảng Bình đến thăm Đại tướng. Sau khi mời khách xuống nhà dưới, Đại tướng quay lại tiếp tục trả lời phỏng vấn và yêu cầu trước khi đăng báo thì gửi bản thảo cho Đại tướng xem.
Bài phỏng vấn được đăng trên Tạp chí Văn hóa - Văn nghệ Công an số tháng 12/1996, nhân kỷ niệm 50 năm Ngày Toàn quốc kháng chiến với tiêu đề: "Đại tướng Võ Nguyên Giáp - Bộ trưởng Bộ Nội vụ đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trả lời phỏng vấn của Tạp chí Văn hóa - Văn nghệ Công an". Cần lưu ý rằng, một thời gian dài Bộ Công an hiện nay mang tên là Bộ Nội vụ.
Sau khi Tạp chí phát hành, nhà văn Hữu Ước, khi đó là Phó Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa - Văn nghệ Công an nói với tôi là liên hệ để Ban Biên tập đến thăm và cảm ơn Đại tướng.
Buổi đến thăm và cảm ơn Đại tướng có Thiếu tướng Phạm Văn Dần (khi đó là Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Xây dựng lực lượng CAND, kiêm Tổng Biên tập Tạp chí Văn hóa - Văn nghệ Công an), nhà văn Hữu Ước, nhà thơ Đặng Vương Hưng và tôi. Buổi gặp mặt diễn ra trong không khí đầm ấm, thân mật. Quanh bàn trà, nhân nói về Hội Khoa học lịch sử tổ chức hội thảo về cố Đại tướng Lê Trọng Tấn - Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam, Đại tướng Võ Nguyên Giáp ôn lại một số kỷ niệm về Đại tướng Lê Trọng Tấn trong 2 chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ và chiến dịch Hồ Chí Minh, đặc biệt là ý nghĩa, ảnh hưởng to lớn của chiến thắng Điện Biên Phủ đối với các dân tộc thuộc địa, nhất là đối với các nước châu Phi.
Trong buổi trò chuyện, đồng chí Phạm Văn Dần cũng nhắc lại những kỷ niệm tình cảm của nhân dân châu Phi với Đại tướng Võ Nguyên Giáp và chiến thắng Điện Biên Phủ, mà đồng chí được chứng kiến khi làm chuyên gia giáo dục ở châu Phi. Rồi Đại tướng kể về chuyến thăm Trung Quốc đầu tiên cùng với Bác Hồ và đồng chí Tổng Bí thư Trường Chinh sau chiến thắng Điện Biên Phủ. Thiếu tướng Phạm Văn Dần và nhà văn Hữu Ước trao đổi nhiều nội dung thân mật với Đại tướng.
Khi chia tay, Thiếu tướng Phạm Văn Dần thay mặt đoàn chúc Đại tướng sức khỏe. Đại tướng bắt tay từng người một. Hơi ấm từ bàn tay và ánh mắt hiền từ của vị tướng già làm tôi xúc động. Trước lúc ra về, tôi cố hỏi thêm một câu:
- Thưa Đại tướng! Trong cuốn sách "Về vấn đề dân cày" của Qua Ninh và Vân Đình (bút danh của đồng chí Trường Chinh và Đại tướng Võ Nguyên Giáp), bút danh Vân Đình của bác có phải là đã có thời gian bác hoạt động ở Ứng Hòa, Hà Tây, nơi có thị trấn Vân Đình không ạ?
Đại tướng tươi cười: "Không phải, Vân Đình là bút danh của tớ khi còn đang làm ở tờ Tiếng dân, năm 1939". Trước mặt tôi không chỉ là một vị Đại tướng huyền thoại nổi tiếng thế giới, mà còn là nhà giáo, nhà sử học và nhà báo gần 60 năm về trước. Dọc đường về cơ quan, tôi đọc cho Thiếu tướng Phạm Văn Dần, nhà văn Hữu Ước và mấy anh em nghe những lời trân trọng của Hội Cựu chiến binh đặc công chúc thọ Đại tướng nhân kỷ niệm 85 năm ngày sinh của ông: "Bão táp bền sắt đá/ Phong ba chẳng tròng trành/ Sự nghiệp ghi sử xanh/ Đức tài cảm lòng dân".
