Nguy hại khi phó mặc sách cho AI

Cuốn sách “VNES chinh phục đề thi tư duy định tính năm 2025 theo định hướng đề thi mới Đánh giá năng lực Đại học Quốc gia Hà Nội” có nhiều lỗi sai nghiêm trọng.

Nhiều sai sót nghiêm trọng

Đánh một vài từ khóa như “tài liệu ôn thi đánh giá năng lực”, “đánh giá tư duy”, học sinh Trung học phổ thông có thể lạc vào “ma trận” sách. Đánh trúng tâm lý của các bậc phụ huynh và học sinh lo lắng trước kỳ thi vào lớp 10 và kỳ xét tuyển đại học, nhiều cuốn sách tham khảo, sách luyện đề đã được xuất bản tràn lan.

Trước “một rừng sách” với các tiêu đề như “Tổng ôn cấp tốc”, “Giải mã đề thi”, “Tăng tốc luyện đề”, “Cấp tốc Plus”, “Luyện đề thực chiến”, “Luyện thi đánh giá năng lực”…, nhiều phụ huynh và học sinh hoang mang, không biết cuốn sách nào thực sự hữu ích, tin cậy.

Em Phạm Ngô Khánh Đan (ở phường Đại Mỗ) chia sẻ: “Có quá nhiều sách ôn luyện thi vào đại học nên chúng em thường mua sách theo đánh giá của các anh chị lớp trước hoặc chọn theo nhà xuất bản có tiếng”.

Mới đây, cuốn sách “VNES chinh phục đề thi tư duy định tính năm 2025 theo định hướng đề thi mới Đánh giá năng lực Đại học Quốc gia Hà Nội” đã gây xôn xao dư luận khi để xảy ra nhiều lỗi nghiêm trọng trong nội dung.

Theo đó, tại câu số 76 hỏi về phương thức biểu đạt của bài thơ, đoạn trích bài thơ “Tây Tiến” của nhà thơ Quang Dũng đã được "làm mới" với những câu thơ bất thường, như: “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc/Quân xanh màu lá dữ oai hùm/Mắt huyền ẩn chứa mối tình thương/Đêm mơ màng giữa núi rừng Tây Bắc/Nhớ về miền Trung, nhớ về Hà Nội/Mưa nguồn cuốn trôi chân tình đất Bắc”.

Tại câu số 77 hỏi về biện pháp tu từ của tác giả trong đoạn trích bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” của nhà thơ Thanh Hải, đã được phóng tác với nhịp điệu, gieo vần, lời thơ vô nghĩa: “Mùa xuân là lúc ta nảy mầm/Và nếu tôi là đất, tôi sẽ mời/Mùa xuân đến cho đời tươi mới”. Tương tự, một đoạn trích dài bài thơ “Đất nước” không chỉ được cải biên lung tung ở nội dung mà còn đổi cả tên tác giả. Tác phẩm này của nhà văn Nguyễn Đình Thi thì sách lại đề tên nhà thơ Chế Lan Viên.

Gây bức xúc hơn cả là đoạn trích bài thơ “Sóng” của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh được viết lại với câu từ nhảm nhí: “Dữ dội và dịu êm/Sóng là sóng, là bão/Của lòng người, là những nỗi đau/Có mặt trời, có bão, có mưa/Cũng như tình yêu, có hạnh phúc và buồn đau/Em nhớ, em yêu, nhưng em không quên…”.

Những câu thơ "vô tri" này được cho là đã dùng AI để soạn thảo nhưng do thiếu kỹ năng trong thực hiện câu lệnh và sự cẩu thả, thiếu trách nhiệm trong việc kiểm tra, thẩm định dẫn đến những nội dung sai lệch nghiêm trọng. Đại diện nhóm tác giả giải thích là do thiếu kinh nghiệm kiểm duyệt sách nên cũng bất ngờ khi sách lại in hai đề lỗi như vậy.

Những lời thanh minh này không thuyết phục được dư luận, đặc biệt với giới mộ điệu văn chương bởi đây là sự xúc phạm với các nhà thơ và với người đọc.

“Để trình ra một sản phẩm (hay đúng hơn là một phế phẩm) như vậy, người biên soạn đã xem thường cộng đồng giáo dục, vô trách nhiệm đối với học sinh. Là một người có nhiều năm công tác trong ngành Giáo dục, hiện tại vẫn tham gia giảng dạy nhiều cấp học, đặc biệt là bậc trung học phổ thông, tôi thấy buồn và bất bình trước hiện tượng biên soạn và xuất bản này”, nhà phê bình văn học Nguyễn Thanh Tâm chia sẻ.

Cần chế tài nghiêm minh

Thực tế, việc đưa trí tuệ nhân tạo vào soạn thảo tài liệu, sáng tạo nội dung là phù hợp với xu hướng hiện nay. Điều quan trọng là phải sử dụng AI một cách hiệu quả, có trách nhiệm, thay vì lạm dụng và không kiểm soát. Những cuốn sách được xuất bản một cách chính thống nhưng nội dung lại phó mặc cho AI, thiếu biên tập, kiểm định, gây nguy hại khi truyền đạt kiến thức sai lệch, làm xói mòn niềm tin vào chất lượng giáo dục.

Nhà phê bình văn học Nguyễn Thanh Tâm khẳng định: “Những tài liệu này là một dạng “rác” trong môi trường giáo dục. Nhưng để các ấn phẩm như vậy xuất hiện, có vai trò của nhà xuất bản trong khâu biên tập, thẩm định, cấp phép. Rõ ràng, có lỗ hổng trong quy trình xuất bản”.

Luật Xuất bản năm 2012 quy định rất rõ về liên kết trong hoạt động xuất bản, trong đó khẳng định trách nhiệm của Tổng Biên tập nhà xuất bản phải “tổ chức biên tập hoàn chỉnh bản thảo tác phẩm, tài liệu do đối tác liên kết biên tập sơ bộ; đọc duyệt bản thảo tác phẩm, tài liệu liên kết xuất bản”.

Tuy nhiên, từ nhiều năm nay, khâu biên tập của các tác phẩm liên kết xuất bản, trong đó có dòng sách tham khảo, sách công cụ cho học sinh hết sức lỏng lẻo, dẫn đến nhiều sai sót, nhầm lẫn. Nhiều sách đã bị thu hồi như các cuốn sách “Đánh vần tiếng Việt” (Nhà Xuất bản Dân trí), “Từ điển chính tả” (Nhà Xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội)…

Sách dành cho học sinh là sản phẩm đặc thù, do đó các đơn vị xuất bản không thể đặt lợi nhuận lên trên trách nhiệm biên tập, thẩm định. Dư luận cho rằng đã đến lúc cần một chế tài xử phạt nghiêm minh, đủ sức răn đe để chấm dứt hiện tượng xuất bản những sản phẩm sách có nhiều sai sót như hiện nay.

Hạ Yến