Khó hình dung kịch bản thượng đỉnh Putin-Zelensky

Sau chuỗi ngoại giao liên tục và sôi động những ngày qua, thế giới đang dõi theo khả năng diễn ra một cuộc gặp trực tiếp giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky. Cuộc gặp thượng đỉnh này được kỳ vọng sẽ giúp các bên tìm cách giải quyết những khác biệt cốt lõi, mở lối cho tiến trình hòa bình, chấm dứt cuộc chiến ở Ukraine vốn đã kéo dài 3 năm rưỡi.

Thượng đỉnh Putin-Zelensky: Có khả dĩ?

Tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây đã lần lượt có các cuộc gặp với ông Putin, ông Zelensky cùng một số lãnh đạo châu Âu, nhằm thảo luận về xung đột ở Ukraine. Tiếp nối chuỗi gặp này, Washington đang lên kế hoạch tổ chức một cuộc gặp trực tiếp giữa ông Putin và ông Zelensky dưới sự bảo trợ của Nhà Trắng.

Về phía Ukraine, ông Zelensky từ lâu kêu gọi đối thoại trực tiếp với lãnh đạo Nga. Trong các vòng đàm phán hòa bình giữa phái đoàn Moscow và Kiev tại Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ) năm nay, ông Zelensky liên tục nhấn mạnh chỉ có ông Putin mới có quyền đưa ra quyết định cuối cùng. Cố vấn Chánh văn phòng Tổng thống Ukraine - ông Sergii Leshchenko nhấn mạnh với NBC News hôm 20-8 rằng các cuộc đàm phán chỉ có thể đi đến kết quả nếu hai nhà lãnh đạo gặp trực tiếp: “Chúng ta cần một người có khả năng đưa ra quyết định cuối cùng".

Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) và Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky. Ảnh: TASS/TELEGRAM

Về phía Nga, theo thông báo ngày 19-8 của Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt, trong cuộc điện đàm với ông Trump, Tổng thống Putin đã đồng ý bước vào giai đoạn tiếp theo của tiến trình hòa bình thông qua một cuộc gặp song phương với ông Zelensky, theo đài Fox News.

Tuy nhiên, Điện Kremlin chưa đưa ra bình luận trực tiếp và phát đi tín hiệu rằng Nga sẽ không vội vàng đồng ý tổ chức thượng đỉnh với Ukraine. Theo Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov, trong cuộc điện đàm với ông Trump hôm 18-8, ông Putin đề xuất tiếp tục các cuộc đàm phán và sẵn sàng “nâng cấp các đoàn đàm phán lên cấp lãnh đạo”, nhưng những cuộc gặp cấp cao nhất vẫn “phải được chuẩn bị tối đa và thận trọng".

Nghị sĩ Nga Konstantin Zatulin nhận xét việc Tổng thống Putin chấp nhận gặp ông Zelensky sẽ giống như “một thỏa hiệp”, theo tờ The New York Times.

Ông Zatulin cho biết một số quan chức Nga tin rằng ông Putin không nên gặp ông Zelensky trong bất kỳ kịch bản nào, vì “Nga đã liên tục khẳng định tính không chính danh của ông Zelensky”. Tuy nhiên, theo quan điểm của ông Zatulin, một cuộc gặp thượng đỉnh với ông Zelensky vẫn nên được cân nhắc, bởi “rủi ro và tầm quan trọng quá lớn để bỏ qua bất kỳ khả năng gặp gỡ nào”.

Có ý kiến từ giới quan sát rằng ông Putin khó đồng ý gặp trực tiếp ông Zelensky nếu Ukraine chưa chấp nhận các yêu cầu của Nga về nhượng bộ lãnh thổ, từ bỏ tham vọng gia nhập NATO, cũng như thực hiện phi quân sự hóa và phi phát xít hóa. Nhà khoa học chính trị Grigorii Golosov dự đoán: “Tôi không thấy triển vọng cuộc gặp này sẽ diễn ra trong tương lai gần. Ông Putin chỉ đồng ý nếu thấy rõ cuộc gặp cần thiết để Ukraine thừa nhận thất bại".

Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và Tổng thống Nga Vladimir Putin trong hội nghị thượng đỉnh hôm 15-8 tại bang Alaska (Mỹ). Ảnh: WHITE HOUSE

Ở một góc nhìn khác, các nhà phân tích nhận thấy có một làn sóng ngoại giao bất thường từ phía ông Putin, cho thấy ông đang xem xét nghiêm túc đề xuất của ông Trump. Điện Kremlin cho biết trong tuần này ông Putin đã gọi điện cho lãnh đạo Saudi Arabia, Kyrgyzstan, Brazil, Ấn Độ, Tajikistan, Nam Phi, Uzbekistan, Kazakhstan và Belarus để cập nhật về tiến triển trong các cuộc đàm phán về Ukraine.

