Lấy tài liệu viết báo theo lời dạy của Bác Hồ

Phóng viên Báo Ninh Bình và Đài PTTH tỉnh phỏng vấn hiện trường tại Trường THPT Gia Viễn A. ảnh: Đinh Minh

Là một nhà báocách mạng đầu tiên, Hồ Chí Minh đã có nhiều bài viết, bài nói dạy thế hệ đi saucách viết báo. Năm 1953, trong bài “Cách viết”, Bác đã dạy, muốn có tài liêụthì phải tìm, tức là: “Nghe, thấy, hỏi, xem. Nghe là lắng tai nghe cán bộ, nghecác chiến sĩ, nghe đồng bào để lấy tài liệu mà viết”. Với mỗi nhà báo, khâu laođộng đầu tiên trong chuỗi hoạt động sáng tạo ra sản phẩm báo chí là khai tháctài liệu. Tài liệu tốt, đương nhiên bài viết dễ tốt mà muốn tài liệu tốt thìnghe là một trong những khâu quan trọng để có tài liệu tốt. Nghe ở đây là nghethông tin từ bên ngoài. Con người thường có hoạt động giao tiếp vì vậy nghe vàthấy là một trong những hoạt động của con người. Thấy ở đây là thấy dân làm,cán bộ làm, thấy những việc cụ thể bằng mắt. Nghe và thấy chính là quan sát đểcó tài liệu.

Hoạt động báo chínăng động như hiện nay đôi khi người làm báo không có thời gian mà nghiền ngẫm,suy nghĩ quá nhiều. Hiện nay với công nghệ báo chí hiện đại thông tin và chuyểntải thông tin có khi không còn khâu trung gian (Phát thanh trực tiếp, truyềnhình thực tế, hoặc thông tin trực tiếp trên báo Internet). Vì vậy quan sát đểlấy tài liệu rất có ý nghĩa. Có khi chỉ cần quan sát một hiện tượng như đãchính vụ sản xuất nhưng trên cánh đồng nọ chưa ai làm đất, mấy thửa ruộng bờxôi ruộng mật thành sân đá bóng cho bọn trẻ, ngày mùa mà cánh đồng vắng hoe...Như vậy có thể kết luận phong trào sản xuất ở đấy đang có vấn đề. Phong tràovậy thì chắc chắn không thể là đơn vị tốt. Bác dạy nghe và thấy để lấy tài liêụchính là nhẽ đó. Quan sát tốt sẽ có thông tin tốt, mà thông tin tốt thì đã làthắng lợi đến 70% của người làm báo.

Bác dạy hỏi tứclà phỏng vấn: “Hỏi những người đi xa về, hỏi nhân dân, hỏi bộ đội, hỏi việc,tình hình ở các nơi”. Một trong những cách lấy tài liệu viết báo là phỏng vấncác đối tượng của báo chí. Khi phỏng vấn, người được hỏi sẽ trả lời những gìnhà báo muốn biết. Nhưng cũng có thể họ trả lời đấy mà như không trả lời, hỏimà không thu được câu trả lời như ý. Như vậy phải biết cách hỏi, phải biết hoàmình với quần chúng, gắn bó với quần chúng, lăn lộn với cơ sở; vui cái vui củangười dân, buồn cái buồn của dân. Quý trọng và luôn coi họ là người thân của mình.Có như vậy khi ta hỏi, khi ta trò chuyện mới có những thông tin tốt. Đã có lầntôi được một người quen thuộc lực lượng Công an kể câu chuyện, anh được nhà báophỏng vấn nhưng hỏi cứ như hỏi cung làm anh không thể trả lời được. Tất nhiênanh không vui, và nhà báo nọ cũng không thu được kết quả như ý.

Cùng câu chuyệnphỏng vấn tôi nhớ đến một đồng nghiệp khi xuống huyện viết bài về tình hình sảnxuất lúa đông xuân, chỉ vào phòng Nông nghiệp huyện xin báo cáo và hỏi dăm câuba điều rồi về. Sau đó, tôi có gặp lại đồng chí phó chủ tịch huyện phụ tráchnông nghiệp trong một lần vô tình, đồng chí có kể lại chuyện và tỏ vẻ không hàilòng: “Còn nhiều cái mà huyện muốn thể hiện trên báo, như những khó khăn củahuyện rồi vấn đề cơ chế, vấn đề dồn điền đổi thửa, hợp tác giữa 4 nhà...nhưngchỉ lấy mỗi số liệu như thế thì viết không hay.” Câu nói trách nhẹ nhàng nhưngkhiến tôi suy nghĩ vì trước đó tôi biết có một đồng nghiệp nữ khi xuống xã viếtvề vụ lúa được mùa, thấy người dân cấy lúa cô cũng lội xuống rộng cấy cùng. Đếntrưa họ mời bằng được về nhà ăn cơm và suốt sau đó hỏi gì, phỏng vấn thế nào họcũng nói một cách đầy cởi mở thân mật. Bác dạy hỏi, những đối tượng Bác nhắcđến là đại diện cho số đông, người lao động chính trong xã hội, họ đủ sức minhchứng những thông tin khách quan cho quá trình viết báo.

Bác dạy xem, theobáo chí hiện đại tức là khai thác thông tin viết báo qua văn bản: “Xem sách vở,xem báo chí trong nước, xem báo chí nước ngoài, muốn có nhiều tài liệu thì phảixem cho rộng”. Khai thác thông tin qua tài liệu văn bản là một trong những cáchkhai thác tài liệu khá tin cậy, bởi văn bản bao giờ cũng được lưu lại khá chínhxác, rõ ràng và có nguồn cung cấp. Đặc biệt những văn bản có cơ quan phát hànhthì độ chính xác càng cao. Khi khai thác qua tài liệu tức là xem nhà báo sẽ cóthông tin tin cậy để sáng tạo tác phẩm báo chí. Xem ở đây còn có ý nghĩa là họctập học ở sách vở, báo chí, các tài liệu đã được kiểm chứng. Có những nhà báochỉ khai thác trong tư liệu lịch sử nhưng khái quát được những bài báo rất hay.

Từ ngày Bác viếtbài “Cách viết” cho đến nay đã 66 năm. Thế nhưng những lời dạy của Bác gắn vơíbáo chí hiện đại vẫn đầy ý nghĩa và nguyên giá trị. ý nghĩa bởi làm báo theolời Bác dạy là gắn liền với đời sống quần chúng nhân dân, phục vụ nhân dân vàsống trong lòng dân.

Quỳnh Thu