Nhà nước pháp quyền và nền quản trị quốc gia hiện đại

Trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền, pháp luật đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nhà nước pháp quyền là nhà nước tôn trọng và bảo đảm quyền con người ở mức độ cao nhất nên không thể nào thiếu vắng sự hiện diện của các đạo luật cùng các văn bản dưới luật hợp pháp, hợp lý của các cơ quan hành chính nhà nước.

Việc tổ chức bộ máy chính quyền địa phương hai cấp là bước đi rất táo bạo trong khuôn khổ tinh gọn bộ máy nhà nước. Trong ảnh: Trụ sở UBND phường Bến Thành. Ảnh: NGUYỆT NHI

Tư duy hội nhập, lấy người dân làm trung tâm

Trong những năm qua, công tác xây dựng pháp luật đã có nhiều thành tựu đáng ghi nhận. Nhiều đạo luật mới được ban hành nhằm kịp thời điều chỉnh các quan hệ xã hội.

Các đạo luật cũ được kịp thời sửa đổi, bổ sung nhằm đáp ứng yêu cầu về tính đồng bộ, khả thi. Bên cạnh đó, hàng loạt văn bản dưới luật được ban hành để cụ thể hóa, chi tiết hóa luật, pháp lệnh, từ đó đáp ứng tính minh bạch, rõ ràng, tạo điều kiện để cá nhân, tổ chức thực hiện hiệu quả các quyền và lợi ích hợp pháp.

Tuy vậy, hệ thống pháp luật Việt Nam thời gian qua cũng bộc lộ những hạn chế nhất định. Tình trạng các văn bản pháp luật chưa đồng bộ, còn cồng kềnh, thiếu ổn định, mâu thuẫn, chồng chéo nhau khá phổ biến.

Nhiều văn bản được đánh giá là chưa thực sự phù hợp với thực tiễn, chưa có tính dự báo. Công tác xây dựng pháp luật chậm được đổi mới, việc xây dựng, đánh giá chính sách pháp luật đôi khi còn chiếu lệ. Điều này dẫn đến sức sống của nhiều luật không lâu bền, mới ban hành đã phải sửa đổi, bổ sung.

Vì vậy, để hoàn thiện pháp luật thì cần phải đổi mới mạnh mẽ tư duy xây dựng và tổ chức thi hành pháp luật theo hướng hiện đại, hội nhập, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm.

Nội dung này đã được thể hiện rất cụ thể trong Nghị quyết 66-NQ/TW ngày 30-4-2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Kiến tạo môi trường phát triển kinh tế - xã hội

Đổi mới tư duy pháp luật và tư duy xây dựng pháp luật thực chất là thay đổi nhận thức về pháp luật, các hiện tượng pháp luật. Sự thay đổi ở đây là thay đổi cách tiếp cận, phương thức, cách thức xây dựng pháp luật và thực thi pháp luật.

Theo đó, cần phải thay đổi để chuyển từ lối tư duy sử dụng pháp luật như là công cụ để quản lý, cai quản thành sử dụng pháp luật để quản trị quốc gia hiện đại. Đó cũng là sự chuyển đổi tư duy mệnh lệnh, quyền lực phục tùng sang tư duy “thượng tôn pháp luật”, từ tiếp cận xử lý các tình huống pháp luật sang kiến tạo môi trường cho phát triển kinh tế - xã hội, phát huy mọi tiềm năng của con người.

Tư duy pháp luật phải là tư duy mở, linh hoạt, đặt trong bối cảnh quốc tế và khu vực, hướng tới việc thiết kế thể chế thích ứng với biến đổi nhanh chóng của thực tiễn.

Tư duy pháp luật, tư duy xây dựng pháp luật, đổi mới tư duy pháp luật và xây dựng pháp luật luôn có những chuyển biến nhất định. Bản thân pháp luật luôn gắn với bối cảnh quốc tế và trong nước nhất định, do đó tư duy pháp luật và xây dựng pháp luật không thể bất biến.

Chúng ta đang sống trong thời đại quan hệ quốc tế có nhiều biến đổi. Quá trình toàn cầu hóa diễn ra như là một tất yếu, từ đó tạo ra sự thay đổi của nền kinh tế thế giới. Do đó, đổi mới tư duy pháp luật và xây dựng pháp luật ở Việt Nam là để phù hợp với sân chơi chung của thế giới.

Đổi mới công tác lập pháp đặt ra yêu cầu phải đổi mới tư duy pháp luật theo hướng mở, không quá cứng nhắc. Nhà nước pháp quyền đặt ra yêu cầu đổi mới xây dựng pháp luật. Sự đổi mới này cần hướng tới đổi mới tư duy về vai trò của pháp luật. Phải chuyển từ tư duy pháp luật là công cụ để quản lý sang pháp luật là công cụ để phục vụ; kiên quyết loại trừ quan niệm lỗi thời “không quản được thì cấm”.

GS-TS PHẠM HỒNG THÁI