Lối đi nào cho chủ trương xóa bỏ thuế khoán?

Luật sư Nguyễn Văn Tuấn – Giám đốc Công ty Luật TNHH TGS (Đoàn Luật Sư TP. Hà Nội).

PV: Theo quy định của Nghị định 70, kể từ ngày 1/6, các HKD nộp thuế khoán có doanh thu năm 2025 từ 1 tỷ đồng trở nên bắt buộc phải sử dụng hóa đơn điện tử (HĐĐT) có mã của cơ quan thuế được khởi tạo từ máy tính tiền, cũng như tiến tới bỏ chế độ thuế khoán (TK). Theo ông/bà, quy định này có “làm khó” HKD?

Theo tôi, Nghị định 70/2025/NĐ-CP không phải siết chặt, mà là bước tiến để chuẩn hóa và minh bạch hóa hoạt động kinh doanh cá thể. Việc Chính phủ ban hành Nghị định số 70/2025/NĐ-CP, theo đó bắt buộc các HKD nộp TK có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải sử dụng HĐĐT có mã của cơ quan thuế thông qua máy tính tiền, không đơn thuần là một thay đổi kỹ thuật trong quản lý thuế, mà là một chủ trương có tính định hướng và tái thiết đối với mô hình KD cá thể vốn đã tồn tại nhiều bất cập trong hàng thập kỷ qua.

Trong suốt thời gian dài, hình thức TK được coi là giải pháp linh hoạt, phù hợp với quy mô nhỏ lẻ và điều kiện đặc thù của KD hộ cá thể. Tuy nhiên, chính sự linh hoạt này, khi không đi kèm với cơ chế giám sát thực chất – lại trở thành kẽ hở lớn nhất của hệ thống thuế, dẫn đến tình trạng thất thu kéo dài, khó kiểm soát, đồng thời làm lệch chuẩn trong hành vi tuân thủ pháp luật thuế.

Nghị định 70/2025/NĐ-CP không “siết”, mà “sàng lọc”. Nó đặt ra một ngưỡng doanh thu đủ lớn – 1 tỷ đồng/năm, tương đương gần 3 triệu đồng/ngày – để xác định nhóm HKD đã vượt khỏi giới hạn “tự phát” và cần được chuẩn hóa quản trị. Với quy mô doanh thu này, việc yêu cầu đầu tư máy tính tiền và phần mềm HĐĐT là hợp lý, khả thi và cần thiết. Thực tế, vấn đề không nằm ở chi phí đầu tư, mà nằm ở chỗ nhiều HKD vẫn vận hành theo thói quen thủ công, thiếu minh bạch và thiếu công cụ kiểm soát nội bộ.

Nhiều HKD trên một số tuyến phố ở Hà Nội đóng cửa ngừng KD.

Vì thế, đây không phải là sự “làm khó”, mà là sự “đặt lại chuẩn mực”. Trong một nền kinh tế số hóa, không thể tồn tại mô hình KD thiếu dữ liệu, không thể kiểm toán, không thể đối chiếu nghĩa vụ thuế với dòng tiền thực tế. Bỏ cơ chế khoán cũ là bỏ một tư duy cũ, để tiến tới một mô hình quản lý thuế công bằng hơn – nơi nghĩa vụ thuế được xác lập trên cơ sở số liệu thực, thay vì cảm tính hành chính hay “ước lượng kinh nghiệm”.

Tuy nhiên, để chính sách đi vào thực tiễn một cách hiệu quả, trách nhiệm không thể chỉ dồn lên vai người nộp thuế. Rào cản lớn nhất hiện nay không phải là tài chính, mà là khoảng cách công nghệ và kỹ năng. Nhiều HKD – đặc biệt ở vùng nông thôn hoặc nhóm cao tuổi – không thiếu tiền, nhưng thiếu hiểu biết công nghệ, thiếu sự hỗ trợ kịp thời, và thiếu cơ chế chuyển đổi thân thiện. Nếu chỉ dừng lại ở việc ban hành quy định, mà buông lỏng khâu triển khai – thì nguy cơ gây rối loạn, nản chí trong cộng đồng KD là có thật.

Do đó, trách nhiệm chính sách không chỉ là “áp đặt”, mà phải đi kèm “đồng hành”. Nhà nước cần chủ động thiết lập cơ chế hỗ trợ thực chất: Miễn/giảm chi phí triển khai ban đầu, tổ chức tập huấn trực tiếp tại địa phương, bố trí tổ công tác kỹ thuật hỗ trợ tận nơi, đặc biệt cho các nhóm dễ tổn thương về năng lực công nghệ. Nếu làm được điều đó, thì Nghị định 70/2025/NĐ-CP sẽ không chỉ là một bước tiến kỹ thuật, mà là một cú hích đột phá để nâng cấp nền kinh tế phi chính thức lên một chuẩn mực mới – chuyên nghiệp hơn, minh bạch hơn, và bền vững hơn.

