Nét đẹp văn hóa tục thờ Trời

Từ tục thờ ông Thiên...

Trong quan niệm và tín ngưỡng dân gian của người dân Nam Bộ, ông Trời chính là “cha”, còn đất chính là “mẹ”, nên khi van vái đều khấn câu “cha trời, mẹ đất”.

Thường bàn ông Thiên có trụ cao khoảng 1,5 m, trên trụ đặt một miếng gạch hoặc một tấm gỗ vuông đủ để bày lư hương, 3 chung nước, bình hoa và đồ cúng. Hai bên bàn thờ ông Thiên thường được trồng hoa mai, hoặc hoa anh đào; dưới chân thì trồng các loại hoa lá nhiều màu như: mười giờ, cúc, vạn thọ, sao nhái...

Lễ vật cúng ông trời vào mùng 9 tháng Giêng âm lịch.

Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, tục thờ ông Trời thông qua việc lập bàn thờ trước sân nhà đã có từ thuở khai hoang. Bởi, đối với những lưu dân phải bỏ xứ đi nơi khác mưu sinh đến một nơi rừng thiêng nước độc: “Tới đây xứ sở lạ lùng/ Con chim kêu cũng sợ, con cá vùng cũng kinh”, hay “Muỗi kêu như sáo thổi, đỉa lềnh tựa bánh canh”, nên họ cần điểm tựa về tinh thần để làm đức tin chiến thắng sự khắc nghiệt của thiên nhiên và hun đúc thêm niềm tin cho cuộc khẩn hoang, với mong muốn lập nghiệp bình an ở vùng đất mới. Cũng như khi phải đối đầu với thiên nhiên đầy rẫy rủi ro, họ lại phải cậy nhờ vào ông Trời, như câu: "Tới đây lạ bến đậu nhờ/ Lạy Trời bớt gió cho sóng trong bờ đừng chao”. Họ tin rằng, ông Trời sẽ là người ban phúc: “Ở hiền thời lại gặp lành/ Những người dân nhân đức Trời dành phúc cho”.

Xuất phát từ ý nghĩa trên, tục thờ ông Trời, lập bàn ông Thiên trở thành nét văn hóa tiêu biểu của người dân vùng đồng bằng sông Cửu Long nói chung và người dân Cà Mau nói riêng. Đây là mảnh đất vốn được thiên nhiên ưu đãi, mà theo cách nói dân gian là "Trời cho", nên người dân phải tôn trọng ông Trời và thể hiện tấm lòng của mình bằng việc thờ Trời, tế Trời vào mùng 9 tháng Giêng hằng năm.

... Đến thiên quan tứ phước

Ngoài lập bàn ông Thiên thờ trước sân nhà, tục này của người Việt còn gắn với tục thờ ông Quan Trời của cộng đồng người Hoa Nam Bộ, thường được đặt dưới chân bàn ông Thiên với bài vị ghi dòng chữ “Thiên quan tứ phước” hay “Thiên địa phụ mẫu”.

Nếu như trong tín ngưỡng dân gian của người Việt, tục thờ ông Trời là thượng đế, thì trong tín ngưỡng dân gian của cộng đồng người Hoa lại có thêm ông Quan Trời (hay còn gọi là Thiên quan), được xem là 1 trong 3 ông quan gồm: Thiên quan, Địa quan và Thủy quan. Vị Thiên quan này được ông trời giao nhiệm vụ ban phước (tứ phước) cho dân gian, nên được người dân sùng kính. Do vậy, cùng với bàn ông Thiên được đặt phía trên, ở dưới là bàn thờ cùng lư hương thờ Quan Trời, với bài vị ghi “Thiên quan tứ phước”.

Bàn thờ ông Thiên và thờ Quan trời của người dân Cà Mau.

Theo các tranh vẽ dân gian của Trung Hoa, Thiên quan có hình dáng giống như ông Thần tài. Đầu Thiên quan đội mũ cánh chuồn, mặc áo đỏ in hình rồng, sóng nước, tay cầm ngọc như ý tượng trưng cho quyền lực, trên mình lủng lẳng vàng bạc, châu báu, đặc biệt trên tay cầm miếng liễn với câu chúc: “Thiên quan tứ phước”.

Xuất phát từ ý nghĩa tượng trưng cho tài lộc nên tranh vẽ Thiên quan trở thành một trong những bức tranh dân gian được người Hoa chọn treo nhiều nhất trong gia đình vào dịp Tết. Người Hoa cũng lập bàn hương án cúng ông trời và mời vị Thiên quan này vào nhà tại thời khắc giao thừa để có tài, có lộc và cả thăng quan, tiến chức.

Có lẽ bắt nguồn từ tích này mà vào đêm giao thừa ở các tỉnh miền Tây hay xuất hiện nhiều đội múa Thần tài đi chúc xuân và dán liễn xuân lên 2 vách nhà với nhiều câu chúc cát tường như: Xuân khai phú quý, Đại cát - Đại lợi, Thần tài đáo gia, Ngũ phúc lâm môn, Thiên quan tứ phước...

Tục múa Thần tài cầu tài lộc và gia quan tấn tước của người dân Cà Mau.

Tục thờ ông Thiên hay thờ ông Quan Trời đã phản ánh sinh động nét văn hóa dân gian đặc sắc của cộng đồng người dân Nam Bộ. Trong điều kiện lập nghiệp mưu sinh ở vùng đất mới, luôn phải đối đầu với thiên nhiên khắc nghiệt nên mọi người cần niềm tin để vượt qua nỗi sợ, chiến thắng thiên nhiên và chung tay cùng với các dân tộc anh em khác xây dựng vùng đất phương Nam trù phú. Khát vọng ấy được thể hiện rất rõ trong tục thờ vẫn được duy trì đến nay tại nhiều gia đình, đó là trên bàn thờ ông Thiên và ông Quan Trời có đặt hũ muối, hũ gạo, vốn được ví như “ngọc” trời ban từ thuở khai hoang lập ấp. Và cứ vào dịp năm mới, người ta lại thay muối mới, gạo mới một lần, còn gạo và muối cũ thì bỏ vào lu gạo, hũ muối đang dùng, với ý nghĩa mong cầu mang lại may mắn và phồn thực.

Lư Dũng