Luật Ngân sách nhà nước sửa đổi đáp ứng yêu cầu cấp bách

Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng giải trình ý kiến các đại biểu quan tâm

Khẩn trương hoàn thiện luật để đáp ứng yêu cầu cấp bách của phát triển

Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới các đại biểu Quốc hội vì đã dành sự quan tâm đặc biệt, nghiên cứu kỹ lưỡng và đóng góp ý kiến tâm huyết, trách nhiệm đối với dự án Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi) tại kỳ họp này. Theo kế hoạch ban đầu, Chính phủ dự kiến trình dự án luật tại kỳ họp thứ 10 vào cuối năm 2025. Tuy nhiên, trước những yêu cầu cấp bách trong triển khai Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, cùng các nghị quyết liên quan của Quốc hội và Nghị quyết số 66, 68 của Trung ương, Chính phủ đã quyết định điều chỉnh kế hoạch để trình dự án luật sớm hơn. Đặc biệt, mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, dự kiến chính thức hoạt động từ ngày 1 tháng 7 năm 2025, đòi hỏi khung pháp lý ngân sách phù hợp để hỗ trợ vận hành hiệu quả. Trong thời gian ngắn, Chính phủ đã nỗ lực tối đa để hoàn thiện hồ sơ, đảm bảo các vị đại biểu có cơ sở thảo luận tại kỳ họp, thể hiện sự quyết tâm đáp ứng yêu cầu cấp bách của thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội.

Bộ trưởng nhấn mạnh rằng, những điều chỉnh này không chỉ xuất phát từ chỉ đạo của Đảng và Trung ương mà còn nhằm tạo điều kiện để các địa phương chủ động hơn trong quản lý tài chính, đồng thời đảm bảo sự thống nhất và đồng bộ của hệ thống pháp luật. Việc trình dự án luật sớm là minh chứng cho cam kết của Chính phủ trong việc xây dựng một khung pháp lý ngân sách linh hoạt, đáp ứng yêu cầu đổi mới và phát triển trong bối cảnh mới.

Phân cấp nguồn thu, củng cố vai trò chủ đạo của ngân sách Trung ương

Một trong những nội dung được các đại biểu Quốc hội quan tâm nhất là vấn đề phân cấp nguồn thu giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương. Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng cho biết, Bộ Tài chính đã tiếp thu ý kiến của các đại biểu và sẽ tiếp tục rà soát, nghiên cứu kỹ lưỡng để báo cáo Chính phủ, trình Quốc hội xem xét.

Dự thảo luật hiện chưa quy định cụ thể tỷ lệ phân chia các khoản thu giữa ngân sách trung ương và địa phương, ngoại trừ khoản thu từ tiền sử dụng đất và tiền thuê đất đã được phân chia theo dự toán ngân sách năm 2016. Khi luật có hiệu lực từ năm 2026, Chính phủ sẽ xây dựng và trình Quốc hội quy định tỷ lệ phân chia phù hợp, đảm bảo tính ổn định và lâu dài cho quản lý ngân sách.

Liên quan đến phương án 2 đang được trình bày, Bộ trưởng giải thích rằng, vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương là định hướng xuyên suốt, được chỉ đạo rõ trong Nghị quyết số 18 của Ban Chấp hành Trung ương và Kết luận số 93 của Bộ Chính trị. Theo đó, ngân sách trung ương cần chiếm từ 58% đến 60% tổng chi ngân sách nhà nước vào năm 2030, và quá trình triển khai đã bắt đầu từ năm 2016. Việc phân chia tiền sử dụng đất và tiền thuê đất giữa trung ương và địa phương cũng tuân thủ các nghị quyết của Trung ương, nhằm đảm bảo nguồn lực tài chính tập trung cho các nhiệm vụ chiến lược quốc gia. Bộ trưởng nhấn mạnh rằng, quy định này trong luật là cần thiết để thực hiện đúng chỉ đạo của Bộ Chính trị, tránh tình trạng không thể triển khai các nhiệm vụ trọng tâm nếu thiếu khung pháp lý rõ ràng.

Riêng với trường hợp TP. Hà Nội, Bộ trưởng cho biết, căn cứ vào Luật Thủ đô (sửa đổi) được Quốc hội thông qua năm 2024, có hiệu lực từ ngày 1/1/2025 và thực tế Hà Nội đang tập trung triển khai nhiều dự án, công trình trọng điểm, Bộ Tài chính sẽ rà soát, nghiên cứu và báo cáo Chính phủ để đề xuất Quốc hội cho phép Hà Nội giữ 100% tiền sử dụng đất và tiền thuê đất theo quy định của Luật Thủ đô. Điều này không chỉ hỗ trợ Hà Nội phát triển mà còn đảm bảo tính đặc thù trong quản lý ngân sách của Thủ đô.

Nâng mức dự phòng và trần nợ vay: Linh hoạt điều hành, kiểm soát chặt chẽ

Về đề xuất nâng mức dự phòng ngân sách trung ương từ 4% lên 5%, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thắng giải thích rằng đây là giải pháp nhằm tạo dư địa để đáp ứng các nhu cầu đột xuất, không đồng nghĩa với việc trích đủ 5% trong mọi trường hợp.