PV: Để đối phó với cơ quan chức năng, thực tế nhiều HKD trên địa bàn Hà Nội và các tỉnh, thành đã đóng cửa ngừng KD. Một số hộ KD thì ra thông báo ngừng nhận thanh toán qua chuyển khoản, chỉ chấp nhận tiền mặt. Một số khác thì vẫn nhận chuyển khoản nhưng lại tăng giá bán. Thực tế này ảnh hưởng không nhỏ đến người tiêu dùng (NTD). Hành vi nêu trên của họ có vi phạm pháp luật? Ngoài những hệ lụy trên, bản thân HKD và người dân còn gặp phải hệ lụy, rắc rối nào, thưa luật sư?

Thực tế hiện nay đúng là đang có một bộ phận HKD phản ứng khá cực đoan trước áp lực từ cơ quan quản lý thuế, như: Tạm ngừng hoạt động, từ chối thanh toán qua ngân hàng, hay thậm chí tăng giá khi khách hàng chuyển khoản. Tuy nhiên, để đánh giá hành vi này có vi phạm pháp luật hay không, cần phải phân tích rõ mục đích và bản chất pháp lý của từng trường hợp, chứ không thể kết luận theo cảm tính.

Có những HKD ngừng hoạt động hoặc tạm thời từ chối thanh toán chuyển khoản vì họ chưa kịp thích ứng với các yêu cầu quản lý mới, hoặc vì muốn rà soát lại sổ sách, tổ chức lại hệ thống kế toán, tài chính. Những hành vi này, nếu đi kèm với việc thông báo tạm ngừng kinh doanh đúng quy định, kê khai và nộp thuế đầy đủ, thì không bị xem là vi phạm pháp luật. Nói cách khác, trong những trường hợp có lý do chính đáng và HKD vẫn tuân thủ nghĩa vụ pháp lý, thì việc chọn thanh toán bằng tiền mặt hoặc tạm ngừng hoạt động là quyền hợp pháp, được pháp luật bảo vệ.

Chuyển sang nhóm hành vi thứ hai – đó là các HKD từ chối thanh toán chuyển khoản, chỉ nhận tiền mặt hoặc phân biệt giá bán giữa các hình thức thanh toán với mục đích che giấu doanh thu, trốn thuế, không xuất hóa đơn. Đây là hành vi vi phạm rõ ràng các quy định về nghĩa vụ kê khai thuế, thanh toán không dùng tiền mặt và bảo vệ quyền lợi NTD.

Cụ thể, việc không lập hóa đơn khi bán hàng, không kê khai đầy đủ doanh thu nhằm tránh thuế sẽ bị xử phạt theo Luật Quản lý thuế 2019 và Nghị định 125/2020/NĐ-CP. Trong trường hợp đủ dấu hiệu cấu thành tội phạm, chủ HKD còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội trốn thuế theo Điều 200 Bộ luật Hình sự.

Bác Lưu Đức Thọ (Phố Gia Ngư, Hoàn Kiếm) chia sẻ khó khăn của việc tính thuế theo phương thức mới.

Không chỉ là vi phạm pháp luật, những hành vi này còn gây tổn hại trực tiếp đến NTD. Khi không được cung cấp hóa đơn hoặc chứng từ hợp lệ, người mua sẽ mất căn cứ bảo vệ quyền lợi nếu sản phẩm có lỗi, cần khiếu nại hoặc đổi trả. Ngoài ra, việc phải trả giá cao hơn nếu chọn thanh toán chuyển khoản cũng là hành vi thiếu minh bạch, làm xói mòn lòng tin của khách hàng.

Ngược lại, chính các HKD cũng đang tự tạo rủi ro lớn cho bản thân. Việc không minh bạch tài chính khiến họ dễ bị cơ quan thuế thanh tra, kiểm tra, truy thu và xử phạt. Đồng thời, việc hoạt động “chui”, “né” hệ thống pháp lý cũng khiến họ khó tiếp cận vốn vay, khó mở rộng kinh doanh và dễ bị đào thải khỏi thị trường hiện đại. Vấn đề không nằm ở công cụ thanh toán, mà nằm ở ý đồ và sự tuân thủ pháp luật

Không thể vơ đũa cả nắm rằng cứ ngừng kinh doanh, thanh toán tiền mặt hoặc tăng giá khi chuyển khoản là vi phạm pháp luật. Quan trọng là hành vi đó phục vụ mục đích hợp pháp hay che giấu nghĩa vụ thuế. Nếu minh bạch, đúng luật, pháp luật không cấm. Nhưng nếu có dấu hiệu trốn tránh, thì chắc chắn sẽ bị xử lý.

