Mùa vàng trên vùng cao biên giới Hoàng Su Phì

Ruộng bậc thang Hoàng Su Phì. Ảnh: Thanh Tùng

Khúc giao mùa trên nương rẫy

Từ trên cao nhìn xuống, từng thửa ruộng bậc thang xếp lớp ở Hoàng Su Phì nối tiếp nhau thành những đường cong mềm mại, uốn lượn quanh sườn núi, tạo thành một bức tranh thiên nhiên vừa hùng vĩ, vừa thơ mộng.

Người dân Hoàng Su Phì vẫn gìn giữ tập quán canh tác lúa nương theo mùa vụ cổ truyền. Suốt 3 tháng hè, lúa vươn mình xanh mướt, đến cuối thu, những bông lúa nặng hạt nhuộm vàng cả triền núi. Đó cũng là lúc đồng bào các dân tộc nơi đây như: Nùng, Dao, La Chí, Mông lại rộn ràng bước vào mùa gặt. Tiếng cười nói, tiếng liềm cắt lúa vang vọng khắp nẻo, xua tan cái tĩnh lặng của núi rừng. Đi dọc các bản làng từ Bản Luốc, Bản Phùng, Hồ Thầu, Nậm Ty, Sán Sả Hồ và Thông Nguyên, đâu đâu cũng bắt gặp cảnh tượng những thửa ruộng xếp tầng tầng lớp lớp, nối tiếp nhau lên tận đỉnh núi. Mỗi bậc ruộng như một nét cọ vàng rực, chấm phá trên nền xanh thẫm của rừng già. Cảnh tượng ấy, vào buổi sáng khi sương còn lãng đãng, ánh mặt trời chiếu rọi, khiến cả không gian như bừng sáng, đẹp đến nao lòng. Nhiều du khách ví Hoàng Su Phì mùa vàng giống như một “thiên đường trên cao”. Không phải ngẫu nhiên mà ruộng bậc thang nơi đây từng được công nhận là di tích quốc gia đặc biệt. Đó là thành quả của bao thế hệ người dân nơi biên giới này, kiên trì khai phá, san gạt, giữ gìn và sáng tạo nên một công trình lao động mang giá trị văn hóa, nghệ thuật và kinh tế lớn lao.

Tuy vậy, để mùa vàng Hoàng Su Phì mãi rực rỡ không hề dễ dàng. Biến đổi khí hậu, thiên tai, hạn hán và cả những cơn mưa lũ bất chợt gần đây đã gây tổn thất rất lớn cho bà con và luôn đe dọa mùa màng. Không ít thửa ruộng bị xói lở, mất mùa, khiến bà con gặp khó khăn. Chính quyền địa phương cùng các lực lượng chức năng, trong đó có BĐBP, đã đồng hành với người dân, hướng dẫn kỹ thuật canh tác mới, khuyến khích áp dụng giống lúa chất lượng cao, vừa đảm bảo năng suất, vừa thích hợp với điều kiện thổ nhưỡng vùng cao. Các đơn vị BĐBP đóng quân trên địa bàn biên giới Hoàng Su Phì còn tích cực phối hợp cùng các tổ chức xã hội, đoàn thể vận động bà con gìn giữ cảnh quan ruộng bậc thang, không bỏ hoang đất nông nghiệp, không canh tác theo kiểu “mạnh ai nấy làm”. Các chiến sĩ quân hàm xanh còn là cầu nối đưa du khách đến gần hơn với bản làng, qua đó, quảng bá hình ảnh đẹp của Hoàng Su Phì tới bạn bè trong và ngoài nước.

Bản sắc văn hóa từ mùa gặt

Ở Hoàng Su Phì, mùa gặt không chỉ đơn thuần là công việc thu hoạch lúa nương, mà còn mang dáng dấp của một ngày hội cộng đồng. Khi lúa đã vàng óng trên sườn núi, từng gia đình, từng dòng họ lại rủ nhau xuống đồng. Không khí rộn ràng bắt đầu từ tờ mờ sáng, khi những đôi chân trần đã thoăn thoắt bước xuống ruộng, tay cầm liềm cắt từng bông lúa trĩu hạt. Mỗi động tác cắt, gom, bó lúa vừa nhanh nhẹn, vừa khéo léo, phản ánh sự gắn bó lâu đời của đồng bào với ruộng bậc thang. Cái hay ở chỗ không ai tính toán công nhật hay công sức, mọi người giúp nhau như một lẽ tự nhiên: hôm nay gặt cho nhà này, mai lại gặt cho nhà khác. Chính sự đùm bọc, chia sẻ ấy đã tạo nên một vòng tròn cộng đồng gắn kết, làm bền chặt tình nghĩa anh em, bà con nơi biên giới.