Trong những năm gần đây, nguồn dự phòng đã được sử dụng hiệu quả, không để xảy ra lãng phí, và thường được phân bổ hết khi phát sinh các yêu cầu cấp bách. Bộ trưởng dẫn ví dụ về chỉ đạo của Bộ Chính trị yêu cầu tăng 1% chi cho nghiên cứu, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tương đương 25.000 tỷ đồng. Tuy nhiên, nguồn dự phòng hiện chỉ đáp ứng được tối đa 9.000 tỷ đồng, còn thiếu 16.000 tỷ đồng. Nếu không tăng mức dự phòng, Chính phủ sẽ gặp khó khăn trong việc bố trí nguồn lực cho các nhiệm vụ chiến lược.

Bộ trưởng khẳng định, việc nâng mức dự phòng là cần thiết để đảm bảo tính linh hoạt trong điều hành ngân sách, đặc biệt khi các trường hợp đột xuất có thể tiếp tục phát sinh. Chính phủ cam kết quản lý chặt chẽ, sử dụng nguồn dự phòng đúng mục đích, tránh lãng phí, nhất là trong bối cảnh nguồn lực tài chính còn hạn chế.

Liên quan đến đề xuất tăng trần nợ vay cho các địa phương, Bộ trưởng cho biết, Bộ Tài chính đã nghiên cứu kỹ lưỡng trước khi đưa ra đề xuất này. Hiện nay, trần nợ công được Quốc hội phê duyệt là 60% GDP, nhưng đến hết năm 2024, mức nợ thực tế chỉ đạt 34,7% GDP, cho thấy còn dư địa đáng kể.

Việc điều chỉnh trần nợ ngân sách địa phương đã được đánh giá dựa trên các chỉ tiêu an toàn nợ công giai đoạn 2021-2025 và dự kiến giai đoạn 2026-2030, với bội chi ngân sách nhà nước và địa phương được kiểm soát ở mức 0,7% GDP. Bộ trưởng nhấn mạnh rằng, nâng trần nợ công cần đi đôi với kiểm soát chặt chẽ nợ công, bội chi trong giới hạn cho phép của Quốc hội, đồng thời đảm bảo chất lượng và hiệu quả của các dự án sử dụng vốn vay. Các khoản vay địa phương phải được đánh giá dựa trên hiệu quả kinh tế - xã hội và khả năng trả nợ, tương tự như các khoản vay ngân hàng hoặc trái phiếu do trung ương phát hành. Bộ Tài chính sẽ tiếp thu ý kiến đại biểu, đề xuất các quy định cụ thể trong luật và nghị định hướng dẫn để tránh tình trạng sử dụng vốn vay không hiệu quả, gây gánh nặng cho ngân sách.

Phân cấp, phân quyền và thưởng vượt thu: Tăng chủ động, tránh bất bình đẳng

Về phân cấp, phân quyền trong chi ngân sách và lập dự toán, Bộ trưởng khẳng định, dự thảo luật đã thể hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về tăng cường phân cấp, phân quyền. Quốc hội sẽ quyết định tổng thể và cơ cấu lớn của dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân sách trung ương cho chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên, trong khi các chi tiết cụ thể theo từng lĩnh vực thu, chi được giao cho Thủ tướng Chính phủ quyết định, bao gồm các lĩnh vực ưu tiên như giáo dục, đào tạo, dạy nghề, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Dự thảo cũng quy định Chính phủ có thẩm quyền điều chỉnh dự toán thu, chi giữa các bộ, cơ quan trung ương và một số địa phương, nhưng không làm tăng tổng mức vay và bội chi đã được Quốc hội phê duyệt. Điều này giúp giảm thủ tục hành chính, nâng cao trách nhiệm của các cấp, ngành, địa phương, đồng thời đảm bảo tính chủ động, linh hoạt trong điều hành ngân sách.

Bộ trưởng cũng nhấn mạnh rằng, phân cấp, phân quyền lần này là một bước đột phá, nhưng đòi hỏi tăng cường kiểm tra, giám sát và áp dụng chế tài nghiêm minh để chống tham nhũng, tiêu cực và lãng phí. Hiện nay, Bộ Tài chính đang phối hợp với Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội để nghiên cứu, tiếp thu ý kiến, đảm bảo các quy định phân cấp phù hợp với Hiến pháp và pháp luật.

Liên quan đến ý kiến của đại biểu Quỳnh Thơ về thẩm quyền của Quốc hội, Bộ trưởng làm rõ rằng dự thảo đề xuất Quốc hội chỉ quyết định tổng thể và cơ cấu lớn của dự toán ngân sách, phân bổ ngân sách trung ương cho từng bộ, ngành, địa phương, không quy định chi tiết cho các lĩnh vực như giáo dục, đào tạo, dạy nghề, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, nhằm tăng tính linh hoạt trong quản lý.

Về cơ chế thưởng vượt thu ngân sách, Bộ trưởng giải thích rằng, theo nghị quyết của Bộ Chính trị và Trung ương, phần vượt thu ngân sách địa phương được thưởng không quá 10%. Tuy nhiên, không áp dụng thưởng vượt thu đối với thuế xuất nhập khẩu, vì nguồn thu này tập trung tại các địa phương có cảng biển, khu kinh tế, khu chế xuất, trong khi hàng hóa không nhất thiết được sản xuất tại đó. Việc thưởng vượt thu thuế xuất nhập khẩu có thể dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh giữa các địa phương, tạo sự chênh lệch trong ngân sách. Bộ trưởng khẳng định, quy định này nhằm đảm bảo công bằng, khuyến khích địa phương tăng thu từ các nguồn ổn định, thay vì phụ thuộc vào các khoản thu mang tính biến động cao.

Trần Hương