HKD nếu còn băn khoăn về nghĩa vụ pháp lý nên chủ động tham vấn luật sư, làm việc với cơ quan thuế để được hướng dẫn, chứ không nên phản ứng tiêu cực hoặc đối phó nửa vời, bởi càng lách thì càng dễ lật.

PV: Theo ông đâu là giải pháp hữu hiệu để hài hòa mối quan hệ giữa Nhà nước và HKD, khi triển khai xóa bỏ TK?

Trước hết, cần khẳng định rằng mối quan hệ giữa Nhà nước và HKD không phải là mối quan hệ đối đầu, mà phải được nhìn nhận như một quan hệ hợp tác cùng hướng tới phát triển bền vững. Nhà nước không thể phát triển nếu kinh tế tư nhân, mà HKD là lực lượng đông đảo bị bóp nghẹt, và ngược lại, HKD cũng không thể phát triển ổn định nếu thiếu một khung pháp lý minh bạch, công bằng.

Giải pháp đầu tiên và quan trọng nhất là xây dựng niềm tin. Tình trạng một bộ phận HKD lo ngại bị siết thuế, lo bị kiểm tra dồn dập đến mức đóng cửa hoặc “né” thanh toán qua ngân hàng cho thấy đã có sự đứt gãy nhất định về niềm tin giữa người KD và cơ quan quản lý. Muốn gỡ nút thắt này, cơ quan Nhà nước cần thay đổi cách tiếp cận – chuyển từ tư duy kiểm soát sang tư duy đồng hành. Thay vì ban hành chính sách một chiều rồi mạnh tay xử lý, cần tăng cường đối thoại, lắng nghe các khó khăn thực tế của HKD, đặc biệt là tại các chợ truyền thống, khu vực bán lẻ, hàng ăn uống – nơi mà trình độ tiếp cận công nghệ và pháp luật còn hạn chế.

Cửa hàng tạp hóa Thanh Hà (Phố Nguyễn Công Hoan).

Thứ hai, chính sách phải rõ ràng, khả thi và ổn định. Không ít HKD hiện nay rơi vào thế bị động do thiếu thông tin hoặc hiểu mơ hồ về nghĩa vụ thuế, HĐĐT, thanh toán không dùng tiền mặt. Trách nhiệm ở đây không chỉ thuộc về người KD, mà còn đến từ sự chậm trễ, thiếu nhất quán trong công tác tuyên truyền, hướng dẫn của cơ quan chức năng.

Muốn HKD tự giác kê khai, nộp thuế và chuyển sang mô hình minh bạch thì chính sách phải dễ hiểu, dễ thực hiện và không thay đổi liên tục. Cần đặc biệt quan tâm đến các công cụ hỗ trợ đơn giản hóa thủ tục, từ việc mở tài khoản, lập hóa đơn đến kê khai online.

Thứ ba, tăng cường tư vấn pháp lý, đồng hành cùng HKD. Chúng tôi cho rằng vai trò của các Hiệp hội ngành nghề, tổ chức tư vấn pháp lý và luật sư là hết sức quan trọng trong giai đoạn này. Cần có các chương trình tập huấn, hỗ trợ pháp lý miễn phí hoặc chi phí thấp cho HKD – đặc biệt là nhóm nhỏ lẻ, kinh doanh cá thể, nhằm giúp họ hiểu và thực hiện đúng nghĩa vụ. Bên cạnh đó, cũng cần minh bạch thông tin về các quyền lợi của HKD khi tuân thủ pháp luật, như tiếp cận tín dụng, tham gia chuỗi cung ứng, nhận hỗ trợ từ chính sách Nhà nước – chứ không chỉ nói về nghĩa vụ.

Cuối cùng, việc thanh tra, kiểm tra phải công tâm, đúng mực. Tôi nhấn mạnh: Không ai phản đối việc quản lý thuế hay chống thất thu, nhưng nếu công tác thanh kiểm tra được triển khai thiếu minh bạch, gây áp lực thái quá, hoặc có dấu hiệu lạm quyền, thì nó sẽ phản tác dụng. Việc giám sát phải đi kèm trách nhiệm giải trình và sự chuẩn mực của cơ quan công quyền. Có như vậy, mới tạo dựng được môi trường kinh doanh công bằng, văn minh.

Trang Hương