“Có vẻ ông Putin đã quyết định rằng đã đến lúc thực sự triển khai ngoại giao. Những giải pháp mà ông Putin có lẽ đã thảo luận với ông Trump phù hợp với lập trường của ông ấy” - ông Dmitri Trenin, chuyên gia chính sách an ninh tại Trường Kinh tế Cao cấp Moscow, nhận định.

Ông Trenin dự đoán ông Putin sẽ đồng ý gặp ông Zelensky nếu Kremlin thấy hài lòng với các nhượng bộ mà ông Zelensky sẵn sàng thực hiện. Tuy nhiên, vị chuyên gia cũng nhấn mạnh các yêu cầu lớn của ông Putin vẫn còn trên bàn, bao gồm không chỉ các đòi hỏi về lãnh thổ Ukraine mà còn là yêu cầu Ukraine hạn chế quy mô quân đội trong tương lai.

Trước đó, ông Putin cũng từng tuyên bố sẽ chỉ tổ chức cuộc gặp sau khi tất cả chi tiết của một hiệp ước hòa bình được hoàn tất. Đến nay, chưa có dấu hiệu nào cho thấy các bên đã đạt được bước tiến đó.

Các bên muốn gì?

Ngày 20-8, Ngoại trưởng Lavrov tuyên bố Nga phải có mặt trong bất kỳ cam kết an ninh nào trong tương lai dành cho Ukraine, đồng thời nhấn mạnh rằng an ninh tập thể ở châu Âu không thể được đảm bảo nếu thiếu vai trò của Nga, theo đài RT.

“Nga không thể đồng ý với bất kỳ đề xuất giải quyết vấn đề an ninh tập thể nào mà không có sự tham gia của chúng tôi. Điều đó sẽ không hiệu quả” - ông Lavrov nói.

Ngoại trưởng Lavrov cũng từng cảnh báo rằng không thể đạt được bất kỳ thỏa thuận hòa bình lâu dài nào nếu lợi ích an ninh của Nga và quyền lợi của cộng đồng người Nga tại Ukraine bị phớt lờ. “Nếu không có sự tôn trọng lợi ích an ninh của Nga, không có sự tôn trọng đầy đủ quyền của người Nga và cộng đồng nói tiếng Nga tại Ukraine, thì không thể bàn tới bất kỳ thỏa thuận lâu dài nào. Đây là những vấn đề cần được giải quyết khẩn cấp trong tiến trình dàn xếp” - ông nhấn mạnh.

Ngày 18-8, các nhà lãnh đạo châu Âu đã gặp Tổng thống Trump và Tổng thống Zelensky tại Nhà Trắng để bàn về các đảm bảo an ninh cho Ukraine - một trong những yêu cầu tiên quyết trong đàm phán hòa bình với Nga.

Về phía Ukraine, Tổng thống Zelensky cho biết “cần các cuộc đàm phán thực chất", điều đó có nghĩa là chúng có thể bắt đầu ngay tại đường tiền tuyến, nơi đang diễn ra xung đột.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong hội nghị thượng đỉnh hôm 18-8 tại Nhà Trắng (Mỹ). Ảnh: TELEGRAM

Ông Zelensky cũng từng lên tiếng kiên quyết không nhượng lại vùng Donbass (miền đông Ukraine) cho Nga, nói rằng việc từ bỏ khu vực này sẽ mở đường cho Nga gây áp lực an ninh lớn hơn tại Kiev, theo đài CNN.

“Hiến pháp Ukraine không cho phép từ bỏ lãnh thổ hay trao đổi đất đai. Theo tôi, việc trao đổi lãnh thổ là vấn đề vô cùng phức tạp và không thể tách rời khỏi các đảm bảo an ninh cho Ukraine. Vì vấn đề lãnh thổ quan trọng như vậy, chỉ nên được bàn bạc trực tiếp giữa lãnh đạo Ukraine và Nga trong một cuộc gặp ba bên: Ukraine-Mỹ-Nga” - ông Zelensky đăng trên Telegram.

Nhà lãnh đạo Ukraine cũng lưu ý rằng "châu Âu phải được tham gia ở mọi giai đoạn nhằm đảm bảo an ninh bền vững cùng với Mỹ.

Như vậy, triển vọng đối thoại giữa ông Putin và ông Zelensky vẫn còn mong manh. Nút thắt lớn nhất là vấn đề lãnh thổ vẫn chưa được giải quyết, khiến khả năng đạt tiến triển hòa bình trở nên khó đoán.

Giới chuyên gia nhận định ngay cả khi hội nghị song phương hoặc cuộc gặp ba bên Mỹ-Nga-Ukraine diễn ra, khác biệt lập trường về nhượng bộ lãnh thổ có thể đẩy tiến trình hòa bình trở về điểm xuất phát nếu không bên nào chịu nhượng bộ.

DƯƠNG KHANG