Niềm vui mùa gặt còn hiện rõ trên những gùi thóc nặng trĩu được gánh về bản. Trẻ nhỏ ríu rít chạy theo người lớn, thi nhau bốc những hạt thóc vàng còn thơm mùi nắng, vừa chơi, vừa tập làm quen với công việc đồng áng. Với chúng, mùa gặt là dịp để hiểu thêm công sức lao động của cha mẹ, để từ đó biết trân trọng từng bát cơm trắng. Người già thì ngồi bên bờ ruộng, lặng lẽ ngắm nhìn cả đời tích tụ trong sắc vàng của lúa chín. Gắn liền với mùa gặt là những nghi lễ nông nghiệp cổ truyền, mang đậm bản sắc tín ngưỡng. Người Dao đỏ thường làm lễ tạ ơn thần núi, thần rừng, thần lúa đã phù hộ cho mùa màng tươi tốt. Người La Chí lại có phong tục mời họ hàng, láng giềng đến chung vui, vừa ăn bữa cơm mới, vừa uống rượu, hát giao duyên. Không gian ấy chan chứa tình người, nơi con người và đất trời như giao hòa trong niềm hạnh phúc mùa màng. Mỗi tiếng khèn, tiếng hát, mỗi điệu nhảy vòng tròn quanh đống lửa giữa sân bản đều là sự cộng hưởng của niềm tin và niềm vui chung.

Có thể nói, mùa gặt đã trở thành một lớp trầm tích văn hóa của Hoàng Su Phì. Nó không chỉ phản ánh quá trình lao động, sáng tạo trên ruộng bậc thang, mà còn gìn giữ ký ức cộng đồng, hun đúc tinh thần đoàn kết. Đặc biệt, trong bối cảnh hiện nay, khi nhiều vùng quê đang dần bị cuốn vào nhịp sống đô thị hóa, mùa gặt ở Hoàng Su Phì vẫn giữ nguyên nét mộc mạc, nguyên sơ. Những tập quán “cùng làm, cùng hưởng” vẫn tồn tại, những bữa cơm liên hoan mùa gặt vẫn đầy ắp tiếng cười. Đó là minh chứng cho sức sống bền bỉ của văn hóa nông nghiệp vùng cao biên giới.

Chương trình “Qua những miền di sản ruộng bậc thang Hoàng Su Phì” thu hút rất nhiều du khách. Ảnh: Thanh Tùng

Điểm hẹn của du lịch cộng đồng

Những năm gần đây, mùa vàng Hoàng Su Phì trở thành điểm hẹn của du khách khắp nơi. Không chỉ để ngắm cảnh, du khách còn được trải nghiệm cuộc sống thường ngày của bà con nơi vùng cao biên giới. Họ có thể cùng người dân ra đồng gặt lúa, thử gùi lúa về nhà, hay tham gia chế biến những món ăn truyền thống từ sản vật địa phương như thắng cố, rượu ngô, mèn mén. Khi đêm xuống, du khách quây quần bên bếp lửa, nghe tiếng khèn, tiếng hát giao duyên, thả hồn trong men say của rượu ngô và hơi ấm tình người.

Du lịch cộng đồng phát triển đã mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người dân. Nhiều gia đình mạnh dạn sửa sang nhà cửa làm homestay, mở thêm dịch vụ hướng dẫn du lịch. Những đứa trẻ vùng cao có thêm cơ hội học hỏi tiếng phổ thông, ngoại ngữ để trò chuyện cùng du khách. Bản làng vì thế ngày càng khởi sắc, vừa giữ gìn được bản sắc văn hóa truyền thống, vừa hội nhập cùng nhịp sống mới.

Là một Việt kiều trở về từ đất nước Canada, chị Nguyễn Thị Vân Anh không khỏi ngạc nhiên trước vẻ đẹp của những thửa ruộng bậc thang khi đến thăm Hoàng Su Phì. Chị cho biết: "Mùa vàng Hoàng Su Phì không chỉ là một mùa gặt, mà còn là niềm tự hào của cả cộng đồng. Nó thể hiện sức sáng tạo, sự kiên trì của con người nơi vùng cao biên giới, đồng thời mở ra hướng phát triển kinh tế - xã hội bền vững thông qua du lịch và nông nghiệp. Đứng giữa bao la trời đất, lắng nghe tiếng gió thổi qua nương lúa, ngắm nhìn những thửa ruộng bậc thang vàng óng kéo dài tận chân trời, bản thân tôi và những du khách không chỉ thấy một bức tranh tuyệt mỹ, mà còn cảm nhận được hơi thở cuộc sống, niềm tin và hy vọng của những con người nơi đây".

Hoàng Su Phì đang bước vào mùa vàng đẹp nhất trong năm. Mùa vàng ấy không chỉ gói gọn trong sắc lúa chín, mà còn lan tỏa thành sắc vàng của ấm no, của khát vọng vươn lên, của sự bền bỉ gắn bó với đất đai. Và trong vòng tay che chở của núi rừng, cùng sự đồng hành của những người lính Biên phòng, mùa vàng nơi đây sẽ mãi rực rỡ, trở thành biểu tượng đẹp của vùng cao biên giới Tuyên Quang.

Thanh Tùng